سرویس سیاست مشرق - هفته گذشته "جعفری دولت‌آبادی" دادستان تهران درباره پروژه زمین‌خواری در شرق تهران با توجه به پخش گزارشی در این زمینه از شبکه دوم صداوسیما مربوط به یکشنبه‌شب مورخ ۱۷/۴/۹۷، اظهار داشت:

از چند سال قبل پرونده‌ای راجع به واگذاری ۲۳۰ هکتار از اراضی شرق استان تهران تشکیل‌شده است. متهمان پرونده مدعی‌اند مجوزهای لازم را از نهادهای دولتی و ذی‌ربط دریافت کرده‌اند؛ اما پرونده پس از دو سال رسیدگی، با صدور قرار عدم صلاحیت به دادسرای تهران اُرسال شده است.

دادستان تهران افزود:

متهمان در اراضی مذکور اقدامات متعددی نظیر جاده‌سازی، تسطیح اراضی، احداث رستوران، ساخت تله‌کابین و... انجام داده و حدود دو هفته پیش که متوجه شدند پرونده وارد مرحله جدی رسیدگی شده است، مبادرت به پیش‌بینی مراسم افتتاحیه تله‌کابین در محل نموده بودند که بازپرس با توجه به مستندات و گزارش ضابطان، دستور توقف عملیات اجرایی در محل را صادر کرد.[۱]

اما ماجرای این کوه خواری آشکار و بزرگ چیست؟

در سال ۹۴، شش انجمن فعال در حوزه محیط‌زیست با انتشار بیانیه‌ای خواهان توجه به ذخیره‌گاه جنگلی اُرس امین‌آباد فیروزکوه و توقف ساخت‌وساز در آن شدند. قسمتی از متن این بیانیه به شرح ذیل است:

هم‌اکنون قدیمی‌ترین ذخیره‌گاه جنگلی استان تهران با درختان اُرس چند صد و بعضاً چند هزاُرساله در معرض خطر جدی تخریب و نابودی است. ذخیره‌گاه جنگلی اُرس امین‌آباد فیروزکوه و رویشگاه‌های کوهستانی اطراف آن با بهانه توسعه گردشگری و توریسم در حال تخریب و تغییر کاربری هستند. پروژه تخریب این جنگل ارزشمند به‌قدری واضح و آشکار در جلوی چشم مسئولان منابع طبیعی و محیط‌زیست کشور در حال انجام است که مجری پروژه همه برنامه‌های مخرب خود را در وب‌سایت شرکت در معرض دید همگان قرار داده است.

هم‌اکنون جاده‌های دسترسی و دکل‌های تله‌کابین در ذخیره‌گاه و در میان درختان در حال ساخت و جایگذاری بوده و به اذعان وب‌سایت پروژه، در آینده نزدیک صدها هکتار از زمین‌های کوهستانی که جزو هسته مرکزی و حریم اکولوژیک ذخیره‌گاه اُرس و یا اکوسیستم‌های غنی کوهستانی هستند، به‌ویژه بخش فوقانی جنگل اُرس در ارتفاع ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ متر، به دهکده ویلایی، مجتمع تجاری، رستوران، بیمارستان (!)، شهربازی، پارک آبی، شکارگاه بین‌المللی (!)، دریاچه مصنوعی و مرکز همایش‌های بین‌المللی تبدیل خواهد شد!

این منطقه به دلیل فاصله زیاد از شهرهای پرجمعیت تاکنون بکر و دست‌نخورده بوده و از تنوع گیاهی و جانوری بالایی برخوردار است به‌نحوی‌که پلنگ، گراز، قوچ و میش و... در منطقه دیده‌شده و بنا بر مطالعات انجام‌شده بیش از ۳۰۰ گونه گیاهی بومی ازجمله ده‌ها گونه درختی و درختچه‌ای در منطقه می‌رویند.

وب‌سایت پروژه نیز از تنوع گیاهی بالای منطقه به‌عنوان یکی از مزیت‌های پروژه یاد می‌کند اما بیان نمی‌کند مفهوم توریسم در چنین منطقه‌ای می‌بایست طبیعت‌گردی باشد یا هجوم لجام‌گسیخته ساخت‌وسازها؟!

بر اساس پروژه موسوم به «سیب لند» بیش از ۵۳۰ هکتار از بکرترین مناطق طبیعی کوهستانی شرق استان تهران تبدیل به یک شهرک تفرجی خواهد شد؛ دقیقاً همان فرایندی که در بسیاری از دیگر نقاط بکر طبیعت ایران مثل لواسان و کلاردشت و... طی شد و اکنون شاهد هستیم که از آن طبیعت بکر و شاداب دیگر خبری نیست.[۲]

ذخیرگاه چیست؟

ذخیره گاه به منطقه یا مناطقی از عرصه خشکی و یا در دریا اطلاق می‌شوند که از اکوسیستم‌ها یا گونه‌های نمونه یا استثنایی برخوردار هستند. ذخیره گاههای جنگلی الگوهای کوچک شده ذخیره گاه‌های بیوسفر هستند که در آن گونه‌های منحصر به فرد و کمیاب و یا گونه‌های رو به انقراض به صورت طبیعی رویده اند.

از سوی دیگر، درخت سرو کوهی یا اٌرس یکی از گونه‌های جنگلی ایران بوده که دارای رویشگاه‌های متعددی در سطح کشور از جمله دماوند است.

درخت اٌرس با نام محلی گونه‌ای است که رشد بسیار کند دارد و عمر برخی از آنها در شرایط مطلوب به بیش از یک هزار سال می‌رسد، اٌرس به عنوان عناصر گیاهان اصلی اکوسیستم‌های مناطق کوهستانی و نیز به لحاظ حفاظت از آب و خاک نقش بسیار ارزنده و حیاتی دارند.

رویشگاه‌های اٌرس به دلیل شرایط و ویژگیهای خاص خود می‌توانند نقش بسیار مهمی در جلوگیری از فرسایش خاک ایفا کنند.

مسؤولین درباره این پروژه چه گفتند؟

معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور در واکنش به پیگیری این موضوع توسط رسانه‌ها با بیان اینکه پیگیری شما باعث تلنگری به سازمان ما بود و این موضوع را با جدیت بررسی کردیم، نتیجه این بررسی را بی‌دقتی در تخصیص اراضی از سوی منابع طبیعی به جهاد کشاورزی و پس‌ازآن به پروژه «سیب‌لند» دانست.

مسعود منصور توضیح داد:

۳۰۰ هکتار از اراضی ارتفاعات فیروزکوه از سوی جهاد کشاورزی و امور اراضی به پروژه سیب‌لند اختصاص‌یافته اما این در حالی است که بخشی از این اراضی ذخیره‌گاه گونه ارزشمند «اُرس» بوده و باید منتفی و به منابع طبیعی بازگردانده شود.

وی مدعی شد درختی قطع نشده اما اذعان نمود:

ما اداره کل منابع طبیعی تهران را ملزم کردیم تا در نامه‌ای ساخت‌وساز در بخش ذخیره‌گاه اُرس را در این پروژه منتفی اعلام کند.

منصور با اذعان بر اینکه احداث جاده و دکل مخابراتی خارج از محدوده واگذاری در پروژه سیب‌لند نیز مشاهده شده است، تأکید کرد: بر همین اساس اداره کل منابع طبیعی شهرستان را ملزم کردیم تا با این موضوع نیز برخورد لازم را داشته باشد.

دهکده حیات‌وحش پروژه سیب‌لند، مجوز سازمان محیط‌زیست را ندارد

مدیرکل دفتر صید و شکار سازمان محیط‌زیست اما با ابراز بی‌اطلاعی از وجود چنین پروژه‌ای که قرار است در دهکده حیات‌وحش آن محیط‌بان مستقر و شکار هم برای میهمانان آزاد باشد، گفت:

ارتفاعات فیروزکوه و منطقه‌ای که پروژه سیب‌لند در آن اجرایی می‌شود به‌هیچ‌وجه جز مناطق حفاظت‌شده سازمان محیط‌زیست نبوده و بنابراین محیط‌بانی هم در این منطقه مستقر نیست و نخواهد بود.

علی تیموری در خصوص شکار برای میهمانان نیز تأکید کرد:

هیچ شخص حقیقی یا حقوقی برای ایجاد قرق اختصاصی یا حتی مزرعه پرورش حیات‌وحش در این منطقه از سازمان محیط‌زیست مجوزی نگرفته و بنابراین درصورتی‌که قرار باشد چنین پروژه‌ای بدون اطلاع سازمان محیط‌زیست اجرا شود، تخلف محسوب شده و با آن برخورد خواهد شد.[۳]

آیا سازمان محیط‌زیست برای اجرای پروژه سیب، مجوزی صادر نکرده است؟

درباره اعطای مجوز از سوی سازمان محیط‌زیست، محمد فریدی سرپرست اداره محیط‌زیست فیروزکوه در تاریخ ۲۵/۳/۹۴ و در پاسخ به خبرنگار ایلنا درباره موضع‌گیری سازمان محیط‌زیست نسبت به این پروژه در کمال تعجب اظهار کرد:

این پروژه دارای مجوز از سازمان حفاظت محیط‌زیست و اداره منابع طبیعی است.

فریدی ادامه داد: البته این مجوز با شروطی صادر شده که منجر به تخریب محیط‌زیست نشود.

 وی همچنین ضمن اشاره به اینکه مجوز این طرح در تاریخ ۲۰ مهرماه ماه سال ۹۲ صادر شده و حدود یکسال‌ونیم است که از آغاز اجرای آن می‌گذرد، افزود: اکنون در حال بررسی میدانی از وضعیت اجرایی آن هستیم تا ببینیم که آیا شروط لازم اجرایی شده است یا خیر؟ و به‌زودی گزارش مشروح آن را منتشر خواهیم کرد.

این ادعا در حالی است که بر اساس بررسی‌های خبرنگار مشرق، تا به حال هیچ گزارشی منتشر نشده است.

هر چند که سرپرست اداره محیط‌زیست فیروزکوه از داشتن مجوز این پروژه از محیط‌زیست و اداره منابع طبیعی خبر داد، اما در ادامه پیگیری‌های خبرنگار ایلنا از سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور، بهزاد انگورج معاون امور جنگل‌های این سازمان در این باره گفت:

گمان نمی‌کنم که ما موافقتی در مورد این طرح کرده باشیم، زیرا من در این زمینه چیزی در  ذهن ندارم.[۴]

سازمان میراث فرهنگی و گردشگری چه نقشی در این تخریب داشته است؟

اگرچه یک سمت این ماجرا به سازمان حفاظت محیط‌زیست و سازمان جنگل‌ها و مراتع بازمی‌گردد، اما سوی دیگر آن نیز مربوط به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری است که مجوز احداث دهکده گردشگری را در چنین منطقه ارزشمند زیست محیطی صادر کرده است.

"مرتضی رحمانی موحد" معاون گردشگری سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور در تاریخ ۲۱/۴/۹۴ ضمن اظهار بی‌اطلاعی از چگونگی روند اجرای این پروژه و تهدیدات آن برای محیط‌زیست، گفت:

این پروژه گردشگری حتماً مجوزهای لازم را گرفته است.

وی ادامه داد:

اگر مجریان این پروژه خلاف مجوزها عمل کند با وجود نظارت‌هایی که در اداره گردشگری استان تهران بر روی پروژه‌ها وجود دارد، تذکر خواهند گرفت و اداره گردشگری استان مانع از انجام فعالیت‌هایشان خواهد شد.

معاون سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی افزود:

اگر تخلفی در این منطقه انجام شده و یا آسیبی به محیط‌زیست وارد شده است، سازمان حفاظت محیط‌زیست باید به صورت  مکتوب نامه‌ای را برای ما بفرستد تا به آن رسیدگی کنیم، زیرا این وظیفه سازمانی این نهاد است که بر این مسئله رسیدگی کند.[۵]

این اظهارات معاون وقت میراث فرهنگی در حالی بود که این فرد شخصاً از این پروژه بازدید کرده است.

مسئولان محیط‌زیست فیروزکوه درباره پروژه و اقدامات غیرقانونی سیب‌لند چه گفته‌اند؟

محمد فریدی در تاریخ ۲۱/۴/۹۴ در مورد احداث پروژه دهکده گردشگری سیب لند در ذخیره‌گاه ارزشمند درختان اُرس فیروزکوه گفت:

چندی پیش بازدیدی از این پروژه داشتیم و نواقص طرح را نیز به مجریان پروژه اعلام کردیم. پس از دو هفته که مهلت رفع نواقص بود، مجریان پروژه نامه‌ای را فرستادند که در حال بررسی در اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان تهران است و هر تصمیمی که این اداره کل بگیرد، ما اجرا می‌کنیم.

وی ادامه داد:

از جمله نواقصی که در این طرح مشاهده کردیم، می‌توانم به عدم تشکیل و معرفی واحد HSE  و عدم ایجاد سیستم تصفیه فاضلاب اشاره کنم. همچنین مجریان این پروژه نباید در این منطقه که محل گذر حیات‌وحش است، فنس‌کشی می‌کردند که این کار را انجام داده‌اند؛ البته به دلیل اعتراض ما این فنس‌ها را در برخی نقاط قطع کردند، اما ما معتقدیم که کاملاً باید آن را جمع می‌کردند.

فریدی در مورد دیگر نواقص اجرای این پروژه گردشگری سلامت اظهار کرد:

از طرف دیگر مجریان این پروژه باید یک هسته زیست محیطی به ما معرفی می‌کردند که این اقدام نیز صورت نگرفته است، زیرا بخشی از این پروژه در منطقه درختان اُرس که ممنوع‌القطع هستند، قرار گرفته است و هیچ عملیات عمرانی در آن منطقه نباید صورت بگیرد؛ بنابراین باید این مناطق را به‌طور دقیق مشخص و با نقشه به ما اعلام کنند که در این قسمت اقدام عمرانی انجام نمی‌دهند.

وی در ارتباط با ارزیابی زیست محیطی این طرح گفت:

پس از بررسی‌های کافی متوجه شدیم که ارزیابی زیست‌محیطی این طرح در دولت گذشته از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست تأییدشده است، اما در دولت جدید اداره کل محیط‌زیست استان تهران ۲۳ شرط برای آن تعیین کرد که شواهد نشان می‌دهد که برخی از آن‌ها محقق نشده و یا ناقص محقق شده است.

سرپرست اداره حفاظت محیط‌زیست فیروزکوه تصریح کرد:

این  طرح که شامل تله‌کابین، هتل بیمارستان، پارک آبی، مجتمع تفریحی، ورزش‌های زمستانی و آبی است، بسیار عظیم است، این منطقه محیط بکری است و باید به صورت مداوم در آن پایش صورت بگیرد تا اثرات این پروژه بر محیط‌زیست مشخص شود تا به حداقل  آسیب در این زمینه برسیم.

وی در پاسخ به اینکه چرا در چنین منطقه حساس و ارزشمند زیست محیطی مجوز برای احداث چنین پروژه عظیم زیست‌محیطی صادر شده است، گفت:

این منطقه جزو مناطق ۴ گانه سازمان حفاظت محیط‌زیست نیست که ما بتوانیم مجوز ساخت‌وساز در آن را لغو کنیم. این مناطق اراضی ملی هستند که اداره منابع طبیعی آن را به مجریان طرح واگذار کرده و مشخص نیست که این اداره چه رویکردی برای این کار داشته است و ما تنها می‌توانیم، ضوابطی برای آن در نظر بگیریم.[۶]

در واقع سازمان میراث فرهنگی و محیط‌زیست نیز تا اینجای کار هیچ نقشی را به گردن نمی‌گیرند و معلوم نیست چه کسی چنین مجوزی را صادر کرده است و اگر مجوز اشتباه و غیرقانونی‌ای بوده، چرا هیچ مسئولی در دولت فعلی این مجوز را ابطال نکرده است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان تهران درباره این پروژه چه گفته است؟

محمدهادی حیدر زاده در تاریخ ۲۵/۹/۹۴ و در ارتباط با اجرای پروژه گردشگری سیب در میان جنگل‌های اُرس فیروزکوه گفت:

مجریان این پروژه، به بخشی از تعهداتشان به سازمان محیط‌زیست عمل نکردند و در حوزه تعهداتشان به اداره کل منابع طبیعی نیز، میزان تصرفاتی که داشته‌اند با ضوابط از پیش تعیین شده، هم‌خوانی ندارد.

وی با تأیید این مسئله که قرار است در این پروژه گردشگری در میان جنگل‌های اُرس تله‌کابین ساخته شود، اظهار کرد:

یکی از دغدغه‌های ما در این مورد جنگل‌های حفاظت‌شده اُرس است که پایه‌های تله‌کابین آسیب‌هایی را به آن وارد کرده؛ اما در حال حاضر دیگر این پایه‌گذاری‌ها انجام شده است؛ البته آسیب‌های وارد شده به‌گونه‌ای نبوده که یک قطعه جنگلی تخریب شود زیرا درختان اُرس آن منطقه به صورت پراکنده توزیع‌شده‌اند اما در برخی قسمت‌ها آسیب‌هایی به درختان اُرس وارد شده و در برخی نقاط نیز درختان قطع‌شده‌اند که همه این موارد در دست بررسی است.

مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان تهران با بیان اینکه باید نظارت اداره منابع طبیعی و آبخیزداری روی این طرح قوی‌تر صورت می‌گرفت، گفت:

ادبیات سرپرست اداره حفاظت محیط‌زیست فیروزکوه چگونه تغییر کرد؟

محمد فریدی شش ماه بعد در تاریخ ۳۰/۱/۹۵ در ارتباط با آخرین وضعیت پروژه گردشگری سیب گفت:

این پروژه در سنوات قبل واگذارشده است، البته ۱۰۰ هکتار از زمین‌های این محدوده متعلق به شخص بوده و ۲۵۰ هکتار را نیز منابع طبیعی به آن‌ها واگذار کرده است و در سال‌های قبل مجوزهای لازم را از سازمان حفاظت محیط‌زیست، میراث فرهنگی و گردشگری، اداره کل منابع طبیعی و وزارت جهاد کشاورزی گرفته‌اند.

وی ادامه داد:

در زمانی که ما مسئولیت کار را بر عهده داشتیم؛ متوجه شدیم که در اجرا نواقصی دارند که این نواقص را به مالک آن را اعلام کردیم که برخی از آن‌ها را رفع کردند و برخی هم در حال رفع شدن است.

رئیس اداره محیط‌زیست فیروزکوه در پاسخ به اینکه دادن مجوز به این پروژه از نظر محیط‌زیستی تا چه اندازه درست است، ادامه داد:

باید توجه کنیم که در گذشته واگذاری این پروژه صورت گرفته بود و مسئولان آن دوره باید خودشان در این زمینه جوابگو باشند، شاید دادن مجوز به چنین پروژه‌هایی اکنون سلیقه ما نباشد، اما کاری که از دست ما برمی‌آمد؛ تبدیل آن به یک پروژه محیط‌زیستی بود؛ بنابراین اکنون رویکرد ما این است که با کمترین تخریب محیط‌زیست، کار انجام شود.

وی در ادبیاتی متناقض با محمدهادی حیدر زاده مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان تهران درباره قطع درختان اُرس، اظهار کرد:

مسئولان پروژه می‌گویند که هیچ درختی قطع نشده، بررسی‌های ما هم قطع شدن درختی را تاکنون نشان نداده است، اما برخی بخش‌های مرتعی در جاده‌سازی‌ها از بین رفته‌اند که با ایجاد فضای سبز این مسئله جبران شده است.[۷]

با توجه به همه اظهارات متناقض بالا، "مسعود سلطانی‌فر" رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در تاریخ ۴/۸/۹۳ با حضور در این پروژه گفت:

مجریان پروژه دهکده سیب مطابق برنامه زمان‌بندی در نظر دارند تله‌کابین آن را تا دو ماه دیگر و ایستگاه‌های آن را تا قبل از نوروز ۹۴ راه‌اندازی کنند.[۸]

اگرچه حضور معاون رئیس‌جمهور بااین‌همه تناقض درباره مجوزهای اخذ شده در این پروژه قابل‌تأمل است ولی آنچه مهم است، توافقی است که میان مجریان پروژه با دولت شده است، بر اساس اظهارات سلطانی فر، قرار بر این بوده است که تا قبل از نوروز ۹۴ تله‌کابین را راه‌اندازی کنند اما تا به امروز، هیچ اتفاقی در این پروژه نیفتاده است و معلوم نیست سرمایه‌گذار چه اقدامی در این پروژه کرده است و پول‌هایی که از آن صحبت می‌شود، کجا خرج شده است.

به نظر می‌رسد در ماجرای تخریب ذخیره‌گاه درختان اُرس فیروزکوه، سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست، میراث فرهنگی و گردشگری، اداره کل منابع طبیعی و وزارت جهاد کشاورزی مقصر اصلی هستند و هرکدام نیز تقصیر را بر گردن نهاد دیگری می‌اندازد و در انتها، سرپرست اداره حفاظت محیط‌زیست فیروزکوه، تقصیر را به گردن مسئولان قبلی و دولت سابق می‌اندازد درحالی‌که در جای دیگری می‌گوید که مجوز ساخت این پروژه در ۲۰ مهرماه سال ۹۲ صادر شده، یعنی در دولت یازدهم.

حال با توجه به اقدام شایسته قوه قضائیه و همکاری به موقع سازمان بازرسی برای جلوگیری و تخریب بیشتر این دخیره‌گاه ملی، سازمان‌های ذی‌ربط باید پاسخگوی این کوه خواری عظیم باشند.