به گزارش مشرق، فروش سیستم‌های دفاع هوایی S-400 روسی به ترکیه بیش از هر زمان دیگری احتمال تحقق دارد. این واقعیت که مسکو در تلاش است تا طی معامله‌ای با آنکارا این امر را به محقق کند، پیش‌تر غیرقابل‌تصور بود، چه این‌که ترکیه یکی از اعضای قدیمی ناتو است و از مدت‌ها پیش به‌عنوان رقیبی در برابر روس‌ها قد علم کرده است. بااین‌حال، امروز دو کشور در معرض تکمیل قرارداد 2.5 میلیارد دلاری هستند که دو سیستم روسی S-400 را به ترکیه انتقال می‌دهد. پیش‌تر «بن‌علی ییلدیریم» نخست‌وزیر ترکیه اعلام کرده بود که آخرین مانع برای نهایی شدن این معامله، توسط کمیته اجرایی صنایع دفاعی ترکیه تصویب‌شده است. این‌که عملی شدن این معامله چه مزایایی برای مسکو و آنکارا به همراه خواهد داشت نخستین پرسشی است که در این رابطه مطرح می‌شود. پرسش دیگر اما امکان تحقق چنین موضوعی با توجه به عضویت ترکیه در سازمان ناتو است.

اس 400 و کاربردهای آن

سیستم موشکی S400، یک سامانه قدرتمند است که برای نابودی اهداف مهم و استراتژیک به کار گرفته می‌شود. هدف قرار دادن موشک‌های بالستیک، جت‌های مافوق صوت، اهداف ثابت و متحرک روی زمین و چندین قابلیت دیگر، ازجمله توانایی‌های این سیستم معرفی‌شده است.این موشک‌ها هدایت‌شونده است و توانایی بالایی در ردیابی اهداف خود دارد.  S400یک سیستم یکپارچه پیشرفته است که به‌طور هم‌زمان می‌تواند 300 هدف را ردیابی کند و آن‌ها را تا 250 مایل از هدف دور کند.روس‌ها پیش‌تر و در سال 2015 و طی قراردادی 3 میلیارد دلاری این سامانه را به چین فروخته‌اند. این در حالی است که هند به‌عنوان یکی از شرکای قدیمی تسلیحات روسی نیز نسبت به دریافت این سیستم علاقه‌مندی نشان داده است. برای روسیه  این معامله یک پیشرفت مهم در صنعت دفاعی است.در مقایسه با بسیاری از مشتریان دوران اتحاد شوروی، ترکیه ازلحاظ مالی قابل‌اعتماد است. علاوه بر این، فروش این سامانه می‌تواند موضع روسیه در بازار تسلیحات جهانی را  به‌ویژه در مناطق ثروتمندی نظیر خاورمیانه بهبود بخشد. درصورتی‌که ترکیه به‌عنوان کشوری ازعضو ناتو بتواند سیستم S-400 روسی را خریداری کند، پادشاهی‌های خلیج‌فارس نیز می‌توانند همین کار را انجام دهند.

 آثار و پیامدهای معامله تسلیحاتی روسیه و ترکیه

درصورت توافق‌ روسیه و ترکیه بر سر سامانه دفاع هوایی S400 ، واقعیت‌های جدیدی برای ترکیه، روسیه، اتحادیه اروپا و ناتو عیان می‌شود. نخست اینکه روند واگرایی نسبی ترک‌ها از غرب که روس‌ها بسیار در حال بهره‌برداری از آن هستند، تائید می‌شود. نکته دیگر و البته گسترده‌تراینکه فروش تسلیحات روسی به ترکیه نشان می‌دهد که چقدر ماهیت مشارکت استراتژیک روسیه در تقابل با غرب و شرکا از دوران جنگ سرد به بعد تغییر کرده است.

بدیهی است که از چندی پیش شکاف بین ترکیه و دیگر اعضای ناتو با انتقاد مداوم غرب از خط‌مشی‌های داخلی رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه افزایش‌یافته است. وجود برخی اختلاف‌نظرها بر سر سوریه بین ترکیه و غرب،شکست همکاری‌های نظامی ناتو در ترکیه و چشم‌انداز ضعیف عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا باوجود وعده‌ها و مذاکرات مکرر باعث شده است تا مزایای همکاری آنکارا با بروکسل و واشنگتن کاهش یابد. در همین حال، اختلافات سیاسی دامنه پروژه‌های متقابل دوجانبه را به‌طور قابل‌توجهی محدود کرده است. اتحادیه اروپا و به میزان کمتری ایالات‌متحده، اغلب از شرکای خود برای پیروی از استانداردهای دموکراتیک و حقوق بشری غربی به‌عنوان یک پیش‌شرط برای همکاری نام می‌برند. این رویکرد به صورتی عمده توانایی‌های غرب برای ارائه محرک‌های اقتصادی به ترکیه (کشوری مهم در قفقاز، مدیترانه و خاورمیانه) را به میزان قابل‌توجهی محدود کرده است. [1]

فهم روسیه از تغییرات روابط بین الملل

روابط بین‌الملل به‌طور فزاینده‌ای در حال تغییر است و روسیه این واقعیت جدید را سریع درک کرده است. ترک‌ها نیز به این امر واقف هستند که اختلاف‌نظر در مورد برخی مسائل، مانع از همکاری‌های دیگر با برخی کشورها  از جمله روسیه نخواهد شد.مناسبات نزدیک مسکو و آنکارا طی سال های گذشته باعث سود کلان ترک‌ها درزمینه های مختلف به‌خصوص کشاورزی و گردشگری شده است. همچنان،همکاری‌های دو طرف درزمینه انرژی،ترکیه را قادر می‌سازد تا به‌عنوان بازیگری محوری در برنامه روسیه در تنوع بخشیدن به صادرات گاز خود عمل کند. همچنین دو کشور می‌توانند در سوریه باوجود اختلاف‌نظرهای عمیق، به جستجو برای راه‌حل‌های قابل‌قبول دست پیدا کنند. این موارد به‌هیچ‌وجه به‌منزله عدم وجود تنش بین مسکو و آنکارا نیست اما به نظر می‌رسد طرفین با درک واقعیت‌های بین‌المللی سعی در منفک کردن مسائل از یکدیگر درراه توسعه مناسبات هستند.

موانع معامله تسلیحاتی روسیه و ترکیه

وجود برخی همگرایی‌ها بین مسکو و آنکارا بدین معنا نیست که کلیه شرایط برای اخذ معامله تسلیحاتی بین طرفین فراهم باشد. تردیدی نیست که ناتو این معامله را نمی‌پسندد و از تمام روش‌های ممکن برای برهم زدن آن استفاده خواهد کرد. واشنگتن پیش‌تر از فروش سیستم موشکی اس 400 که قرار است بین روسیه و ترکیه معامله شود،ابراز نگرانی کرده بود.

جیمز ماتیس وزیر دفاع آمریکا، اخیراً با انتقاد از این معامله گفته بود: «مشکل این است که چگونه در سیستم ناتو با روس‌ها همکاری می‌کنید؟ آیا آن‌ها واقعاً از آن استفاده می‌کنند؟ ما باید نگاهی به آن داشته باشیم». به گفته مقامات ناتو، هرچند سیستم S-400 می‌تواند هواپیماهای بدون سرنشین را شناسایی و هدف قرار دهد و موشک‌ها را تا 250 مایل دور بزند، اما این امر با سیستم‌های ناتو سازگار نیست و همچنین محدودیت‌های مربوط به استقرار تسلیحات ناتو را در معرض محدودیت قرار می‌ دهد.[2]

درحالی‌که بعید به نظر می‌رسد که مسکو،جدیدترین  سیستم موشکی خود را به آنکارا عرضه کند اما امکان تولید این سامانه‌ها در داخل خاک ترکیه، آنکارا را به هدف خود برای ساخت ظرفیت‌های صنعت دفاعی - که ممکن است بخشی از غفلت غرب برای تبادل فنّاوری پیشرفته با ترکیه باشد- می‌رساند. همچنین باید گفت این امر در راستای ترویج نوسازی سلاح‌های ترکیه برای استفاده داخلی و صادرات خواهد بود.برای ترکیه، جنبه کلیدی هر معامله‌ای انتقال فناوری یا دانش فنی است، بدین معنی که آن‌ها می‌خواهند قادر به تولید سیستم دفاع موشکی پیشرفته خود باشند که توافقنامه با روسیه این اجازه را به آن‌ها خواهد داد.[3]

 البته باید دانست که ترکیه درباره خرید یک سیستم موشکی با سرمایه‌گذاری مشترک ایتالیا و فرانسه مذاکراتی انجام داده است و توافقات با روسیه ممکن است وسیله‌ای باشد که بتواند در این مذاکرات موفق عمل کند.علاوه بر این ، معامله مسکو و آنکارا ممکن است به دلیل اهداف سیاسی محقق نشود.

ممکن است که مقام‌های ترکیه با ابراز قصد خود در خرید این سامانه روسی سعی در تغییر سیاست آمریکا در سوریه داشته باشند، مثلا اطمینان حاصل کنند که واشنگتن از همکاری با کردهای موسوم به «حزب اتحاد دموکرات سوریه» پس از حمله انتحاری رقه دست برخواهند داشت.

درهرحال ، این معامله نهایی نشده است و هنوز هم می‌تواند تحقق پیدا نکند، همان‌طور که پیشتر فشار آمریکا و اروپا باعث انصراف ترکیه از معامله تسلیحاتی با چین شد. اما درصورتی‌که این قرارداد جنبه عملی به خود بگیرد، شاهد یک تغییر بازی در بازار اسلحه در منطقه خواهیم بود. وقوع تحولاتی چند باعث شده است تا ترکیه و غرب آن همگرایی سابق را هیچگاه تجربه نکنند و چنین شرایطی باعث شده است تا روس‌ها نهایت استفاده را ببرند. تردیدی نیست که مطرح‌شدن معامله S-400  نشانه‌ای واضح از این است که ترکیه از ایالات‌متحده و اروپا ناامید است و رابطه ترکیه با دیگر اعضای ناتو به دلایل مختلفی ازجمله کودتا علیه رژیم رجب طیب اردوغان در ماه ژوئیه 2016، باعث شده است تا موجی از واگرایی بین طرفین ایجاد شود.

پی نوشت:

1. Nikolay Pakhomov, Russia & Turkey: The Arms Deal that Signals the Age of Pragmatism, August 29, 2017.

http://www.eurasianet.org/node/84886

[2] . Christopher Woody, Turkey has agreed to buy Russia's advanced missile-defense system, leaving NATO wondering what's next, Jul 2017.

http://www.businessinsider.com/turkey-agreed-to-buy-russias-s-400-missle-system-concerns-about-nato-2017-7

[3] . Selcan Hacaoglu, Turkey Chooses Russia Over NATO for Missile Defense, July  2017.

https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-07-13/turkey-is-said-to-agree-to-pay-2-5b-for-4-russian-s-400-sams