حسینیه مشرق- «رجز» عبارت از شعری ناگهانی است که جنگ جو برای ستودن خود و توصیف حَسَب و نَسَب خویش با آهنگی حماسی می خواند و دارای مفاهیمی دال بر خوار شمردن دشمن است. گاهی اوقات نیز از اشعار دیگر شاعران بهره می گرفتند.[۱]
در هر حال رجز شعری از پیش تعیین شده بوده و کمتر پیش می آمده که جنگ جویی به گونه آغازین و فی البداهه در میدان جنگ آن را بسراید چه رسد به این که بخواهد به تناسب حال و هوای میدان نبرد، آن را تغییر نیز بدهد و یا رویدادهایی را که به وقوع پیوسته و او در همان لحظه شاهد آن بوده به شعر درآورد؛ اما در پیکارهای حضرت عباس (ع) شاهد چنین ویژگی ای در رجزهای او هستیم که نشان از توان والای او در سخندانی است.
توصیف حضرت عباس (ع) از خود در رجز هایش
او در ابتدا به توصیف خود، امام خود و حسب و نسب خود می پردازد ، که رجزها معمولاً بیشتر از این هم نبوده و سپس می سراید:
«به خداوند شکست ناپذیر و بزرگ و به «حجر الاسود» و «زمزم» و «حطیم» صادقانه سوگند یاد می کنم که امروز پیکرم را به خونم آغشته می کنم و در راه حسین( ع) که پیشوای پر افتخار اهل فضل و بخشش است، جهاد می نمایم.»[۲]
رجز حضرت عباس در هنگام نبرد
آن گاه به سوی دشمن هجوم می برد. او در ابتدا نبرد سختی با آن ها کرد و دوباره سرود:
«من از مرگ، آن هنگام که بانگ برمی دارد بیمی ندارم تا این که پیکرم در میان دلیرمردان به خاک افتد. جانم فدای جان پاک پیامبر(ص) باد! منم عباس که کارم آب آوری است و از دشمنان در روز رویارویی نمی هراسم.»[۳]
حمله او به قدری برق آسا بود که سبب پراکنده شدن و فرار دشمن شد.[۴]
این حمله بی امان باعث شد تا دشمن از خیال نبرد رویارو، بیرون آید. بدین منظور اجازه دادند عباس( ع) آب بردارد تا آنان از این فرصت استفاده کرده، در پشت نخل ها کمین کنند.[۵]
در وقتی آب برداشتند
وقتی به آب راه فرات دست می یابد و می خواهد کمی آب بنوشد، تشنگی امام خویش را در نظر می آورد و می خواند:
«ای نفس پس از حسین (ع) خوار باشی! و پس از او هرگز نخواهم که زنده بمانی! این حسین( ع) است که دل از زندگانی شسته اما تو آب سرد و گوارا می نوشی؟! به خدا قسم که این شیوه دین من نیست.»[۶]
در وقتی که دست راستشان قطع شد
و وقتی دست راست او قطع می شود، بی درنگ در رجز خود می گوید:
وَ اللَّهِ اِنْ قَطَعْتُمْ یمِینی
اِنِّی اُحَامِی اَبَداً عَنْ دِینی
وَ عَنْ إمَامِ صَادِقِ الیقِین
نَجْلِ النَّبِی صلی الله علیه وآله الطَّاهِرِ الأمِینِ
«به خدا سوگند اگر دست راستم را قطع کنید همواره پشتیبان دینم و امامم که یقین راستین دارد و نوه پیامبر(ص) پاک و درستْ کردار است باقی می مانم.»[۷]
در وقتی که دست چپشان قطع شد
او به پیکار آن قدر ادامه داد که خسته شد.
«حکیم بن طفیل طائی سنبسی» با شیوه قبلی در پشت نخل دیگری کمین کرد و با دیدن ضعف حضرت، به او حمله ور شد و با ضربه ای دست چپ او را نیز قطع نمود. حضرت با روحیه ای استوار، نفس خود را مخاطب قرار داد و خواند:ِ
«ای نفس از کافران مهراس و مژده مهربانی پروردگار در جوار پیامبر بزرگ (ص) بده! [اگر چه] با سرکشی خود دست چپ مرا قطع کردند. پس خداوندا! آنان را به آتش دوزخ خود درآر!»[۸]
به خوبی آشکار است که حضرت با هر حرکت دشمن، رجزی متناسب با آن می گویند؛ اگر چه در آن گیر و دار جنگ و فرود آمدن ضربت های کاری و قطع شدن دستان، دیگر مجالی برای رجزخوانی نمی ماند اما او با روحیه ای استوار و ایمانی راسخ، با خواندن این رجزها همگان را از ایمان قلبی خود به خدا و امام خویش آگاه می سازد و به آن‌ها راه هدایت را نشان می‌دهند در سخت ترین شرایط، دست از سر دادن شعارهای بلند عاشورا و پیام‌های سرخ آن برنمی دارد.
پی نوشت:
[۱] دایره المعارف تشیع، احمد صدر حاج سید جوادی، بهاء الدین خرمشاهی، کامران فانی، تهران، انتشارات شهید محبّی، چاپ اول، ۱۳۷۹ ه. ش، ج ۸، ص ۱۷۸.
[۲] مقتل الحسین(ع) للخوارزمی، ج ۲، ص ۳۰؛ الفتوح، ابن اعثم الکوفی، قم، نشر دار الهدی، ۱۳۷۹ ه. ش، ج ۵، ص ۲۰۷.
[۳] ینابیع المودّه، سلیمان بن ابراهیم القندوزی، نجف، مکتبه الحیدریه، ۱۴۱۱ ه. ق، ج ۲، ص ۳۴۱؛ ذخیره الدارین، السید عبد المجید الحائری، نجف، المطبعه المرتضویه، ۱۳۴۵ ه. ق، ج ۱، ص ۱۴۵.
[۴] مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۱۰۸؛ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۴۱؛ شرح شافیه ابن فراس، ابو جعفر محمد بن امیر الحاج، تهران، مؤسسه الطباعه والنشر وزاره الثقافه و الإرشاد الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۶ ه. ق، ص ۳۶۷.
[۵] مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۱۰۸؛ الدمعه الساکبه، ج ۴، ص ۳۲۳.
[۶] ینابیع المودّه، ج ۲، ص ۳۴۱؛ ابصار العین، الشیخ محمد السماوی، قم، مکتبه بصیرتی، بی تا، ص ۳۰؛ مقتل الحسین(ع) المقرم، عبدالرزاق المقرم، قم، مکتبه بصیرتی، چاپ پنجم، ۱۳۹۴ ه. ق، ص ۳۳۷؛ مقتل الحسین(ع) بحر العلوم، محمد تقی بحر العلوم، بیروت، دار الزهراء، چاپ دوم، ۱۴۰۵ ه. ق، ص ۳۲۰.
[۷] مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۱۰۸؛ مثیر الأحزان، نجم الدین جعفر بن محمد ابن نما الحلی، تهران، کارخانه خداداد، ۱۳۱۸ ه. ش، ص ۸۴؛ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۴۱؛ مقتل الحسین(ع) المقرم، ص ۳۳۸.
[۸] مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۱۰۸؛ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۴۱؛ العیون العبری، السید ابراهیم المیانجی، نجف، مکتبه المرتضویه، چاپ اول، بی تا، ص ۱۶۶؛ نفس المهموم، شیخ عباس قمی، قم، منشورات مکتبه بصیرتی، بی تا، ص ۳۳۵؛ ینابیع المودّه، ج ۲، ص ۳۴۱.
در هر حال رجز شعری از پیش تعیین شده بوده و کمتر پیش می آمده که جنگ جویی به گونه آغازین و فی البداهه در میدان جنگ آن را بسراید چه رسد به این که بخواهد به تناسب حال و هوای میدان نبرد، آن را تغییر نیز بدهد و یا رویدادهایی را که به وقوع پیوسته و او در همان لحظه شاهد آن بوده به شعر درآورد؛ اما در پیکارهای حضرت عباس (ع) شاهد چنین ویژگی ای در رجزهای او هستیم که نشان از توان والای او در سخندانی است.
توصیف حضرت عباس (ع) از خود در رجز هایش
او در ابتدا به توصیف خود، امام خود و حسب و نسب خود می پردازد ، که رجزها معمولاً بیشتر از این هم نبوده و سپس می سراید:
«به خداوند شکست ناپذیر و بزرگ و به «حجر الاسود» و «زمزم» و «حطیم» صادقانه سوگند یاد می کنم که امروز پیکرم را به خونم آغشته می کنم و در راه حسین( ع) که پیشوای پر افتخار اهل فضل و بخشش است، جهاد می نمایم.»[۲]
رجز حضرت عباس در هنگام نبرد
آن گاه به سوی دشمن هجوم می برد. او در ابتدا نبرد سختی با آن ها کرد و دوباره سرود:
«من از مرگ، آن هنگام که بانگ برمی دارد بیمی ندارم تا این که پیکرم در میان دلیرمردان به خاک افتد. جانم فدای جان پاک پیامبر(ص) باد! منم عباس که کارم آب آوری است و از دشمنان در روز رویارویی نمی هراسم.»[۳]
حمله او به قدری برق آسا بود که سبب پراکنده شدن و فرار دشمن شد.[۴]
این حمله بی امان باعث شد تا دشمن از خیال نبرد رویارو، بیرون آید. بدین منظور اجازه دادند عباس( ع) آب بردارد تا آنان از این فرصت استفاده کرده، در پشت نخل ها کمین کنند.[۵]
در وقتی آب برداشتند
وقتی به آب راه فرات دست می یابد و می خواهد کمی آب بنوشد، تشنگی امام خویش را در نظر می آورد و می خواند:
«ای نفس پس از حسین (ع) خوار باشی! و پس از او هرگز نخواهم که زنده بمانی! این حسین( ع) است که دل از زندگانی شسته اما تو آب سرد و گوارا می نوشی؟! به خدا قسم که این شیوه دین من نیست.»[۶]
در وقتی که دست راستشان قطع شد
و وقتی دست راست او قطع می شود، بی درنگ در رجز خود می گوید:
وَ اللَّهِ اِنْ قَطَعْتُمْ یمِینی
اِنِّی اُحَامِی اَبَداً عَنْ دِینی
وَ عَنْ إمَامِ صَادِقِ الیقِین
نَجْلِ النَّبِی صلی الله علیه وآله الطَّاهِرِ الأمِینِ
«به خدا سوگند اگر دست راستم را قطع کنید همواره پشتیبان دینم و امامم که یقین راستین دارد و نوه پیامبر(ص) پاک و درستْ کردار است باقی می مانم.»[۷]
در وقتی که دست چپشان قطع شد
او به پیکار آن قدر ادامه داد که خسته شد.
«حکیم بن طفیل طائی سنبسی» با شیوه قبلی در پشت نخل دیگری کمین کرد و با دیدن ضعف حضرت، به او حمله ور شد و با ضربه ای دست چپ او را نیز قطع نمود. حضرت با روحیه ای استوار، نفس خود را مخاطب قرار داد و خواند:ِ
«ای نفس از کافران مهراس و مژده مهربانی پروردگار در جوار پیامبر بزرگ (ص) بده! [اگر چه] با سرکشی خود دست چپ مرا قطع کردند. پس خداوندا! آنان را به آتش دوزخ خود درآر!»[۸]
به خوبی آشکار است که حضرت با هر حرکت دشمن، رجزی متناسب با آن می گویند؛ اگر چه در آن گیر و دار جنگ و فرود آمدن ضربت های کاری و قطع شدن دستان، دیگر مجالی برای رجزخوانی نمی ماند اما او با روحیه ای استوار و ایمانی راسخ، با خواندن این رجزها همگان را از ایمان قلبی خود به خدا و امام خویش آگاه می سازد و به آن‌ها راه هدایت را نشان می‌دهند در سخت ترین شرایط، دست از سر دادن شعارهای بلند عاشورا و پیام‌های سرخ آن برنمی دارد.
پی نوشت:
[۱] دایره المعارف تشیع، احمد صدر حاج سید جوادی، بهاء الدین خرمشاهی، کامران فانی، تهران، انتشارات شهید محبّی، چاپ اول، ۱۳۷۹ ه. ش، ج ۸، ص ۱۷۸.
[۲] مقتل الحسین(ع) للخوارزمی، ج ۲، ص ۳۰؛ الفتوح، ابن اعثم الکوفی، قم، نشر دار الهدی، ۱۳۷۹ ه. ش، ج ۵، ص ۲۰۷.
[۳] ینابیع المودّه، سلیمان بن ابراهیم القندوزی، نجف، مکتبه الحیدریه، ۱۴۱۱ ه. ق، ج ۲، ص ۳۴۱؛ ذخیره الدارین، السید عبد المجید الحائری، نجف، المطبعه المرتضویه، ۱۳۴۵ ه. ق، ج ۱، ص ۱۴۵.
[۴] مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۱۰۸؛ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۴۱؛ شرح شافیه ابن فراس، ابو جعفر محمد بن امیر الحاج، تهران، مؤسسه الطباعه والنشر وزاره الثقافه و الإرشاد الإسلامی، چاپ اول، ۱۴۱۶ ه. ق، ص ۳۶۷.
[۵] مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۱۰۸؛ الدمعه الساکبه، ج ۴، ص ۳۲۳.
[۶] ینابیع المودّه، ج ۲، ص ۳۴۱؛ ابصار العین، الشیخ محمد السماوی، قم، مکتبه بصیرتی، بی تا، ص ۳۰؛ مقتل الحسین(ع) المقرم، عبدالرزاق المقرم، قم، مکتبه بصیرتی، چاپ پنجم، ۱۳۹۴ ه. ق، ص ۳۳۷؛ مقتل الحسین(ع) بحر العلوم، محمد تقی بحر العلوم، بیروت، دار الزهراء، چاپ دوم، ۱۴۰۵ ه. ق، ص ۳۲۰.
[۷] مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۱۰۸؛ مثیر الأحزان، نجم الدین جعفر بن محمد ابن نما الحلی، تهران، کارخانه خداداد، ۱۳۱۸ ه. ش، ص ۸۴؛ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۴۱؛ مقتل الحسین(ع) المقرم، ص ۳۳۸.
[۸] مناقب آل ابی طالب، ج ۴، ص ۱۰۸؛ بحار الأنوار، ج ۴۵، ص ۴۱؛ العیون العبری، السید ابراهیم المیانجی، نجف، مکتبه المرتضویه، چاپ اول، بی تا، ص ۱۶۶؛ نفس المهموم، شیخ عباس قمی، قم، منشورات مکتبه بصیرتی، بی تا، ص ۳۳۵؛ ینابیع المودّه، ج ۲، ص ۳۴۱.
منبع: سایت کرب و بلا
