به گزارش مشرق، در اواخر دوره قاجاریه و زمان نخست وزیری مردی که خود را سپهسالار می‌نامید، در حدود سال ۱۲۹۷ شمسی و دقیق‌تر ۱۳۳۹ قمری، چند سید که ساکن کوچه میرزا محمود وزیر در محله سرچشمه تهران بودند، تصمیم گرفتند با راه‌اندازی یک هیأت، پرچم عزاداری امام حسین (ع) را برافراشته کنند. سیدمحمد، سیداحمد و سیدحسن زریباف، سیدحسین شاهنگیان، آقامیر هوشی‌سادات (میربقال) و سیدحسین نیک‌پنجه، بانیان هیأتی بودند که ابتدا به صورت سیار جلسات خود را برگزار می‌کرد.
چگونه هیأت، بنی‌فاطمه نام گرفت؟
سید احمد شاهنگیان فرزند سیدحسین شاهنگیان است که در حال حاضر مدیر این هیأت و عنوان مرسومش ناظم آن محسوب می‌شود. او می‌گوید: «هیأت ما ۱۰۳ سال قدمت دارد که ۵،۶ نفر از سادات آن را ایجاد کردند. این سادات شب‌های جمعه در بازارچه نایب‌السلطنه در خیابان ری که امروز به بازارچه امام (ره) معروف است، جلسه دعای کمیل داشتند. این هیأت ابتدا نامی نداشت. در آن دوران اکثر مردم کشور بی‌سواد بودند و فردی روزنامه اطلاعات با قیمت ۲ ریال می‌خرید و زیر تیغ چراغ برق آن را می‌خواند و مردم گوش می‌دادند. این سادات در فکر نام‌گذاری هیأت بودند، سیدی در حال گذر بود که از او سوال می‌کنند، ما هیأتی داریم که شب‌های جمعه دور هم جمع می‌شویم و دعا می‌خوانیم اما اسم ندارد. از هرکدام اسم را سوال کرد و هرکدام اسم خود را گفتند و دید همه سادات هستند. او پیشنهاد داد که اسم هیأت بنی‌فاطمه شود و از همان ۱۰۳ سال قبل، این اسم برروی هیأت گذاشته شد.»
هیأتی که با جلسه شب‌های جمعه آغاز شد
برنامه این هیأت به صورت ثابت در شب‌های جمعه بود که به مرور صبح‌های جمعه هم به آن اضافه می‌شود. این هیأت ابتدا سیار بود و هر روز در خانه یک نفر برگزار می‌شد. شاهنگیان می‌گوید: «در آن سالهای نخست شرایط مالی مردم به‌گونه‌ای نبود که حسینیه بسازند و ثابت جلسه برگزار کنند. برای همین هیأت در خانه یک نفر برگزار می‌شد و زن آن خانه هم بانی طبخ نذری بود. اعضای هیأت شب‌های جمعه بعد از استراحتی قبل از اذان صبح بیدار می‌شدند و به محل جلسه می‌آمدند، نماز نافله و بعد در تاریکی شب دعای کمیل می‌خواندند. بعد از اذان صبح، نماز خود را می‌خواندند و جلسه صبح خود را آغاز می‌کردند.»
وعاظ سرشناسی که در هیأت بنی‌فاطمه منبر رفتند
هیأت بنی‌فاطمه از ابتدا تاکنون جزو مجالس سرشناس و مطرح تهران محسوب می‌شد و وعاظ عالی‌رتبه و مشهوری در آن منبر می‌رفتند. شاهنگیان می‌گوید: «از ابتدا، منبری‌های طراز و باسواد در این هیأت منبر می‌رفتند. روندی که امروز نه در این هیأت بلکه در تمامی مجالس تهران شاهد آن نیستیم و اکثر منبری‌ها بی‌سوادند و کلی‌گویی می‌کنند. وعاظ امروز، زمانی که باسواد می‌شوند از منبر دوری می‌کنند و در نهادها و حوزه مشغول به کار می‌شوند. منبرهای امروز، روزنامه‌خوانی شده است و افراد روی منبر تاریخچه روز را می‌خوانند و از وضع موجود انتقاد می‌کنند. مرحوم سیدابوالقاسم کاشانی که بزرگراهی در تهران به نام ایشان است، مرحوم سیدهادی مقدس، مرحوم سلطان الواعظین، مرحوم سید هیبت‌الدین امام که اهل دزفول بود، برادرم سیدکاظم شاهنگیان، شیخ حسن اثنی‌عشری و ... در این هیأت منبر رفتند.»
آقا گفت به موش‌ها بگویید بروند و رفتند!!
ناظم هیأت بنی‌فاطمه (س) با نقل خاطره‌ای از مرحوم شیخ حسن اثنی‌عشری می‌گوید: «او عادت داشت بعد از منبر یک قلیان می‌کشید و جوان‌ها هم دور او جمع می‌شدند. پیرمردی نزد او آمد و گفت: در خانه موش مرا اذیت می‌کند. شیخ حسن همانطور که قلیان گوش لبش بود به او گفت: به موش‌ها بگو شیخ حسن گفت برید! ما خندیدیم. صبح جمعه بعدی که به هیأت آمد و بعداً هم می‌گفت، بعد از این حرف دیگر موش در خانه ما دیده نشد. متاسفانه این روزها، روحیات مثل این دیده نمی‌شود. در گذشته روزهای جمعه افرادی که بیمارهای صعب‌العلاج داشتند و اطبا از آنها قطع امید کرده بودند، به هیأت می‌آمدند و چندتن از سادات را کنار بستر بیمار خود می‌بردند. این پیرمردها آنجا دعا می‌کردند و متوسل به اهل بیت (ع) می‌شدند و بیمار شفا می‌گرفت. من این را به کرات دیدم و شنیدم.»
با خرید حسینیه، صبح‌های جمعه قرار هفتگی هیأتی‌ها شد
بعد از خرید حسینیه توسط این هیأت، جلسات شب جمعه تعطیل شد و تنها جلسه هفتگی آنها، جلسه صبح‌های جمعه شد. شاهنگیان می‌گوید: «بعد از چندین سال، متولیان هیأت، حسینیه کوچکی را در خیابان ری خریدند، اما چون فضای این حسینیه محدود بود و مشکلاتی ایجاد شد، آن را فروختند و منزل معتمدالسلطنه برادر قوام‌السلطنه که چند دوره نخست‌وزیر دوران قاجاریه و پهلوی بود و به شخصی به نام ملاحیدر فروخته بود، خریدند. بزرگان هیأت چند خانه اطراف آن را هم خریداری کردند و حسینیه فعلی در محله سرچشمه تهران در سال ۱۳۴۰ به متراژ ۸۰۰ متر تأسیس و راه‌اندازی شد. این اتفاقات زمانی افتاد که بانیان هیأت، دارفانی را وداع گفته بودند. تا به امروز معتقدم این هیأت و تمام مجالس را خود اهل بیت (ع) مدیریت کردند. تاکنون در هیچ جلسه‌ای دیده نشده است که مداح یا واعظ به هر دلیل حضور پیدا نکند و هیأت تعطیل شود یعنی مردم بگویند ما نشستیم اما مداح یا منبری نیامد. به هر نحوی کار انجام می‌شود.»
۲۵۰جلسه هیأت در طول سال!
هیأت بنی‌فاطمه (س) به جز جلسات هفتگی خود در شرایط غیرکرونایی تمام ۶۰ روز ماه محرم و صفر را مجلس عزاداری برپا می‌کند. در ماه رمضان ۳۰ شب، فاطمیه ۷۵ روز مراسم دارند و به عزاداری می‌پردازد یعنی حدود ۲۵۰ روز از ۳۶۵ روز سال را مجلس برپا می‌کنند. پیشاهنگیان می‌گوید: «پیامبر (ص) به امیرالمومنین (ع) فرمود: علی جان اگر یک نفر را به راه بیاوری بهتر از آن است تا آنچه که آفتاب بر آن می‌تابد، از آن تو باشد. بنابراین برگزاری این جلسات ارزشمند است. بیشترین زمان جلسات ما در صبح‌هاست. امسال به دلیل شرایط کرونایی و به این دلیل که مخاطب جلسه ما افراد مسن هستند، بعد از گذشت چند روز از دهه اول مجلس عزاداری محرم هیأت را تعطیل کردیم تا خدایی نکرده به سلامتی این افراد آسیبی وارد نشود.»
غذای این هیأت تاکنون کم نیامده است
این هیأت در تمام جلسات خود اطعام و نذری به عزاداران را در دستور کار دارد. شاهنگیان می‌گوید: «برای اطعام افراد، بعد از این همه سال حساب دست ما آمده است که برای محرم و یا دیگر جلسات مثلاً باید چقدر برنج طبخ کنیم و در جلسات دیگر سال که جمعیت کمتری دارد، چقدر دم کنیم. بارها شده است که مثلاً در جلسه شهادت امام صادق (ع) که انتظار جمعیت زیادی نداریم، حسینیه پُر می‌شود و ما به عقل خود می‌گوییم که غذای تدارک دیده شده، کم می‌آید. هر دو سیر و نیم برنج برای یک نفر است یعنی هر یک مَن برنج، برای ۲۰ نفر کافی است. برنج آبگوشت هم نیست که آب در آن بریزیم تا زیاد شود بنابراین به چه کنم، چه کنم می‌افتیم که چگونه جمعیت را پاسخگو باشیم. بارها در چنین مواقعی دیدیم که غذا کم نمی‌آید. برخی از روی عقیده خود سر دیگ سلام می‌دهند یا تربت می‌ریزند و ... اما تاکنون نشده غذای هیأت ما کم بیاید. همیشه در باز بوده و در طول این سال‌ها، هیچ‌گاه نشده، فردی بدون غذا از حسینیه خارج شود و این از عنایات صاحب این پرچم است.»
وقتی حاج مرزوق به تهران آمد
هیأت بنی‌فاطمه (س) یکی از بانیان راه‌اندازی عزاداری‌های مرسوم فعلی در کشور بود. آنها حاج مرزوق را به ایران آوردند. شاهنگیان می‌گوید: «در زمان ناصرالدین شاه قاجار، فقط روضه‌خوانی در هیأت باب بود. بعدها در هیأت‌ها یا روضه‌خوانی و یا تعزیه‌خوانی بود که در بنی‌فاطمه (س) هم ابتدا تنها روضه‌خوانی بود، تا اینکه همان سیدهای بانی هیأت، در یکی از سفرهای زیارتی به کربلا، شخصی را به نام حاج مرزوق عرب از کربلا به تهران آوردند که با لهجه عربی مداحی می‌کرد. به این ترتیب می‌توان گفت که اولین بار در بین هیأت‌های تهران و بلکه ایران، هیأت بنی‌فاطمه (س) بود که مداحی را وارد مراسم عزاداری کرد و در واقع توسط این هیأت، مداحی و سینه‌زنی در جلسات عزاداری امام حسین (ع) باب شد.»
شعارهای حسینی، سیاسی شد
هیأت بنی‌فاطمه (س) همزمان با آغاز نهضت امام خمینی (ره) در سال ۴۲، همسو با تحرکات و اقدامات بازاریان و مردم جنوب تهران در حمایت از حضرت امام (ره) برای پیروی قیام اسلامی، تلاش‌های فراوانی انجام داد. شاعران این هیأت مانند مرحوم ژولیده، مرحوم خوشدل تهرانی و مرحوم محمد منتظر شروع به سرودن اشعار حماسی کردند و آنها را بین مداحان استان تهران برای استفاده در مجالس عزاداری امام حسین (ع) پخش می‌کردند. شاهنگیان می‌گوید: «در آن دوران شعارهای عزاداری دسته‌جات سیاسی شد و به جای اینکه بگویند «حسین شد کشته واویلا» یا «علی اکبر به میدان می‌آید الله اکبر»، شعارهای سیاسی می‌دادند. ابتدا مامورهای رژیم می‌آمدند مداح را دستگیر می‌کردند اما بعد از مدتی عمومی شد و در همه هیأت‌ها مرگ بر شاه می‌گفتند.»
هیأت بنی‌فاطمه (س) در سالهای جنگ نیز فعالیت‌های پشت جبهه بی‌شماری انجام داد. آنها اقدام به تهیه وانت و آمبولانس می‌کردند و همراه با ده‌ها تُن خواروبار از جمله برنج به مناطق عملیاتی اعزام می‌کردند. افتخار این هیأت تقدیم چند شهید به انقلاب بود.»
رسم ۸۰ سالهای که کنار گذاشته شد
این هیأت سالیان سال در ایام مسلمیه و ماه محرم دسته عزاداری خود را در بازار تهران و شهرری دایر می‌کرد و همراه دیگر هیأت‌های عزاداری می‌کردند، اما حدود سه سال است که دیگر این برنامه را ندارند. ناظم هیأت می‌گوید: «در گذشته زمانی که بازار می‌رفتیم، کسبه حجره‌ها را تعطیل می‌کردند، پارچه سیاه می زدند و به نوعی شکل بازار مساعد عزاداری بود. در بازار حرم حضرت عبدالعظیم حسنی نیز همین رویه برپا بود، اما در سالهای اخیر، بازاریان مغازه‌های خود را به جوان‌ترها اجاره داده‌اند و آنها هم کاسبی دارند و باید اجاره دهند. وقتی مسلمیه به بازار می‌رفتیم، دیدیم که بازار را تعطیل نمی‌کنند و چراغ‌ها را روشن نگه می‌دارند و افراد گذری در بازار هم فضایی فشرده و مختلط را ایجاد می‌کردند. همچنین در زمان نوحه‌خوانی مداح روی چهارپایه هم مردم تنها نظاره می‌کردند و نه حال عزا داشتند و نه گریه می‌کردند. بنابراین تصمیم گرفتیم این رسم ۸۰ ساله را کنار بگذاریم و دیگر دسه عزاداری به بازار نبریم.»
نظارت آیت‌الله مکارم شیرازی بر هیأت
مسئولیت اصلی هیأت بنی‌فاطمه (س) به نام حضرت آیت‌الله مکارم شیرازی از مراجع عظام تقلید است که در طبقه دوم حسینیه نیز کتابخانه مجهزی هست که البته به دلیل شرایط کرونایی حدود دو سالی است که بلااستفاده مانده. شاهنگیان می‌گوید: «کتابخانه بسیار وسیعی در حسینیه داریم تا فضای علمی نیز برای عزاداران فراهم شود. جدای از آن هیأت ما در شرایط کرونایی برای کمک‌رسانی به خانواده‌های نیازمند و زیرپوشش در نوبت‌های مختلفی رقم‌های بالایی در قالب بسته‌های ارزاق کمک‌رسانی کرد که وانت‌های متعددی از حسینیه آمدند و برای خانواده‌های نیازمند از جمله ۱۲۰۰ مداح و وعاظ معرفی شده از سوی جامعه مداح و وعاظ کمک‌رسانی شد. در طول سال خانواده‌های متعددی هم زیر پوشش ما هستند.»
هیأت بنی‌فاطمه (س) در دهه اول محرم امسال به دلیل اوج گرفتن شرایط کرونایی کشور، مجلس عزاداری خود را لغو کرد و در اطلاعیه اعلام داشت تا روان شدن اوضاع و عادی شدن شرایط کشور، جلسات حضوری هیأت تعطیل است. حسینیه بنی‌فاطمه (س) در خیابان امیر کبیر، نرسیده به چهارراه سرچشمه است.
۱۳:۲۰ - ۱۴۰۰/۰۶/۰۱
