گروه جنگ نرم مشرق- در تحلیل و نقد فیلم‌ها و سریال‌های غربی به ویژه سریال‌های آمریکایی همواره دو نگاه وجود داشته است. نگاه اول این محصولات و تولیدات را صرفا برای تفریح و سرگرمی و نهایتا سود اقتصادی می‌داند اما نگاه دوم معتقد است مولفه های سیاسی و استراتژیک در تولید این محصولات دخیل بوده و هدف این تولیدات ترویج نگاه مطلوب سیاسی غرب است. هرکدام از طرفداران این دو دیدگاه استدلالهای خاص خود را دارند با این حال تاسیس یک رشته جدید در دانشگاه نیوکسل انگلیس و انتشار کتابی توسط مدرسان و کارشناسان این رشته مستندات جدیدی را برای دیدگاه دوم فراهم آورده است.در ادامه این گزارش با این کتاب و رشته تحصیلی آشنا می‌شویم:                                                     

مجله الكترونيكي روابط بین الملل E-International Relations از سال 2007 توسط دانشكده اقتصاد لندن راه‌اندازي شده و مقالات معتبري را در رابطه با روابط بين‌الملل و سياست بين‌الملل منتشر مي‌كند. این پایگاه، در تعدادي از كتاب‌ها و مقالات خود به بررسي فرهنگ عامه و رابطه آن با سياست‌هاي جهاني پرداخته است. هم چنین به تازگي كتابي را نيز با موضوع سياست و فرهنگ عامه منتشر كرده است(Popular Culture and World Politics: Theories, Methods, Pedagogies) كه حاوي مجموعه مقالاتي در اين رابطه مي‌باشد. اين كتاب كه فرهنگ عامه و سیاست‌های جهانی نام دارد گرد آورنده‌­ی نگرش­‌های متفاوتی از جانب اندیشمندان مهم و کلیدی است که در حیطه­ فرهنگ عامه و سیاست­‌های بین‌المللی مشغول فعالیت هستند.

این کتاب، با ملاحظاتی پایه­‌ای در مورد بحث فرهنگ عامه در سیاست جهانی آغاز می­‌شود. در ادامه، به منابع مختلف فرهنگ عامه و سیاست جهانی (در کنار روش­‌هایی که برای مطالعه­ این دو مورد استفاده قرار می‌­گیرند)، نظر افکنده می‌­شود. نتایجی بر مبنای تشریح مطالب، در ارتباط با قرار دادن مفهوم فرهنگ عامه به بحث و بررسی ارائه شده است. هم‌چنین به جمع آوری آراء در مورد ژئوپولتیک (مطالعه‌ نفوذ عوامل‌ فيزيكي‌ هم چون‌ جغرافيا، علم‌ اقتصاد و آمار، در مشي‌ سياسي‌ و سياست‌خارجي‌ كشور)، هویت­‌های سیاسی، موضوع "مبارزه با تروریسم" و مراودات سیاسی پرداخته شده است. این جمع‌آوری اطلاعات بر پایه­ منابعی همچون فیلم­‌ها، بازی­‌های رایانه‌­ای، هنر و موسیقی ترسیم شده‌اند. در نهایت، این مجموعه، پژوهش‌­هایی نو و بدیع را در زمینه فرهنگ عامه و سیاست­‌های جهانی؛ مهیا ساخته است. اين كتاب مقالاتي با عناوين زير را شامل مي‌شود:

- چگونه فرهنگ عامه با سياست‌هاي جهاني مرتبط مي‌شود؟ نویسندگان: (Jutta Weldes and Christina Rowley)

- فرهنگ عامه و هویت سیاسی: نویسندگان: (Constance Duncombe and Roland Bleiker)

- درباره­ آمریکای کدخدا و "به عمل در آوردن" فرهنگ عامه در علوم اجتماعی. نویسنده: (Jason Dittmer)

- ژئوپولتیک عامه و جنگ با تروریسم. نویسنده: (Klaus Dodds)

- سیاست‌هاي پنهان نظامی‌گری و فرهنگ مردم‌پسند به عنوان ارتباطات سیاسی. نویسنده: (Linda Åhäll)

- جهان­‌های خود ساخته­ ما در داستان­‌های علمی تخیلی و روابط بین‌المللی. نویسندگان: (Nicholas J. Kiersey and Iver B. Neumann).

- فیلم و سیاست‌­های جهانی. نویسنده: (Michael J. Shapiro)

- بازی­‌های رایانه‌­ای و روابط بین‌المللی؛ بازی کردن و روش‌­ها. نویسنده: (Nick Robinson).

- بازی­‌های رایانه‌­ای نظامی، ژئوپلتیک و رو‌ش‌­ها. نویسنده: (Daniel Bos).

- اختلاط رنگ­‌ها، یک روش الهام­ گرفته از هنر برای مطالعه­ استفاده از خنده و تمسخر در سیاست­‌های جهانی. نویسنده: (Saara Särmä).

- مطالعه­ سیاست­‌های جهانی چگونه است؟ نویسندگان: (Matt Davies and M.I. Franklin).

- امپراطوری خیال­‌ها؛ استفاده از داستان­‌های علمی – تخیلی برای صحبت درباره­ ژئوپولتیک (جغرافیای سیاسی). نویسنده: (Robert A. Saunders).

- چالش‌­های پیش رو در آموزش دادن فرهنگ عامه و سیاست­‌های جهانی. نویسنده: (Kyle Grayson).

- تعلیم و تربیت و فرهنگ مردم‌پسند، فرهنگ مردم پسند به عنوان یک ابزار آموزش و تمرین ارزیابی. نویسنده: (William Clapton).

اطلاع رسانی عمومی درباره­ امنیت ملی رسمی آمریکا از طریق سرگرمی!

در يكي از مقالات اين پايگاه كه به موضوع فرهنگ عامه پرداخته است، به اين موضوع اشاره شده كه امروزه با نگاهی سریع و کلی به پربیننده‌­ترین سریال­‌های تلویزیونی آمریکا که در رابطه با موضوع امنیت ملی و سازمان‌­های مرتبط با آن در کشور آمریکا تولید شده‌­اند، غیر ممکن است که حوادث یازدهم سپتامبر سال 2001 و عبارت "مبارزه با تروریسم" به ذهن افراد خطور نکند. عبارتی که پس از اين حادثه، همواره مورد توجه محافل مختلف در کشور ایالات متحده آمریکا بوده و به سرعت در صدر توجه تهیه­‌کنندگان و سازندگان مجموعه‌­های مختلف تلویزیونی این کشور قرار گرفته است.

نمونه­‌های مختلفی از این مجموعه­‌های تلویزیونی را می‌­توان مثال زد که از سال 2001 تا 2013 از شبکه­‌های مختلف تلویزیونی پخش شده‌اند. به‌عنوان نمونه مي‌توان به مجموعه‌هاي تلویزیونی 24 که از شبکه تلویزیونی فاکس پخش شده است (24, Fox, 2001-2010)، مجموعه­ یگان (The Unit, CBS, 2006-2009)، مجموعه­ سوژه (Person of Interest, CBS, 2011) و مجموعه­ هوم‌­لند (Homeland, Showtime, 2011) و نهایتا سریال پل (The Bridge, FX, 2013) که از سال 2013 شروع به پخش کرده است، اشاره كرد. وجه مشترک تمامی سریال‌­های یاد شده، مشحون بودن از مفاهیمی همچون: پایگاه­‌های تروریست­‌ها، سیاست­‌های پیش‌­دستانه، توطئه، خیانت و دسیسه­‌های مختلف و نهایتا تدابیر امنیتی پیش‌بینی شده برای حفظ امنيت عمومي مردم آمریکاست. این مجموعه‌­های تلویزیونی می­‌تواند موجب چشم‌پوشی عموم مردم آمریکا (و یا بینندگان غیرآمریکایی) نسبت به جنایات مختلفی که توسط نیروهای آمریکایی در نقاط مختلف انجام گرفته، شود. جنایاتی همچون، غرق مصنوعی، شکنجه­‌های سخت و ... .

اين مقاله چنين ادامه مي‌دهد كه اگرچه داستان‌­هایی که بر مرکب این فرهنگ عامه‌پسند، سوار می‌­شوند، ممكن است در ظاهر انتقادهایی را در مورد سیاست‌­ها و خط مشی­‌های کنونی دولت آمريكا به‌همراه داشته باشند، اما در عمل، بازنمایی­‌های جداگانه و در ظاهر متفاوتی را از همان حادثه­ 11 سپتامبر و آن­چه که برای جامعه­ آمریکا پس از این حادثه تدارک دیده شده‌اند، نشان‌ مي‌دهند. مسئولان امنیت ملی دولتی آمریکا همواره معتقدند که باید در مورد موارد غیرقابل پیش‌بینی نیز فکر و برنامه‌ریزی کرد. به عبارت دیگر، همواره باید بدترین سناریوها را در نظر گرفت. در عمل، فرهنگ عامه، یک زمینه­ مناسب و ایده‌­آل برای مطالعه­ نمایش سناریوهای مختلف امنیت ملی و سیاست­‌های دولتی در بحث امنیت ملی آمریکا است.

آن چه در اين مقاله آمده است به خوبي نشان مي‌دهد كه در اين سريال‌ها اگرچه انتقادهايي جزئي به سياست داخلي آمريكا وارد مي‌شود، با اين وجود تمامي آن‌ها متاثر از موضوع حادثه يازده سپتامبر و تروريسم بوده كه به آن در اشكال متفاوتي اشاره شده و تدابير امنيتي آمريكا براي حفظ امنيت مردم و لزوم چنین سیاست‌ها و تدابیری، بيان مي‌شود. تكرار اين موضوع در سريال‌هاي مختلف نهايتا به بازتوليد اين سياست در فرهنگ عامه منجر خواهد شد.

در بخشي از نتايج اين مقاله نيز به اين نكته اشاره شده است كه فرهنگ عامه و مطالعه آن به عنوان یک روش خاص برای تئوریزه کردن سیاست­‌های جهانی مطرح است که نتیجه­ این نگرش، برآمدن دیدگاه‌­های ویژه و متفاوتی به روابط بین‌­الملل خواهد یود.

روابط بین‌الملل، برساخت واقعيت و فرهنگ عامه

مطالعات مختلفی که در رابطه با فرهنگ عامه صورت گرفته است، نشان مي دهد که سینما و تلویزیون، از جمله پرطرفدارترین رسانه‌­هایی هستند که دسترسی عمومی قابل ملاحظه‌­ای را در اختیار دارند. اگرچه اکنون ابزارهای مختلف الکترونیکی مانند گوشی‌­های هوشمند نیز در کنار آن­ها قرار دارند اما به طور کلی، همچنان می‌­توان از آن­ها به عنوان ابزاری قدرتمند نام برد که می‌­توان از آن­ها برای اهداف امنیت ملی استفاده کرد. ابزاری که موجب می­‌شود تا مخاطب، به تدریج، مرز میان واقعیت و یا برساختی از واقعیت را کم­رنگ‌تر ببیند.

فرهنگ عامه، به عنوان یک روش ویژه برای تئوریزه کردن سیاست‌­های جهانی، موجب ظهور و بروز بینش‌­های مختلفی در مورد روابط بین‌المللی خواهد شد. در این صورت، می­‌توان به عمق این موضوع پی برد که موضوع پیچیده­‌ای هم­چون سرگرمی‌های مرتبط با امنیت ملی، خیلی بیشتر از آن­چه به نظر می‌­آید، موضوعاتی برای بررسی و مطالعه­ بیشتر دارد!

به عنوان مثال مي‌توان به سریال تلویزیونی "سوژه" اشاره كرد. در اين سريال، يك ماشين تمامي رفتارهای افراد را زیر نظر داشته و مي‌تواند به صورت هوشمند، اطلاعاتی را در اختیار دولت آمریکا قرار بدهد تا از حملات احتمالی تروریستی جلوگیری شود! این ماشین به همه دوربین‌های سطح شهر، جاده‌ها و ... دسترسی داشته و تمام رفتارهای افراد را تحلیل می‌کند!

از سوی دیگر، به تازگی و در سال 2013 (June 2013) ادوارد اسنودن، از یک پروژه (پروژه­ پایش و مراقبت) از طرف سازمان NSA پرده برداشته که PRISM نام دارد و اطلاعات مردم و حریم خصوصی آنها را بدون اجازه گرفتن از آن‌ها مورد استفاده قرار داده است!

منظور از برساخت واقعيت آن است كه امري غيرواقعي، چنان جلوه داده شود كه گويا واقعيت است. بنابراين مي‌توان گفت كه يكي از اهداف اصلي اين سريال آماده‌سازی افکار عمومی و برساخت اين واقعيت است كه جمع‌آوري اطلاعات شخصي شما توسط دولت، به سود شما بوده و به‌خاطر حفظ امنيت شما انجام مي‌پذيرد! اين در حالي است كه چنين برساختي از واقعيت و بازتوليد آن در فرهنگ عامه، در عمل، توجيه كننده سیاست‌­ها و عملکرد دولت آمریکا خواهد بود.

برای دانلود کتاب روی تصویر کلیک کنید
فرهنگ عامه و سیاست­‌های جهانی: نظریه­‌ها، روش‌­ها و راه­‌کارهای آموزش.

رشته تحصیلی سیاست جهانی و فرهنگ عامه

فرهنگ عامه (Popular Culture)، به آداب و رسوم، سرگرمي‌ها و هر آن چه به زندگي عموم مردم مرتبط است، اطلاق مي‌شود. یکی از سوالاتی که در رابطه با فرهنگ عامه مردم، همواره مورد توجه بوده اين است كه آيا فرهنگ عامه از درون جامعه شكل مي گيرد يا نظام سياسي آن را تحت تاثیر قرار داده و شكل مي‌دهد؟ این سوال و سوالات مشابه آن در ارتباط با فرهنگ عامه و تمایل هر چه بیشتر به تاثیرگذاری بر آن، موجب آن شده است كه جوامع غربي، مطالعه در خصوص این موضوع را در دستور كار خود قرار داده تا از نتايج آن در سیاست‌گذاری‌های خود استفاده كنند.

در همین راستا؛ یک رشته تحصیلی با محوریت موضوع فرهنگ عامه، شکل گرفته است. در تعریف این رشته تحصیلی آمده است که به مطالعه و بررسی تغییرات روابط بین‌­المللی در چهارچوب سیاست­‌هایی که فرهنگ عامه را شکل می‌دهند و متقابلا تحت تاثیر آن شکل می‌پذیرند، می‌پردازد. تمرکز محتوای این دروس بر نظریه­‌های کلیدی و اصول اساسی در عرصه­‌ی سیاست‌های جهانی قرار دارد که به نوبه­‌ی خود ارتباط مستقیمی نیز با انواع رسانه‌های سنتی و مدرن دارند.

دانش آموختگان این رشته تحصیلی، برای در اختیار گرفتن شغل­‌هایی در سازمان­‌های دولتی، شرکت­‌های تجاری مختلف و حیطه­‌های مختلف دیگری که یک دانش تخصصی و درک صحیح از سیاست­‌های کنونی در جهان و ارتباط آن با مباحث فرهنگ عامه را می‌طلبد؛ آماده شده و در مشاغلی هم‌چون مشاور ارتباطات عمومی و مدیر رسانه‌­ای به‌کار گرفته می‌شوند.

دانشگاه نیوکسل انگلستان، محورهای اصلی این رشته‌­ی تحصیلی را بر پایه­‌های زیر استوار می‌داند:

1. چگونگی بازتاب و یا بازتولید سیاست­‌های جهانی در فرهنگ عامه.

2. چگونگی تاثیر سیاست­‌های مبتنی بر فرهنگ عامه بر پویایی و تغيير سیاست­‌های جهانی.

3. خط مشی‌­ها و روش‌­ها در علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگی.

آن‌چه در معرفی این رشته تحصیلی آمده است به‌ خوبی تاثیر متقابل فرهنگ عامه و سیاست را نشان می‌دهد. تاثیر فرهنگ عامه بر سیاست‌های جهانی را نمی‌توان انکار کرد و به همین دلیل است که سیاست‌گذاران در برنامه‌ریزی‌های خود به دنبال همراه کردن مردم با سیاست‌هایشان هستند و از همین رو رهبر انقلاب، افکار عمومی مردم آمریکا برای سیاست‌مداران آن را به شیشه حیات، تشبیه نموده است. بنابراین با توجه به اهمیت فرهنگ عامه و افکار عمومی در سیاست، چنین به نظر می‌رسد که حاصل نهایی و خروجی این دانش تخصصی برای دانش‌ آموختگان آن، پی بردن به روش‌ها و رویکردهایی باشد که با استفاده از آن می‌توان سیاست‌های مطلوب خود را در فرهنگ عامه بازتاب داد و از این طریق آن‌ها را بازتولید کرد. بدین معنا که سیاست‌های مورد نظر در فرهنگ مردم منعکس گردد و جزیی از باورهایشان شود.

همان طور که در معرفی این رشته تحصیلی بیان شد، رسانه‌ها یکی از کانون‌های اصلی توجه در مطالعات فرهنگ عامه به شمار می‌روند. چرا که استفاده از رسانه‌ها در تولید آن‌چه که از آن تحت عنوان فرهنگ مردم پسند (Pop Culture) یاد می‌شود، می‌تواند نفش بسزایی را در انعکاس و بازتاب سیاست‌ در فرهنگ عامه و تغییر آن به شکل مطلوب سیاست‌مداران، ایفا کند. به همين دليل است كه امروزه بسياري از توليدات رسانه‌اي، به‌‌ دنبال تاثيرگذاري بر افكار عمومي، فرهنگ و سبك زندگي عامه مردم، آن‌ها را هدف قرار داده و تغيير افكارعمومي و فرهنگ مردم با استفاده از انواع سرگرمي، مورد توجه سياست‌مداران و سرمايه‌داران قرار گرفته است. رسانه‌ها نوع خاصی از لباس پوشیدن، غذا خوردن، سبک زندگی و حتی چگونگی فکر کردن را ترویج کرده و در نتیجه فرهنگ خاصی را برای مردم تعیین می‌کنند. مطالعات نشان داده است که توده‌های مردم تحت تاثیر رسانه‌ها هستند و رسانه‌ها می‌توانند ارزش‌ها و باورهای آنان را تغییر دهند.

این سیستم‌ها، دستگاه‌های عظیم تبلیغاتی در اختیارشان است و تمام زندگی مردم را محاصره کرده‌اند. اصلاً کارگر و کارمند و کاسب وقت ندارد بیرون آن گنبد گردنده‌ای که اینها در وسطش گیر کرده‌اند، ببیند و درباره‌ی آن فکر کند؛ هرچه آنها می‌گویند، همان را می‌فهمد. امروز در کشورهای غربی، در امریکا و در کشورهای علی الظاهر دمکراتیک این‌طوری است. تبلیغات انبوه، مثل سیل روی ذهن‌های مردم می‌ریزد و اصلا مجال نیست که مردم بفهمند. اگر شما توانستید منفذی پیدا کنید، آن‌وقت می‌بینید که آن دمکراسی و آن آزادی‌ای هم که آنها می‌گویند، فوراً عوض می‌شود!

بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با کارگزاران نظام

23/05/1370