به گزارش ویژه نامه نوروزی مشرق، اينكه در قرآن كريم به نوروز و به اعياد اسلامی اشاره‌ای نشده است، ليكن بخشی از روايات به تجليل و تكريم از عيد اختصاص دارد. اين مقاله پس از آنكه نظر قرآن و روايات اسلامی را درباره (عيد) جويا می‌شود، به بررسی مجملی از جايگاه نوروز در فرهنگ اسلامی می‌پردازد.
واژه «عيد» در قرآن كريم تنها يك‌بار در آيه ۱۱۴، سوره مائده آمده است: «عيسی بن مريم گفت: بارالها! پرودگارا! برای ما از آسمان مائده‌ای فرست تا اين روز برای ما و كسانی كه پس از ما می آيند، عيد باشد كه تو بهترين روزی دهندگانی و آيت و حجتی از جانب تو برای ما باشد.»
«عيد» روزی است كه در آن سود و منفعتی به دست بيايد و در شرع مقدس اسلام، روزهای غدير، قربان و فطر عيد ناميده می‌شوند كه در عيد اضحی، قربانی و در عيد فطر، زكات فطره مطرح است و در غدير، حضرت علی(ع) به امامت منصوب شدند. همچنين می‌توان گفت؛ عيد آن روزی است كه در آن نماز ويژه‌ای برگزار كنند يا روزی است كه مجمعی در آن فراهم آيد و يا آنكه عيد روزی است كه خلق از ماتم به شادمانی «عود» كنند يا روزی است كه تفاوتی ميان درويش و توانگر نباشد يا آنكه «عيد» روز شريف و ارجمندی می‌تواند باشد.
از آيه «مائده» استفاده می‌شود كه حضرت عيسی مسيح (ع) روز نزول مائده را كه سال‌روز وقوع يك معجره الهی در تاريخ است، برای همه انسان‌ها «عيد» قرار داده است تا اين روز، آيت و حجتی از جانب خداوند برای مردمان در تمامی اعصار بوده باشد و به ميمنت اين پديده پربركت همه ساله شادمانی و خجستگی آن روز تكرار شود.
از آنجا كه «مائده» به معنای خوان پرنعمت، تنها دوبار در سوره مائده آمده است، می‌توان گفت؛ نزول رزق از آسمان به درخواست حضرت عيسی مسيح (ع) ويژگی خاصی داشته كه به خاطر آن عنوان «مائده» را به خود گرفته است.
راغب اصفهانی می‌گويد: «مائده طبق و خوانی است كه در آن طعام باشد كه هم به آن طبق و هم به طعام مائده گفته می شود.»
بنابراين، عيد در اين آيه اشاره دارد به نزول يك بركت آسمانی در پوشش طبق يا طبق‌هايی از طعام و خوردنی كه می‌تواند تكرار و بازگشت آن روز نيز همان بركات را به همراه داشته باشد و از اين جهت، آيت و حجتی ديگر از جانب خداوند متعال برای انسان‌ها و فرصتی ديگر برای ايجاد ارتباط با خدا و ذكر و ياد او در دل ها و زبان ها باشد.
عيد در قرآن
واژه «عيد» در قرآن كريم تنها يك‌بار در آيه ۱۱۴، سوره مائده آمده است: «عيسی بن مريم گفت: بارالها! پرودگارا! برای ما از آسمان مائده‌ای فرست تا اين روز برای ما و كسانی كه پس از ما می آيند، عيد باشد كه تو بهترين روزی دهندگانی و آيت و حجتی از جانب تو برای ما باشد.»
جمعه، فطر، اضحی و غديرخم، مهم‌ترين روزهايی هستند كه از آنها در روايات اسلامی با عنوان «عيد» ياد شده است و هر يك از اين روزها اعمال و آداب و مراسم مشترك يا خاص خود را دارند.
مهم‌ترين اعمال و آداب مشترك اين اعياد عبارتند از: غسل كردن و حمام كردن، پوشيدن جامه نيكو، استعمال بوی خوش، خواندن نماز و ادعيه ضمن آنكه هر يك از آنها اعمال ويژه خود را نيز دارند.
نكته جالب توجه در اين اعمال و آداب و ادعيه آن است كه غالبا به نزول فرشتگان و ارواح وارستگان و فرود آمدن بركات آسمانی اشاره می‌شود. چنانكه تلاوت سوره قدر، به منظور اشاره به قدر و شرف و عظمت اين اعياد و تأكيد بر نزول فرشتگان و «روح» از آسمان مانند آن، نوعا در نمازهای ويژه اين اعياد مطرح است.
در شب جمعه، ملائكه از آسمان به زير می‌آيند با قلم های طلا و صحيفه‌های نقره، و در پسين پنجشنبه و شب جمعه و روز جمعه تا غروب آفتاب جز صلوات بر محمد (ص) و آل او چيز ديگری نمی‌نويسند.
شب عيد اضحی (قربان) از ليالی متبركه است و يكی از آن چهار شبی است كه نگاه داشتن احيا در آن شب توصيه شده است چرا كه درهای آسمان در اين شب باز است.
در روايات آمده است كه فضيلت شب عيد فطر كمتر از شب قدر، شب نزول قرآن، ملائكه و روح نيست.
عيد غدير خم نيز از عظيم‌ترين اعياد است و نامش در آسمان روز عهد معهود است و آن روزی است كه حضرت رسول (ص) اميرالمؤمنين (ع) را به خلافت خود برگزيد. احسان و انفاق در اين روز، چون شب قدر، اجری چندين برابر روزهای ديگر دارد.
گفتنی است كه در بعضی از ادعيه مربوط به اين اعياد وسعت رزق از خداوند متعال كه خيرالرازقين است درخواست می‌شود.
چون نوروز شود، غسل كن و پاكيزه‌ترين جامه‌های خود را بپوش و به بهترين بوی‌های خوش خود را معطر گردان. پس چون از نمازهای پيشين و پسين و نافله‌های آن فارغ شدی، چهار ركعت نماز بگذار يعنی هردو ركعت به يك سلام و در ركعت اول بعد از حمد ده مرتبه سوره قدر (اناانزلناه) و در ركعت دوم بعد از حمد ده مرتبه سوره قل يا ايهاالكافرون و در ركعت سوم بعد از حمد، ده مرتبه قل اعوذ برب الناس و قل اعوذ برب الفلق را بخوان و بعد از نماز به سجده شكر برو و اين دعا را بخوان :اللهم صل علی ... و بسيار بگو يا ذالجلال والاكرام.
مفاتيح‌الجنان شيخ قمی، روايتی از معلی بن خنيس را درباره نوروز ذكر كرده است كه اعمال اين روز و دعای مربوط به آن را همراه دارد. در بحارالانوار مجلسی روايات معلی بن خنيس را به تفصيل آورده است. در آن روايات به فضيلت و برتری اين روز نسبت به ساير ايام بسيار پرداخته است و يكی از روايات مفصل معلی بن خنيس، نوروز را اين گونه تجليل كرده است: نوروز روزی است كه كشتی نوح بر كوه جودی قرار گرفت، روزی است كه جبرئيل بر نبی (ع) نازل شد، روزی است كه رسول اكرم (ص) علی (ع) را بر دوش كشيد تا بت‌های قريش را از بالای كعبه رمی كند، روزی است كه نبی (ع) به وادی جن رفت و از ايشان بيعت گرفت، روزی است كه برای علی (ع) ازمردم بيعت گرفت (غديرخم)، روزی است كه قائم آل محمد (عج) ظهور خواهد كرد و روزی است كه امام عصر (عج) بر دجال پيروز خواهد شد.
دعای عيد نوروز
از آنجا كه قرائت سوره قدر در نماز عيد نوروز توصيه شده است می توان دريافت كه عيد نوروز نيز چون ديگر اعياد اسلامی با نزول بركات و آيات الهی همراه بوده است. تأكيد بر قرائت سوره‌های كافرون، توحيد، معوذتين نيز می‌تواند اشاره به درخواست دفع انواع شرور و بدی‌ها داشته باشد
و اما روايت خنيس به نقل از امام صادق (ع) در مفاتيح الجنان اين چنين است: فرمود: «چون نوروز شود، غسل كن و پاكيزه‌ترين جامه‌های خود را بپوش و به بهترين بوی‌های خوش خود را معطر گردان. پس چون از نمازهای پيشين و پسين و نافله‌های آن فارغ شدی، چهار ركعت نماز بگذار يعنی هردو ركعت به يك سلام و در ركعت اول بعد از حمد ده مرتبه سوره قدر (اناانزلناه) و در ركعت دوم بعد از حمد ده مرتبه سوره قل يا ايهاالكافرون و در ركعت سوم بعد از حمد، ده مرتبه قل اعوذ برب الناس و قل اعوذ برب الفلق را بخوان و بعد از نماز به سجده شكر برو و اين دعا را بخوان :اللهم صل علی ... و بسيار بگو يا ذالجلال والاكرام.»
همان‌طور كه مشاهده می‌شود، اين روز نيز چون اعياد اسلامی با غسل كردن، پوشيدن جامه نو و معطر گرديدن به بوی‌های خوش و روزه داشتن آغاز می شود، ضمن آنكه نمازی مشابه نمازهای ساير اعياد اسلامی دارد.
افکار نوشت: نماز عيد نوروز مشتمل است بر قرائت سوره حمد و سوره‌های قدر، كافرون، توحيد، فلق و ناس و بسيار شبيه به نمازی است كه ضمن آداب و اعمال روز جمعه و همين طور اعمال روز عيد غدير خم وارد شده است.
دعای مخصوص عيد نوروز با درود و صلوات بر رسول اكرم ( ص) وآل او و اوصيا و همه انبيا و رسولان آغاز می‌شود. آن‌گاه با فرستادن درود بر ارواح و اجساد ايشان ادامه می يابد.
در اين دعا آمده است: (هذا الذی فضله و كرمته و شرفته و عظمته خطره) اين فراز با اندكی جابجايی در كلمات در دعای مخصوص ماه مبارك رمضان، ماه نزول قرآن نيز آمده است.
فراز پايانی دعای مخصوص عيد نوروز: ( اللهم ... ما فقدت من شی فلا تفقدنی عونك عليه حتی لا اتكلف مالا احتاج اليه يا ذالجلال و الاكرام ) از آن جهت كه در آن سخن از گم شدن و گمشده ها به ميان می آيد بيش از اندازه قابل توجه است زيرا؛ عيد نوروز همان روزی است كه حضرت سليمان (ع) انگشتری خويش را پس از مدتی پيدا كرده است.
اين روز نيز چون اعياد اسلامی با غسل كردن، پوشيدن جامه نو و معطر گرديدن به بوی‌های خوش و روزه داشتن آغاز می شود، ضمن آنكه نمازی مشابه نمازهای ساير اعياد اسلامی دارد.
