سرویس جهان مشرق - «کریم همتی» رئیس سازمان هلال احمر ایران، روز گذشته خبر داد که «خیرین خارج از کشور» قرار است ۱۵۰,۰۰۰ دوز واکسن کرونای تولید مشترک کمپانی آمریکایی «فایزر [۱] » و کمپانی آلمانی «بیواِن‌تِک [۲] » (به عبارت درست‌تر «بایانتِک») را به ایران اهدا کنند [۳] (که با توجه به دومرحله‌ای بودن واکسیناسیون با این واکسن، برای واکسیناسیون ۷۵,۰۰۰ نفر کافی است). در بحبوحه رقابت برای دستیابی به واکسن کووید-۱۹ و در تب‌وتاب شتاب برای واکسیناسیون عمومی مردم علیه این بیماری، این خبر شاید خبر خوبی به نظر بیاید، اما بررسی ابعاد آن نشان می‌دهد خبری تلخ‌وشیرین است. در گزارش پیش رو جزئیات بیش‌تری درباره این واکسن خاص کووید-۱۹ و همچنین کمپانی آمریکایی فایزر خواهید خواند.

واکسن کووید-۱۹ مشترک فایزر-بیوان‌تک، اولین واکسنی که مجوز استفاده به صورت گسترده را دریافت کرد (+)

واکسن کووید-۱۹ فایزر-بیوان‌تک

«توزینامِران [۴] » با اسم رمز «بی‌ان‌تی۱۶۲بی۲» (BNT162b2) که عموماً تحت عنوان «واکسن کووید-۱۹ فایزر-بیوان‌تک» شناخته می‌شود و با برند «کومیرناتی» (Comirnaty) فروخته می‌شود، واکسنی برای مقابله با بیماری کووید-۱۹ است که بیوان‌تک با همکاری فایزر آن را ابداع، تولید و توزیع می‌کند. این واکسن که به صورت عضلانی تزریق می‌شود و سازوکار عملکردش بر اساس اسید ریبونوکلئیک (RNA) است، اولین واکسن کووید-۱۹ تولیدشده در جهان است که برای استفاده در سطح گسترده مجوز گرفت. در عین حال، توانایی این واکسن برای پیشگیری از ابتلای شدید کودکان، زنان باردار، یا افراد دچار نقص سیستم ایمنی، و همچنین مدت زمان ماندگاری تأثیر آن همچنان محل سؤال است [۵] .

کووید-۱۹ ماه دسامبر سال ۲۰۱۹ شناسایی شد و ماه ژانویه سال ۲۰۲۰ توالی اسید نوکلئیک آن منتشر شد. همزمان با شیوع کووید-۱۹ در سال ۲۰۲۰، تلاش‌های بین‌المللی برای مقابله با همه‌گیری این ویروس و همچنین ساخت واکسن برای آن آغاز شد. مراحل آزمایش واکسن توزینامران در آلمان و آمریکا اواسط سال ۲۰۲۰ انجام شد و ماه نوامبر همان سال نتایج فاز سوم آزمایش از تأثیر ۹۵ درصدی این واکسن حکایت داشت [۶] . انگلیس اولین کشوری بود که با «اختیارات اضطراری» مجوز استفاده گسترده از این واکسن را صادر کرد [۷] . به فاصله یک هفته، کشورهای دیگری مانند بحرین [۸] ، کویت [۹] و کانادا [۱۰] نیز مجوز واکسیناسیون با این واکسن را صادر کردند.

یکی از داوطلبان آزمایش واکسن کووید-۱۹ فایزر-بیوان‌تک در دانشکده پزشکی دانشگاه مری‌لند در آمریکا در ماه می سال ۲۰۲۰ یک دوز از این واکسن را دریافت می‌کند (+)

چند نکته وجود دارد که واکسن فایزر-بیوان‌تک را نسبت به واکسن‌های دیگر جهان برای بیماری‌های دیگر متمایز می‌کند. تا قبل از این واکسن (و البته واکسن‌های دیگر کووید-۱۹) همه واکسن‌هایی که برای بیماری‌های واگیر تولید می‌شدند، چندین سال پس از شیوع آن بیماری آماده‌ی استفاده می‌شدند. به علاوه، هیچ واکسنی برای پیشگیری از آلودگی انسان به ویروس کرونا وجود نداشت [۱۱] (ویروس کرونایی که عامل بیماری کووید-۱۹ است، یکی از اعضای خانواده ویروس‌های کروناست که پیش از سال ۲۰۱۹ نیز شناسایی شده بودند).

توضیحات علمی برای سرعت ساخت واکسن توزینامران وجود دارد. مثلاً این واکسن از فناوری کاملاً جدیدی به اسم «پیامرسان-اسید ریبونوکلئیک» (mRNA) استفاده می‌کند که تا پیش از این هرگز مجوز واکسیناسیون انسانی را دریافت نکرده بود. در این فناوری، به جای استفاده از مقادیر کنترل‌شده‌ی ویروس جهت تحریک سیستم ایمنی بدن، سیستم ایمنی را آموزش می‌دهند تا پروتئین اسپایکِ روی سطح ویروس کرونا را هدف بگیرد. این اسپایک همان ابزاری است که به ویروس امکان حمله به سلول‌های انسانی را می‌دهد. روی کاغذ، جلوگیری از عملکرد این اسپایک به معنای آن است که ویروس، دیگر نمی‌تواند انسان‌ها را آلوده کند. «ریچارد بسر» رئیس «بنیاد رابرت وود جانسون» آمریکا و مدیر موقت سابق «مرکز پیشگیری و کنترل بیماری‌ها [۱۲] »ی این کشور، معتقد است این فناوری می‌تواند سرعت تولید واکسن را به‌شدت افزایش دهد، اما باید توجه داشت که توزینامران اولین واکسنی است که از این فناوری استفاده می‌کند و به انسان‌ها تزریق می‌شود؛ و بنابراین داده‌های مربوط به ایمنی این واکسن را باید به‌دقت مطالعه کرد [۱۳] .

واکسن فایزر-بیوان‌تک از فناوری جدیدی استفاده می‌کند که تا کنون در هیچ واکسن انسانی دیگر به کار نرفته است (+)

سابقه کمپانی فایزر در تبلیغات دروغ

نکته‌ای که «بسر» به آن اشاره می‌کند، اهمیت زیادی دارد؛ به‌ویژه از این جهت که کمپانی آمریکایی فایزر، به صداقت شهرت ندارد. برای توضیح بیش‌تر در این‌باره ابتدا باید برخی نکات درباره حوزه دارو و درمان در آمریکا شفاف‌سازی شود. بر خلاف تصوری که ممکن است مردم ایران از حوزه درمان به عنوان یک حوزه یکپارچه‌ی ملی داشته باشند، این حوزه در آمریکا به‌شدت خصوصی‌سازی شده است. غول‌های دارویی آمریکا (مانند بسیاری از کمپانی‌های غول‌پیکر دیگر در این کشور) مستقیماً برای منافع مالی خود لابی می‌کنند و ارتباط تنگاتنگی با دولت به صورت بده‌بستان دارند. فایزر یکی از غول‌های دارویی و یکی از بزرگ‌ترین لابیگرهای سیاسی در آمریکاست [۱۴] . به عنوان نمونه، این کمپانی سال ۲۰۱۰ مبلغ ۲۵ میلیون دلار برای اصلاح نظام بهداشت در آمریکا هزینه کرد. همچنین اسکات گاتلیب که ماه آوریل سال ۲۰۱۹ از سِمت خود به عنوان رئیس «سازمان غذا و دارو [۱۵] »ی آمریکا استعفا داده بود، سه ماه بعد به هیأت‌مدیره فایزر پیوست [۱۶] .

این ارتباط نزدیک به معنای تغییر ماهیت روابط میان فایزر و سازمان‌های دولتی در آمریکا از «همکاری در جهت سلامت مردم» به «تراکنش‌های مالی در راستای منافع» است. فایزر یکی از بزرگ‌ترین و موفق‌ترین کمپانی‌های داروسازی در جهان به شمار می‌رود، اما سابقه تخلف‌های کلانی را نیز در کارنامه خود دارد. گزارش‌ها حاکی از آن است که این کمپانی و کمپانی‌های وابسته به آن تنها از سال ۲۰۰۰ تا کنون بیش از ۴/۷ میلیارد دلار جریمه بابت مواردی مانند «جرائم مرتبط با ایمنی» و «جرائم مرتبط با نظام درمانی» از جمله با «تجویز در موارد تأییدنشده»، «طرح ادعاهای دروغ»، «تخطی از مقررات ایمنی دارویی یا تجهیزات پزشکی» و «فساد در تعاملات خارجی» (مثلاً پرداخت رشوه) پرداخت کرده‌اند [۱۷] . کمی دقت بیش‌تر در این‌باره برای اثبات اهمیت شفافیت در «داده‌های مربوط به ایمنی» واکسن این کمپانی ضرورت دارد.

فایزر یکی از بزرگ‌ترین و موفق‌ترین کمپانی‌های داروسازی در جهان است، اما با توجه به عجله‌اش در تولید واکسن کرونا باید این واکسن را با دقت، و بلکه با وسواس، راستی‌آزمایی کرد (+)

کمپانی فایزر، ۲ سپتامبر ۲۰۰۹ (۱۱ شهریور ۱۳۸۸)، با دولت آمریکا به توافق رسید تا ضمن اعتراف به «تبلیغات» درباره داروی ضددرد «بِکسترا» (که بعداً از بازار جمع شد)، مبلغ بی‌سابقه ۲/۳ میلیارد دلار جریمه بابت بسته شدن پرونده «بازاریابی نامناسب» ۱۳ عدد از داروهایش پرداخت کند [۱۸] . (سازمان غذا و داروی آمریکا مجوز استفاده از بکسترا برای درمان ورم مفاصل و دردهای عضلانی دوران قاعدگی را صادر کرده بود، اما فایزر به بازاریاب‌هایش گفته بود به پزشکان بگویند استفاده از این دارو در دوزهای بسیار بالاتر از مقدار مجاز می‌تواند دردهای شدید یا ناشی از عمل جراحی را از بین ببرد؛ در حالی که خطرات استفاده از بکسترا از جمله مشکلات کلیوی، پوستی و قلبی، با افزایش دوز افزایش پیدا می‌کرد.) این رقم که «بزرگ‌ترین جریمه کلاهبرداری نظام درمانی» و «بزرگ‌ترین جریمه کیفری از هر نوعی در تاریخ» لقب گرفت، چهارمین جریمه‌ای بود که فایزر بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۹ بابت توافق با دولت و بسته شدن پرونده‌های کلاهبرداری علیه خودش پرداخت می‌کرد. نام کمپانی فایزر در فهرست «۲۰ جریمه بزرگ پرداختی کمپانی‌های دارویی به وزارت دادگستری آمریکا بین سال‌های ۱۹۹۱ تا ۲۰۱۲ [۱۹] » دو بار آمده است. این کمپانی بارها به تجویز و تبلیغ داروهایش برای درمان بیماری‌هایی متهم شده است که تأثیرگذاری آن داروها روی آن‌ها اثبات نشده است.

کمپانی فایزر بارها به دلیل تجویز غیرمجاز داروهایش برای درمان بیماری‌های مختلف مقصر شناخته شده است (+)

آیا نباید از واکسن فایزر استفاده کرد؟

چنان‌که گفته شد، توزینامران اولین واکسن کووید-۱۹ است که به صورت گسترده برای استفاده انسانی مجوز گرفته است، اما به هیچ عنوان آخرین واکسن نخواهد بود. در حال حاضر، نتایج واکسیناسیون با توزینامران، به‌رغم وجود گزارش‌هایی درباره عوارض جانبیِ بعضاً شدید آن در برخی افراد، امیدوارکننده تلقی می‌شوند. اما باید توجه داشت که کمپانی‌های دیگری نیز در نقاط دیگر جهان، از جمله کشور خودمان، واکسن‌های دیگری تولید کرده‌اند. چه‌بسا نکته مهم‌تر این باشد که نتایج مثبت واکسیناسیون با توزینامران، علاوه بر تأثیرگذار بودنِ خود این واکسن، معنای دیگری هم دارد: واکسن‌های دیگر نیز می‌توانند، اگرچه دیرتر اما، همان اندازه نتیجه‌بخش (و بلکه ایمن‌تر) باشند [۲۰] . سابقه‌ی کمپانی فایزر در کلاهبرداری و سپس «بستن پرونده با پول» نشان می‌دهد باید در باور کردن ادعاهای این کمپانی و خرید واکسن از آن نهایت دقت را به خرج داد.

ماجرای پیچیده‌ی تولید واکسن کووید-۱۹ تبدیل به یک رقابت سیاسی-علمی در جهان شده است و باید در تهیه این واکسن برای کشور دقت کرد تا گرفتار تبلیغات غلط نشویم (+) 

فایزر اقدام به پنهان کردن واقعیت و طرح ادعاهای دروغ درباره ایمنی و کارآمدی داروی بکسترا کرد، اما دولت ترامپ باز هم حدود ۲ میلیارد دلار (به طور دقیق‌تر، ۱/۹۵ میلیارد دلار) بودجه در اختیار این کمپانی و بیوان‌تک گذاشت تا قبل از پایان سال ۲۰۲۰ صد میلیون دوز واکسن کووید-۱۹ را تولید کنند [۲۱] . این اقدام ترامپ، اگرچه احتمالاً تلاشی ناموفق برای افزایش شانس موفقیتش در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۲۰۲۰ بود، اما نشان می‌دهد کمپانی‌های دارویی آمریکا ممکن است در ازای دریافت بودجه، خدمات خود را در اختیار منافع سیاسی افراد یا جناح‌های مختلف بگذارند. با توجه به خبرهای امیدوارکننده‌ای که، همزمان با نگارش این گزارش، از واکسن ایرانی کرونا به گوش می‌رسد، چه‌بسا بهتر باشد صبر کرد و مطمئن شد واکسن کرونای کمپانی فایزر مانند بسیاری از داروهای این کمپانی بعد از مدتی به دلیل تخلف، از بازار جمع‌آوری نمی‌شود [۲۲] . 

مشخصات برخی از واکسن‌هایی که آماده عرضه عمومی هستند یا مراحل پایانی قبل از دریافت مجوز نهایی را طی می‌کنند (+)

در همین‌باره بخوانید:

›› «ماه عسل» چگونه با ادعاهای «اشکی» از مردم کلاهبرداری کرد

›› تمام آن‌چه باید درباره HPV بدانید و «ماه عسل» به شما نگفت

›› این آمپول را بزنید مهمان «ماه عسل» می‌شوید! / واکسنی که شما را فلج می‌کند و می‌کُشد