گروه بین‌الملل مشرق - اولین ماه سال 2016 میلادی مملو از حوادث داغ در منطقه بود و بشارت سالی پر تنش  و التهاب را در ماههای آینده داد. در این میان اما سه اتفاق مهم در سطح منطقه‌ای روی داد که می‌توان نحوه تعامل آنها با مهم‌ترین پرونده منطقه‌ای یعنی بحران سوریه را مورد توجه قرار داد. قطع مناسبات دیپلماتیک عربستان سعودی با ایران، سفر جو بایدن معاون رئیس‌جمهور آمریکا به ترکیه و آغاز مذاکرات ژنو 3 در واپسین روزهای ژانویه این سه اتفاق مهم را شکل می دهد.  

تصمیم شتاب‌زده و انفعالی عربستان سعودی برای قطع مناسبات دیپلماتیک با ایران، آن هم پس از جنایت اعدام شیخ نمر باقر النمر روحانی برجسته شیعی این کشور تأثیرات عمده‌ای بر برخی پرونده‌های منطقه‌ای نظیر اوضاع سوریه، یمن، عراق و حتی لبنان داشت. ریاض که سهم عمده ای از تامین مالی و تسلیحاتی گروه‌های تروریستی مستقر در سوریه و یمن و عراق را به خود اختصاص داده، سعی دارد حمایت ایران از محور مقاومت در برابر رویکردهای تروریستی تکفیری و صهیونیستی را حمایت از تروریسم معرفی کند، تلاش عمده سعودی ها در حمایت از برپایی این نشست ها این است که دستاوردهایی که محور مقاومت در عرصه میدانی محقق کرده را از بین ببرند و آرزوهای خود در براندازی دولت سوریه را از طریق راهکارهای سیاسی محقق سازند.

البته بسیاری از تحلیلگران اعتقاد دارند که فشارهای ریاض برای جلوگیری از اجرایی شدن توافق ایران و غرب در زمینه پرونده هسته ای مسالمت آمیز جمهوری اسلامی ایران است. در این راستا سعودی‌ها تلاش زیادی برای همراه کردن کشورهای عربی با خود جهت اتخاذ جبهه ضد ایرانی از خود نشان می‌دهند.
 
موضوع دوم سفر جو بایدن معاون باراک اوباما به ترکیه در روزهای 22 و 23 ژانویه بود. با وجود پیچیده شدن پرونده‌های منطقه‌ای مورد توجه دو کشور به ویژه پس از انتخابات انجام شده در ترکیه، صحنه توافق و اختلافات موجود در مذاکرات بایدن با مقامات ترکیه مورد توجه ناظران مسائل بین‌المللی قرار می گرفت.

با این وجود بایدن حتی در جریان حضور در ترکیه به انتقاد از محدودیت‌های اعمال شده بر ضد آزادی‌ بیان در این کشور پرداخت تا نشان دهد که اختلافات موجود بین دو طرف در زمینه پرونده‌های منطقه‌ای افزایش پیدا کرده است. گزارش‌های موجود نشان می‌دهد که دو طرف در زمینه تقویت همکاری‌ها برای مبارزه بر ضد داعش با هم توافق دارند، اما مورد اختلافی بین دو کشور نقش کردها در بحران سوریه است.

از دیدگاه دولت ترکیه تفاوتی بین حزب اتحادیه خلق کرد در سوریه و حزب کارگران کردستان در ترکیه وجود ندارد و این جریان نه تنها خطری برای ترکیه به شمار می‌رود، بلکه خطری برای منطقه است که نقش ترکیه در سوریه را نیز تهدید می‌کند. در طرف مقابل آمریکا دیدگاه متفاوتی نسبت به کردهای سوریه دارد و در همکاری نظامی با این نیروها برای مبارزه با داعش و حمایت‌های نظامی و لجستیکی از آنها مانعی نمی‌بیند. 

این روند در ماه‌های گذشته نیز خود را نشان داده و همکاری‌های آمریکا و اتحاد خلق کرد در سوریه افزایش پیدا کرده است. در سایه این تحولات استفان دی مستورا از دعوت گروه‌های مرتبط با بحران سوریه جهت آغاز مذاکرات ژنو 3 در روز جمعه گذشته خبر داد. به نظر می‌رسد اظهارات دی مستورا بعد از چراغ سبز جان کری و سرگی لاوروف وزرای خارجه آمریکا و روسیه مطرح شده است، به ‌ویژه اینکه تماس‌های تلفنی متعدد بین روسیه، آمریکا، ترکیه و عربستان سعودی در ساعات پیش از اعلام دعوت به برگزاری این نشست انجام شد. 

از سوی دیگر شدت گرفتن دامنه اختلافات در روزهای پیش از برپایی این نشست نشان دهنده آغاز متزلزل آن بوده و این تصور را ایجاد می کند که مذاکرات صلح سوریه بار دیگر با شکست روبه‌رو خواهد شد. اختلاف در فهرست‌های ارائه شده توسط ریاض و مسکو، ادعاهای مخالفان دولت علیه یکدیگر ، هماهنگی ترکیه و عربستان برای فشار بر نیروهای موافق دولت سوریه و تلاش برای به شکست کشاندن تلاشهای نماینده سازمان ملل از دیگر مواردی است که شانس موفقیت این نشست را کاهش می دهد. از سوی دیگر هماهنگی نسبی آمریکا و روسیه برای سر و سامان دادن مسایل به پیچیدگی اوضاع انجامیده است. 

ارتباط منطقی موجود بین این سه رویداد نشان می‌دهد که عربستان و ترکیه و مخالفان سوریه به این نتیجه رسیده اند که منافع آنها در چارچوب اهداف و برنامه‌های طرف های غربی محقق نمی‌شود، با وجود اتخاذ سیاست‌های دوگانه از سوی آمریکا و متحدان غربی این کشور، اما به نظر می‌رسد آنها اولویت کنونی خود را به جای تلاش جدی تر برای براندازی دولت سوریه، مبارزه مقطعی با تروریست‌های سوریه برای مهار آن ها قرار داده و در این موضع بیش از اینکه به متحدان منطقه‌ای خود نزدیک باشند، با مواضع تهران، مسکو و دمشق هم‌گرایی دارند.

سفر جو بایدن به ترکیه و حضور جان کری در عربستان نیز از این منظر برای قانع کردن مسئولان این کشورها جهت مشارکت در جنگ بر ضد داعش به شمار می رود. از این رو می‌توان گفت مذاکرات ژنو نیز در راستای تلاش‌های آمریکا برای نزدیک شدن به محور ایران و روسیه دنبال می شود. در اینجا باید توجه کرد که موضوع سرنوشت ساز در این مذاکرات ، مواضع حامیان منطقه ای تروریست ها و امتیازاتی است که آن ها حاضرند در قبال تغییر مواضع آمریکا در این پرونده پرداخت کنند.   
 

آنچه که افق نتیجه بخشی مذاکرات ژنو را تیره تر می کند، این است که گرچه عربستان تلاش زیادی برای یکپارچه کردن مخالفان حاضر در ژنو 3 براساس منافع و اهداف منطقه‌ای خود دنبال کرده، اما همچنان عمق شکاف و اختلاف در میان تیم 15 نفری این هیئت که تحت عنوان هیئت عالی وارد ژنو شده اند، دیده می شود.

علاوه بر این که طبق معمول نمایندگان حزب دموکراتیک کرد که بخشی از مخالفان دولت سوریه هستند نیز از سوی عربستان به این اجلاس دعوت نشده اند و به همین علت سازمان ملل و حامیان اروپایی سعودی‌ها لزومی در مشارکت این گروه در مذاکرات ژنو ندیدند. عدم مشارکت کردهای حزب دمکرات باعث شد که نمایندگان شورای دموکراتیک سوریه نیز در نشست گفت‌وگوها حاضر نشوند و صالح مسلم رئیس حزب اتحادیه دموکراتیک کردها شهر ژنو را ترک کرد. 

بر اساس روال موجود مذاکرات ژنو بین نمایندگان مخالفان و هیئت اعزامی از سوی دولت سوریه به صورت غیرمستقیم انجام می‌شود به این معنا که میانجگران بین المللی اظهارات و مطالبات دو طرف را در نشست‌های جداگانه شنیده و آن را به طرف مقابل منتقل کنند. گرچه تاکنون پیش‌شرطی برای انجام این مذاکرات مطرح نشده است، اما به نظر می‌رسد اصرار مخالفان دولت در تامین منافع دولت‌هایی نظیر عربستان سعودی مانع بزرگی در راه ثمر بخشی نشست ژنو 3 خواهد بود.