گروه بین‌الملل مشرق - کابینه ژاپن یک طرح بودجه نظامی جدید در روز پنجشنبه تصویب کرد که رکورد بودجه نظامی این کشور را در دوران بعد از جنگ جهانی دوم شکست. در ماه‌های اخیر، افزایش قدرت چین و حضور پررنگ این کشور در دریاهای منطقه،  بر حجم همکاری‌های نظامی و امنیتی ژاپن و ایالات متحده افزوده است. افزایش بودجه نظامی و گشودن بیشتر پای آمریکا به منطقه، ابراز نگرانی مقامات دو قدرت جهانی، یعنی چین و روسیه را به دنبال داشته است.

طبق پیشنهاد جدید دولت «شینزو آبه»، بودجه هزینه‌های نظامی ژاپن برای سال مالی 2016 (که از آوریل آغاز می‌شود) حدود 41 میلیارد دلار (از کل بودجه ملی 800میلیارد دلاری) خواهد بود که بالاترین رقم بودجه نظامی این کشور پس از جنگ دوم جهانی محسوب می‌شود. قرار است از سال آینده، هر سال این بودجه 1.5 درصد افزایش یابد. این چهارمین دور از روند افزایش بودجه نظامی در دولت شینزو آبه است که به یک دهه کاهش هزینه‌های نظامی در این کشور پایان داد.

تمرکز این افزایش، بر تجهیز و ارتقاء توان دفاعی ژاپن در جزایر جنوبی این کشور قرار دارد که حاکمیت آن از سوی چین مورد مناقشه است. طرح بودجه جدید اقداماتی چون خرید ناوشکن‌های مجهز به موشک و رادارهای پیشرفته «ایجز»، افزایش توان دفاع موشکی، ساخت زیردریایی و تکمیل سیستم ردیاب صوتی زیرآب می‌شود که همه مشخصا بر افزایش توان مقابله با چین متمرکز هستند.

 این سومین مرحله از توسعه توان نظامی ژاپن بعد از بازتفسیر «ماده 9» قانون اساسی ژاپن در جولای سال گذشته، و همچنین انتشار «دستورالعمل همکاری دفاعی آمریکا و ژاپن» در آوریل 2015 است. طبق ماده 9 قانون اساسی ژاپن، مردم این کشور به دلیل تعهد به صلح بین‌الملل، جنگ را به عنوان یک حق حاکمیتی نکوهش و از تشکیل نیروی زمینی، هوایی و دریایی یا هر شکل دیگری از توان نظامی که ممکن است منجر به جنگ شود، خودداری می‌کنند. طبق این ماده، ژاپن حق مخاصمه به عنوان یک حق قانونیِ کشوری را به رسمیت نخواهد شناخت. بر این اساس، نیروهای مسلح ژاپن حتی اسم ارتش بر خود ندارند و از آن‌ها به عنوان «نیروهای دفاع از خود ژاپن» JSDF نام برده می‌شود. دولت ژاپن در قطعنامه‌ای که برای بازتفسیر این ماده صادر کرد، به خود اجازه اعمال حق «دفاع از خود به صورت جمعی» را داد که طبق آن، برای مثال، ژاپن می‌تواند موشکی که به قصد ایالات متحده شلیک شده است، سرنگون کند، یا به نفع کشور ثالثی که مورد حمله قرار گرفته است، وارد جنگ شود.


در طرح‌های وزارت دفاع ژاپن برای سال 2016، قرار است 118 میلیون دلار برای خرید 3 پهپاد مراقبت و شناسایی «گلوبال هاوک»، 190 میلیون دلار برای خرید یک تانکر سوخت‌رسانی در آسمان از نوعKC-46A پگاسوس، حدود 2 میلیارد دلار برای خرید 6 فروند جنگنده اف-35 و پرنده‌های عمود پروازV-22، و هواپیماهای جاسوسی E-2-D اختصاص داده شود.

به علاوه، ژاپن سالانه 1.6 میلیارد دلار صرف هزینه‌های 50هزار تفنگدار دریایی آمریکایی مستقر در این کشور می‌کند که بیش از نیمی از آن‌ها در جزیره اوکیناوا حضور دارند.

هزینه انتقال بخشی از سربازان آمریکایی به گوام، و همچنین طرح چالش برانگیز انتقال پایگاه هوایی آمریکایی «فوتنما» به یک بخش کم‌جمعیت‌تر در اوکیناوا هم در این بودجه گنجانده شده است.


ژاپن در حال حاضر در حال ساخت 12 زیردریایی کلاس «سوریو»، یکی بزرگ‌ترین کلاس‌های زیردریایی در جهان و همچنین یک سیستم ردیاب صوتی در زیرآب هم هست. ژاپن برای افزایش توان دفاعی جزایر جنوبی خود، سفارش خرید 17 بالگرد SH-60Kو 36 تانک را هم داده است. بستن بودجه روی نفت وارداتی ارزان قیمت (حدود 44 دلار در هر بشکه) و پیش‌بینی افزایش درآمد مالیاتی این کشور (حدود 530 میلیارد ین افزایش)، به ژاپن اجازه این بلندپروازی نظامی را می‌دهد.


در چارچوب راهبرد «صلح فعال» شینزو آبه، این کشور قصد دارد نقش و حضور نظامی خود را نه تنها در دریای چین شرقی که فراتر از منطقه گسترش دهد. هدف اول ژاپن از خرید و ساخت تجهیزات نظامی جدید، زیر نظر گرفتن و جاسوسی از فعالیت‌های نظامی چین در آب‌های منطقه است. چین 80 درصد دریای چین جنوبی را قلمرو حاکمیتی خود می‌داند. ساخت 7 جزیره کوچک مصنوعی در این دریا، موجب افزایش تنش‌ها با ژاپن و سایر هم پیمانان آمریکا در منطقه شده و حضور نظامی آمریکا در مجاورت آب‌های سرزمینی چین را افزایش چشمگیری بخشیده است. چالش اصلی چین و ژاپن بر سر مجموعه جزایر کوچکی در دریای چین شرقی است که ژاپنی‌ها به آن  «سنکاکو» و چینی‌ها «دیا اویو» می‌گویند.


اهمیت تعهد دولت شینزو آبه به پیمان همکاری دفاعی با آمریکا بیش از هر چیز در افزایش بودجه هزینه-کرد نیروهای آمریکایی متجلی شده است. قرار است در سال مالی 2016، این بودجه به 59.5 میلیارد ین برسد که 35 میلیارد ین بیش از بودجه سال جاری این نیروهاست. قرار است این هزینه دولت ژاپن که «بودجه همدلی»sympathy budget خوانده می‌شود به 192 میلیارد ین در سال برسد. این در حالی است که در دولت «جونیشیرو کوییزومی» (2006-2001) به طرز قابل ملاحظه‌ای از این بودجه کاسته شده بود و ژاپن به شیوه‌های دیگر‌ (مثلا سوخت‌رسانی به کشتی‌های آمریکایی در اقیانوس هند) به آمریکا خدمات می‌داد.

«نوبورو یاماگوچی»، ژنرال بازنشسته ارتش ژاپن و استاد دانشگاه بین‌المللی این کشور، معتقد است که بودجه نظامی جدید بر «تحرک» نیروها متمرکز است. به بیان دیگر، ژاپن این امکان را خواهد داشت که در صورت بروز بحران، سریعا نیروهایش را به جزایر جنوبی منتقل کند.

دستورالعمل همکاری دفاعی آمریکا-ژاپن: تداوم تحت‌الحمایگی

در 27 آوریل، سند بیست و چهار صفحه‌ای «دستورالعمل» جدید همکاری دفاعی میان ژاپن و آمریکا منتشر شد. سابقه این دستورالعمل به سال 1979 و اوج جنگ سرد آمریکا و شوروی بازمی‌گردد. در آن دوران، چون ژاپن عملا ارتشی نداشت و تنها از یک نیروی دفاعی محدود برخوردار بود، برای مقابله با تهدید احتمالی بلوک شرق، یک دستورالعمل دوجانبه با آمریکا تنظیم کرد که طبق آن در صورتی که ژاپن مورد حمله قرار گیرد، نیروهای آمریکایی برای دفاع از آن وارد عمل شوند. این سند یک بار در سال 1997 مورد بازنگری قرار گرفت و دومین دور بازنگری آن در 2013 شروع و در آوریل 2015 پایان یافت. طبق این سند، واشینگتن به توکیو اطمینان داده است که با جدیت تمام به امنیت ژاپن متعهد است و این تعهد شامل تمام مناطق تحت حاکمیت این کشور، از جمله جزایر مورد مناقشه با چین در دریای چین شرقی می‌گردد.

دستورالعمل جدید، زمینه همکاری نظامی دو کشور را به ویژه در بخش‌های دفاع ضدموشک‌های بالیستیک، مقابله با حملات سایبری و فضایی و امنیت دریایی گسترش می‌دهد. جان کری و اشتون کارتر (وزرای خارجه و دفاع آمریکا) و فومیو کیشیدا و جن ناکاتانی (وزرای خارجه و دفاع ژاپن) در پایان مذاکرات «کمیته مشورتی امنیتی» دو کشور، موسوم به مذاکرات (2+2)، از دستورالعمل جدید همکاری دفاعی رونمایی کردند. جان کری در کنفرانس مطبوعاتی مشترک گفت:

«گرچه ما (آمریکا و ژاپن) در دو فضای متفاوت در دو سوی کره زمین زندگی می‌کنیم، اما آمریکا نمی‌تواند دوست و متحد بهتری از ژاپن پیدا کند.» او مدعی شد که اتحاد این دو کشور از پایان جنگ دوم جهانی، پایه صلح و رفاه در آسیا بوده است. دستورالعمل جدید، امنیت ژاپن را افزایش می‌دهد، از تهدیدات جلوگیری می‌کند و به صلح و ثبات منطقه یاری می‌رساند. آمریکا و ژاپن در منازعات منطقه‌ای در کنار هم خواهند بود. (خطاب به چین) ما قبول نداریم که آزادی کشتیرانی، پرواز و استفاده‌های قانونی از هوا و دریا، امتیازاتی هستند که کشورهای بزرگ به کشورهای کوچک می‌دهند.»

اشتون کارتر، وزیر دفاع آمریکا هم در همین کنفرانس مشترک گفت که بازنگری در سند دستورالعمل، ضروری بود چرا که جهان از 1997 (زمان اولین بازنگری) تغییرات بسیاری کرده است و هر دو کشور توانایی‌های جدیدی دارند، در عین حال که تهدیدات جدیدی هم پیش روی آن‌هاست، از جمله طیف جدیدی از تهدیدات در فضای سایبری.

طبق این دستورالعمل، آمریکا بر حق حاکمیت ژاپن بر جزایر سنکاکو تاکید کرده و آن را ذیل پیمان همکاری و امنیت دوجانبه قرار داده است. بر همین مبنا دو ناوشکن آمریکایی مجهز به موشک‌های بالیستیک در سواحل و همچنین رادارهای پیشرفته «ایکس بند» در خاک ژاپن استقرار یافته‌اند.

طبق اعلان وزارت خارجه آمریکا، «گفتگوی دوجانبه برای گسترش بازدارندگی» میان مقامات دو کشور، در چارچوب دستورالعمل همکاری، از 17 تا 19 نوامبر در پایگاه هوایی «وندنبرگ» کالیفرنیا برگزار شد. همزمان، شینزو آبه، نخست وزیر ژاپن در حاشیه اجلاس همکاری اقتصادی آسیا-پاسیفیک در مانیل با باراک اوباما دیدار و حمایت همه جانبه کشورش را از عملیات آمریکا در دریای چین جنوی اعلام کرد. اوباما هم به آبه اطمینان داد که گشت‌زنی‌های آمریکا در نزدیک جزایر مصنوعی ساخت چین به صورت منظم ادامه خواهد داشت.

سخنگوی وزارت خارجه چین، «هُنگ لی»، به ژاپن هشدار داد که «از تاریخ عبرت بگیرد و به روند گسترش صلح ملحق شود و نقش سازنده‌ای در حفاظت از صلح و ثبات منطقه بازی کند.» او اضافه کرد که بودجه دفاعی چین «ماهیت دفاعی» دارد و در «یک سطح معقول» نگه داشته شده است.

سفیر روسیه در چین، آندرِی دنیسوف، هم در گفتگوی خود با خبرگزاری «ریا نووستی» روسیه (8 دسامبر)، نارضایتی کشورش را از افزایش حضور نظامی آمریکا در منطقه چنین ابراز کرد:

«افزایش قابلیت‌های نظامی آمریکا البته یک عامل منفی برای ماست. این مساله نه تنها درجه تنش را در مجاورت مرزهای ما افزایش می‌دهد، بلکه می‌تواند به انتقال وضعیت به یک مرحله بعد کمک کند؛ یعنی ایجاد یک تهدید نظامی واقعی (برای روسیه). دامن زدن به تنش یک چیز است و ایجاد یک تهدید نظامی واقعی چیزی دیگر.»


اهالی اوکیناوا، خسته از 7 دهه اشغال

آمریکا در پایان جنگ جهانی دوم، در آوریل 1945 به جزیره اوکیناوای ژاپن حمله کرد و بعد از مقاومت 80 روزه نیروهای ژاپنی که منجر به کشته‌شدن ده‌ها هزار نظامی و غیرنظامی ژاپنی در جزیره شد (حدود 200 هزار نفر) آن را تصرف کرد. نظامیان آمریکایی تا سال 1972 راسا اوکیناوا را اداره می‌کردند و حاضر به پس دادن حاکمیت آن به ژاپن نبودند. بعد از آن هم با احداث چند پایگاه و استقرار بیش از 25هزار نیرو، عملا تا به امروز آن جا را در تصرف خود دارند.

بخش عمده اهالی اوکیناوا، با جابه جایی پایگاه نیروهای آمریکایی از یک نقطه به نقطه‌ای دیگر در داخل جزیره مخالفند، و ترجیح می‌دهند که سربازان آمریکایی به طور کل آن جا را ترک کنند. رفتار تحقیر آمیز، خشن و حتی متجاوزانه سربازان آمریکایی با مردم اوکیناوا تا به امروز، یک نوع بیزاری نسبت به آن‌ها در سراسر جزیره به وجود آورده است. سربازان آمریکایی در طول این 7 دهه حضور خود، بارها دست به تجاوز و حتی قتل ژاپنی‌ها زده‌اند. اما حکومت ژاپن هیچ وقعی به خواسته‌های اهالی منطقه نمی‌گذارد. حتی فرماندار کنونی اوکیناوا، «تاکشی اوناگا»، با شعار جلوگیری از ساخت پایگاه جدید برای آمریکایی‌ها موفق به کسب رای ساکنان جزیره شد. ولی تلاش‌های او از سوی مقامات وقت ژاپن نادیده گرفته شده است و حتی اخیرا دولت ژاپن به اتهام کارشکنی در اجرای پروژه ساخت تاسیسات جدید برای آمریکایی‌ها، علیه او اقامه دعوی کرده است. دولت ژاپن برای کاستن از میزان نارضایتی مردم منطقه، قول ساختن «دیزنی لند» (با نام سرزمین شرقی) در محل فعلی پایگاه آمریکایی در شهر «جینووان» (در ازای انتقال پایگاه به شهر کم جمعیت تر ناگو) را داده است. وعده‌ای که نه تنها از خشم اهالی اوکیناوا کم نکرده، که به چالش‌های جدید با دولت این کشور منجر شده است.