به گزارش مشرق، خوابیدن بچه‌ها از همان بدو تولد مهم‌ترین دغدغه و در عین حال پردردسرترین مساله آن‌هاست که پدر و مادر را از روز اول درگیر می‌کند. اما نکته مثبت آن این است که می‌شود این مساله را مدیریت کرد. از آنجایی که خواب و کیفیت آن تاثیر مستقیم روی رشد مغزی کودک دارد بهتر است پدر و مادر حساسیت ویژه‌ای روی این موضوع داشته باشند، اما به وسواس نیفتند. چون ممکن است ارتباط محبت‌آمیز با فرزندشان را دچار خدشه کند. در رابطه با مدیریت خوابیدن نوزادان و کودکان پای حرف‌های «فتانه ارجمند» کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی کودکان و نوجوانان نشستیم تا بدانیم چه مسائلی را والدین باید در این خصوص بدانند و چه نکاتی را رعایت کنند.
بچه‌ها خوابیدن را از دوران جنینی یاد گرفته‌اند
دو دیدگاه میان والدین بسیار رواج دارد.دسته‌ای معتقدند باید جای خواب بچه‌ها را جدا کرد تا بتوانند خودشان بخوابند و اینطوری دچار اضطراب نشده و بچه‌های مستقلی در آینده خواهند شد. دسته دیگر می‌گویند نباید عجله کرد و هیچ اجباری وجود ندارد که بچه‌ها جدا بخوابند. در روانشناسی هم روش‌های مختلفی برای خواب نوزادان و کودکان وجود دارد و اینکه شما چه تصمیمی می‌گیرید ممکن است بسته به شرایط محیطی خانوادگی‌تان متفاوت باشد.
بیشتر بخوانید:
چگونه فرزندان مسوولیت پذیری پرورش دهیم؟
در برخی از مطالب روانشناسی آمده‌است «آموزش خواب نوزادان یا کودکان» همین عبارت گاهی باعث استرس والدین می‌شود. چون ما چیزی تحت عنوان آموزش خواب نداریم. گویی این منظور را می‌رساند که بچه‌ها خودشان نمی‌توانند بخوابند و ما باید خوابیدن را به آنها بیاموزیم. در حالی که این فکر اشتباه است. بلکه بچه‌ها خیلی خوب هم این توانایی را دارند که بخوابند حتی سازوکار و هورمون‌های بدنشان طوریست که خواب را خودش تنظیم می‌کند. اتفاقا چیزی که بچه‌ها در دوران جنینی خوب یاد می‌گیرند همین خوابیدن است و ما هیچ دخالتی در خوابیدن بچه‌ها نداریم و خودشان بسته به مسائل محیطی در خانواده کم‌کم یاد می‌گیرند که خوابشان را با افراد خانواده تنظیم کنند. ما تنها باید در این خصوص کمکشان کنیم نه اینکه خوابیدن را یادشان دهیم.
کودک حتی اگر کنار والدینش هم بخوابد ممکن است مضطرب شود
آنچه که به عنوان بچه بد خواب می‌گوییم همه به خلق و خوی کودک و محیط زندگی و خانه او بر می‌گردد. ما از کودک انتظار داریم که در طی زمان طبق برنامه محیط خانوادگی که دارد بخوابد و بیدار شود. حالا ممکن است برخی بچه‌ها سخت به خواب بروند و یا سیکل‌های خوابشان کوتاه‌تر باشد و یا مدام از خواب بیدار شوند. اینجا والدین سراغ روانشناس می‌روند و می‌پرسندکه چطور کودکمان را جدا کنیم که خوب بخوابد و یا از بدخواب شدنش پیشگیری کنیم. برخی از روانشناسان معتقدند جدایی خواب کودک از مادر خوب است زیرا جلوی اتفاقات تلخی مانند خفگی نوزاد را می‌گیرد. متاسفانه بسیار دیده شده نوزادانی که کنار والدینشان می‌خوابند این اتفاق برایشان افتاده است. همچنین اگر کودکان زود جای خوابشان جدا نشود ممکن است زمانی که بزرگتر شدند و والدین خواستند جدایشان کنند کودک دچار اضطراب جدایی شود. اما وقتی کوچکتر باشد سیکل خوابش تنظیم می‌شود و این موضوع برایش خیلی خوب است.
البته از آن طرف هم شاهد هستیم که این جدا شدن برای بچه گاهی موجب اضطراب او هم می‌شود. ولی با این حال اضطراب جدایی در زمان خوابیدن کنار والدین هم دیده می‌شود و الزاما اینطور نیست که اگر کودکی کنار والدینش بخوابد این اضطراب را دیگر نخواهد داشت چون خوابیدن برای بچه‌ها یعنی جدا شدن از محیط. آنها حتی اگر کنار والدینشان هم بخوابند هنگام خواب حس می‌کنند از پدر و مادرشان جدا شدند.
چگونگی خواب کودک به رابطه او با والدین در روز بستگی دارد
اینکه کودک شما بتواند جدا بخوابد به این بستگی دارد که شما در طول روز با او چگونه رفتار می‌کنید. آنقدر که رابطه شما در طول روز با کودک مهم است، جای خواب او مهم نیست. شما می‌توانید کودکتان را از ۶ ماهگی جدا کنید اما اگر رفتار شما در طول روز با کودک مناسب نباشد در ۲سالگی با اضطراب جدایی حتما روبرو خواهید شد. پس لطفا جدا کردن جای خواب را هدف قرار ندهید چون هدف نیست. در واقع جدا شدن جای خواب یک تکه از پازل پروسه طولانی جدایی کودک از والدین است. رابطه کودک با والدین یک رابطه دو طرفه است. باید بدانید که فقط والدین نیستند که باید در این باره تصمیم بگیرند بلکه کودک هم که طرف دیگر این رابطه است باید در این باره تصمیم بگیرد. پس اجازه بدهید کودک شما هم در این مورد که کی و کجا و چطور بخوابد نظر بدهد.
یک برنامه منظم خواب به کودک احساس آرامش می‌دهد و خوابش را تنظیم می‌کند
خوابیدن فرآیند بسیار سختی برای بچه‌هاست. بچه باید برای خوابیدن شما، بازی و عروسک‌هایش را رها کند و برود و چندساعتی نباشد و بخوابد و بعد که بیدار شد دوباره شما را داشته باشد. پس قبل از به خواب رفتن باید اطمینان پیدا کند که شما هستید و از بین نمی‌روید ودنیایش بعد از به خواب رفتن و دوباره بیدار شدن همین شکلی‌ست و به همین منوال است.
روتین‌ها همیشه به کودک احساس آرامش و اطمینان می‌دهند. خانه باید در یک ساعت به خصوص به سمت خاموشی برود و صدای محیط کم بشود. یعنی در طول روز صداهای طبیعی خانه وجود داشته باشد. مثل صدای حرف زدن افراد خانواده، صدای تلویزیون و یا صدای ظرف شستن و صداهای معمول آشپزخانه اما از یک ساعتی به بعد صداها کم شود. نور کم شود. اعضای خانواده آرام‌تر صحبت کنند. تلویزیون خاموش شود تا کودک متوجه ساعت خوابش شود.یکی از همین روش‌های اطمینان بخشی به کودکان و نوزادان روتین‌هاست. سعی کنید این روتین‌ها را از همان اوایل تولد شروع کنید. به طور مثال بعد از تعویض پوشک بچه را ماساژ بدهید برایش شعر بخوانید و بعد تکانش بدهید تا بخوابد. البته این روتین‌ها با بزرگ شدن کودک تغییر می‌کند. به طور مثال روتین کودک دوساله می‌تواند حمام، ماساژ و یک قصه به خصوص باشد. مثلا اگر شما داستان شنگول و منگول را انتخاب کرده‌اید باید در سه چهارماه آینده هم قبل از خواب همین داستان ادامه پیدا کند. مگر اینکه خود کودک درخواست قصه دیگری داشته باشد. اما این قصه و کتاب‌ها را سه تا و چهارتا نکنید. در همان یکی دو مورد نگه‌دارید.
خستگی در کودکان مساوی با خواب نیست
بسیاری از روانشناسان می‌گویند اگر نوزادی با خوردن شیر خوابید بیدارش کنید و یا نگذارید با خوردن شیر بخوابد و بعد از بازی کردن بهتر است بخوابد. چون اگر شما اجازه بدهید که نوزاد بعد از شیر خوردن و زیر سینه مادر بخوابد، یک عادتی برایش به وجود می‌آید که غذا خوردن معادل با خوابیدن می‌شود و در آینده وقتی شما می‌خواهید شیر کودک را کم کنید یا او را از شیر بگیرید با مقاومت زیادی روبرو خواهید شد. اما تحقیقات جدید نشان می‌دهد که اتفاقا شیر مادر دارای یکسری ترکیباتی‌ست که موجب خواب می‌شود. گویی کودک نیازمند این است که این شیر را بخورد تا بخوابد و مغزش رشد کند. برای همین عده دیگری از روانشناسان معتقدند که دیگر لازم نیست وقتی کودک شیر می‌خورد و می‌خوابد او را بیدار کنید و طور دیگری بخوابانید. اصلا این جمله‌ای که بچه‌ها را خسته کنید تا بخوابند جمله درستی نیست. چون خستگی در نوزادان مساوی با خواب نیست. آنها برای رشد مغزی‌شان نیازمند خواب هستند.
دیدگاه دیگری وجود دارد که می‌گوید بهتر است محور دیدشان را محدود کنید. یعنی جلوی چشم بچه نباشید. اینطوری بچه‌ها هم راحت‌تر می‌خوابند و هم یاد می‌گیرند که چطور خودشان بخوابند. هم در این مورد و هم مورد قبل تاکید می‌شود که بچه خودش می‌تواند خودش را بخواباند. اما این مورد برای نوزاد مناسبی نیست. چون نوزاد احتیاج دارد والدینش را ببیند تا بخوابد. پس نوزاد را نوازش کنید. پشتش را ماساژ بدهید و ضربه‌های کوچک بزنید. تکان بدهید. نگاهش کنید و لبخند بزنید تا بخوابد و هرجا هم گریه کرد و از خواب بیدار شد این کارهای روتین را انجام بدهید.
پدر و مادر بدانند نباید کودک را از خودشان محروم کنند
نوزادان ۱۶ ساعت در روز می‌خوابند و بعد از دوماهگی خوابشان کم و کمتر می‌شود. اجازه بدهید نوزاد خوابش را بکند و بیدارش نکنید. چون باعث می‌شود فرآیند خوابش به هم بریزد. یک چیزی وجود دارد به نام «سیکل خواب نوزاد». نوزادان وارد خواب سبک و بعد عمیق می‌شوند. هر سیکل حدود ۳۰ تا ۴۰ دقیقه زمان می‌برد. بعد از هر سیکل نوزادان یک دور بیدار می‌شوند. برای همین والدین شکایت دارندکه چرا بچه ما بیدار می‌شود و ما چه کنیم؟ برای همین است که روانشناسان دلبستگی محور معتقدند که نیاز نیست بچه‌ها را در یک اتاق جدا بعد از ۶ماهگی بخوابانید. اگر ممکن است نوزاد را در یک تخت مجزا در اتاق خودتان بخوابانید و اتفاقا این کار به کیفیت کار شما هم کمک می‌کند.
شما به عنوان پدر و مادر باید بدانید فرزندتان به شما احتیاج دارد و نباید او را از خودتان محروم کنید. اجازه بدهید کودکتان از شما سیراب شود و بعد بتواند شما را رها کند. الزاما جدایی نوزاد در ۶ماهگی تضمینی برای استقلال شخصیتی او در آینده نیست. پس عجول نباشید.
کیفیت خواب والدین و کودک از محل خواب مهم‌تر است
اشتراک تخت و اشتراک اتاق خواب با کودک یکی از مسائلی است که روانشناسان روی آن کار می‌کنند و معتقدند این موضوع حتی به نفع مادران نیز هست. متاسفانه در جامعه ما این موضوع را معادل تنبلی مادران و والدین ذکر می‌کنند که این فکر اصلا درست نیست در واقع خیلی کیفیت خواب والدین مهم است. اگر والدین بتوانند کودک را در نزدیکی تخت‌خواب خود بخوابانند و هر نیم ساعت ۴۰ دقیقه‌ای که نوزاد بیدار می‌شود با تکان دادن تخت او را بخوابانند این خیلی به خواب خودشان حتی کمک می‌کند. اگر مادر بتواند خودش شب خواب بهتری را تجربه کند در طول روز نیز سرحال‌تر است و این موضوع ارزشمندتر است.
اگر نظرتان بر جداسازی است این موارد مهم است
برای نوزادان شیرخواره اگر مادری خیلی اصرار بر جدایی زود هنگام دارد. باید حتما کنار تخت نوزادش بخوابد، تا نوزاد اطمینان کسب کند که والدین او کنارش هستند. اگر نوزادش هم بیدار شد باید او را بغل کند. شیر بدهد و آرام پشتش بزند تا او آرامش پیدا کند و دوباره بخوابد. البته باید مساله شیردادن در طول شب را هم در نظر بگیرد که می‌خواهد چه کار کند.
بچه‌های بزرگتر حدود دو سه ساله حضورشان در اتاق خواب والدین مساله جدی‌تری است. اگر شما هنوز کودکتان را در اتاق خواب خودتان دارید و یا او را جدا می‌خوابانید یک مساله مهم در این باره این است که حتما باید نظم و روتین اجرا شود. به این معنا که خانه سر یک ساعتی رو به خاموشی و تاریکی برود و یکسری برنامه‌های روتین انجام می‌شود. خانه آرام است. صدا و نور کم است. همه اعضای خانه در اتاق خواب‌هایشان هستند. ممکن است وقتی کودک خوابید دوباره برگردند ولی دیگر حالت روز را ندارند.
اگر برای خواباندن کودک به اتاقش می‌روید. کنار او دراز بکشید. به او اطمینان بدهید که تا خوابیدن او کنارش هستید و بعد هم از او زیاد دور نمی‌شوید و هر زمان بیدار شد و صدایتان کرد پیش او می‌آیید و اینطوری خیالش را راحت می‌کنید. اگر شما را صدا کرد سریع به او پاسخ بدهید تا بداند شما نزدیک او هستید.
اگر تعداد بیدار شدن‌های شبانه زیاد شده‌است. با او صحبت کنید. مساله و احتیاجاتش را بپرسید و با او همدردی کنید. کمکش کنید که مساله‌اش را حل کند. اگر چیزی او را ترسانده آرامش کنید. اما اگر در طول شب‌های طولانی این اتفاق می‌افتد ما می‌توانیم به بعضی چیزها شک کنیم:
ممکن است بچه من دچار مساله اضطراب است. اگر اینطور است باید به یک روانشناس کودک مراجعه کنم شاید کودک فوبیا و یا ترس چیزی دارد که من متوجهش نمی‌شوم.
در طول روز خودتنظیمی و خودآرامی را به کودک آموزش بدهید
کودک زمانی می‌تواند خودش به راحتی بخوابد که خود آرامی و خودتنظیمی پیدا کند. یعنی بتواند خودش را آرام کند. کودک چطور به این مرحله می‌رشد. اینطوری که در محیط خانه احساس امینت و آرامش کند. پس در طول روز باید والدین حواسشان به کودک باشد. وقتی او بابت مساله‌ای ناراحت است نباید به او بگویند. چرا ناراحتی؟ اینکه مساله مهمی نیست. به جایش باید بگویند که من درک می‌کنم ناراحتی و باهم این مساله را حل می‌کنیم. وقتی او هنگام بازی با کودک دیگری عصبانیست. پیش او بروید و بگویید که عصبانیت او را متوجه شده‌اید و مشکلش را حل می‌کنید. اینطوری او دفعه بد به جای آنکه ۵ تا عصبانی شود، سه تا عصبانی می‌شود. گاهی شبها به او بگویید که چه روز خوبی را باهم گذراندید و چطور می‌توانید این روز خوب را باهم دوباره تکرار کنید. در طول روز باهم به اتاقش بروید و اتاقش را باهم تزیین کنید. باهم نقاشی کنید. گاهی آنجا مهمانی بگیرید و به عنوان پدر و مادر مهمان کودکتان شوید. از او بپرسید نظرش چیست که جای خوابش عوض شود و به یک جای جدید برود؟ چیزهایی که او را می‌ترساند را با بازی از او بگیرید. باید کاری کنید که کودک خودش بخواهد که جدا بخوابد.
این توصیه‌های کلیدی را فراموش نکنید
تنظیم خواب کودک به خواب خودتان هم بستگی دارد که خودتان چقدر خوابتان تنظیم است. اگر خواب شما تنظیم باشد. خواب او هم تنظیم می‌شود.
هیچ اصرار و اجباری برای جدایی زود هنگام محل خواب کودک نکنید. هرجای این پروسه اگر کودک خواست پیش شما بخوابد اجازه بدهید. ما زمانی باید مداخله روانشناسی کنیم که کودک دائم و یکسره درخواست می‌کند که پیش والدینش بخوابد. آنجا مساله خواب نیست. احتمالا موضوع دیگری وجود دارد که باید حل شود.
اجازه بدهید همه چیز مرحله طبیعی خودش را طی کند. اتاق خوابش را محل ترس او نکنید. بلکه اتاق خواب او باید محل امنیت و بازی او باشد.
روزهای پرکیفیتی برای او بسازید. شما در طول روز چه قدر با او وقت می‌گذارید که او شب رهایتان کند؟
نظم خواب در خانه را فراموش نکنید. راس ساعت مشخص فضای خانه را برای خواب آماده کنید .
تا خوابیدن کودک کنارش باشید.
به اواطمینان دهید که هر وقت صدایتان کند کنارش هستید و به سمتش می‌آیید.
به کودکتان سخت نگیرید. خواب هدف نیست. اگر این جدایی باعث خشم او در روز می‌شود و رابطه‌تان را خراب می‌کند. این جدایی لزومی ندارد.
مهم‌تر از اینکه روانشناسان چه می‌گوید این است که شما به عنوان والد باید بدانید چه چیزی حال خودتان و اعضای خانواده‌تان را خوب می‌کند.
در پایان ذکر این نکته مهم است که انقدر دنبال هدفهای تربیتی نباشید چیزی که مهم است رابطه شما با فرزندتان است.
۲۱:۳۹ - ۱۳۹۹/۰۹/۲۰
