به گزارش مشرق، آمریکا با طرح این ادعا که به موجب قطعنامه ۲۲۳۱، همچنان یکی از مشارکت کنندگان در برجام است، تهدید کرده بود چنانچه شورای امنیت، تحریم تسلیحاتی ایران را تمدید نکند؛ از مکانیسم موسوم به ماشه که در برجام تعریف شده؛ برای بازگرداندن کلیه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران استفاده خواهد کرد.

حال شورای امنیت به قطعنامه پیشنهادی آمریکا رأی نداده و ترامپ اعلام کرده که به دنبال فعال کردن مکانیسم ماشه خواهد بود.

بیشتر بخوانید:

«مکانیسم ماشه» فعال می‌شود؟

این در حالی است که در سال ۲۰۱۸، وزارت خارجه آمریکا حین خروج از برجام، در بیانیه‌ای مدعی شد که به «مشارکت در توافق جامع اقدام مشترک خاتمه می‌دهد» و اکنون مشخص نیست با چه استدلالی قرار است حرف خود را نقض کرده و به طور گزینشی، بی آنکه به تعهدات خود ذیل برجام پایبند باشد؛ از حقوق مندرج در آن سوءاستفاده کند.

در خصوص این موضوع گفتگوهایی با کارشناسان بین المللی و مقامات پیشین آمریکایی و انگلیسی داشته ایم که در ادامه می‌آید.

* «پیتر جنکینز» سفیر پیشین انگلیس در سازمان ملل و آژانس بین المللی انرژی اتمی.

*پروفسور «فرانک فن هیپل»؛ حوزه تحقیقاتی «فن هیپل» در زمینه علوم و فناوری شامل مواردی چون کنترل تسلیحات اتمی و منع اشاعه هسته‌ای، انرژی و توازن سیاست گذاری در عرصه‌های تکنولوژی است. وی پیش از پیوستن به دانشگاه «پرینستون»، به مدت ۱۰ سال مشغول تحقیق در زمینه فیزیک نظری ذرات بنیادی بود و به طور خاص به نگارش آثاری با موضوع پایه و اساس فنی منع اشاعه هسته‌ای و راهکارهای خلع سلاح، آینده انرژی اتمی و بهینه سازی اقتصاد سوخت خودرو علاقه دارد.

* «مارک فینو» دیپلمات سابق فرانسوی که از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۳ در «مرکز سیاست امنیتی ژنو» (GCSP) فعالیت کرده است، اکنون یک عضو اجرایی این سازمان است. وی در حال حاضر فعالیت‌های مربوط به گسترش تسلیحات را رهبری می‌کند. وی سخنگوی پیشین وزارت خارجه فرانسه بوده است.

*مارک فیتزپاتریک، مدیر اجرایی اندیشکده انستیتو بین المللی مطالعات استراتژیک (IISS) در آمریکا است، او مسؤولیت نمایندگی این اندیشکده در نیم کره غربی را برعهده دارد و همزمان مدیر برنامه عدم اشاعه و سیاست‌های هسته‌ای این اندیشکده است. او از سال ۲۰۰۵ به عضویت اندیشکده انستیتو بین المللی مطالعات استراتژیک در آمده است. پیش از آن، فیتزپاتریک ۲۶ سال به عنوان دیپلمات در وزارت خارجه آمریکا خدمت کرده بود. در طول این سال‌ها او در دفاتر نمایندگی آمریکا در سئول، توکیو، ولینگتون، وین و همچنین به عنوان دستیار موقت وزیر امورخارجه در امور عدم اشاعه، فعالیت کرده است.

*پروفسور «پل پیلار» از اساتید دانشگاه «جرج تاون» آمریکا است و تاکنون مسئولیت‌های متعددی را بر عهده داشته که از جمله آنها می‌توان به ریاست واحد تحلیل عملیات‌های سیا در شرق نزدیک، خلیج فارس و جنوب آسیا اشاره کرد. پیلار همچنین سابقه حضور در شورای اطلاعات ملی آمریکا را به عنوان یکی از اعضای اصلی این شورا در کارنامه فعالیت خود دارد.

*پروفسور «شیرین طهماسب هانتر» (۱۹۴۵ در تبریز) استاد ایرانی-آمریکایی در دانشگاه جورج تاون است که در زمینه مقالات سیاسی به فعالیت مشغول است. او متخصص مسائل سیاسی ایران، خاورمیانه و اسلام سیاسی است. وی به زبان‌های فارسی، انگلیسی، فرانسه و ترکی صحبت می‌کند. وی همچنین عضو شورای روابط خارجی آمریکا است.

*پروفسور «نادر انتصار» رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آلاباما جنوبی آمریکاست. وی از کارشناسان برجسته حوزه مطالعات خاورمیانه، مطالعات ایران و اقتصاد سیاسی بین‌الملل است.

* «ریچارد نفیو»، عضو تیم مذاکره کننده هسته‌ای آمریکا و کارشناس امور تحریم‌ها و امنیت بین الملل و عدم اشاعه تسلیحات در وزارت خارجه آمریکا و محقق دانشگاه کلمبیا آمریکا. از نفیو به عنوان طراح اصلی تحریم‌های ایران در دولت باراک اوباما، رئیس جمهوری پیشین ایالات متحده آمریکا، یاد می‌شود.

* ایالات متحده آمریکا اعلام کرده بود اگر قطعنامه پیشنهاد این کشور در خصوص تمدید تسلیحاتی ایران در شورای امنیت رأی نیاورد مکانیسم ماشه را فعال خواهد کرد. بر این اساس با وجود خروج از برجام خود را به عنوان یک شرکت کننده (participant) در برجام معرفی کرده بود. آیا آمریکا حق فعال کردن این مکانیسم را دارد؟

فینو: اقدامات دولت ترامپ متناقض است زیرا نسبت به برجام دیدی انتقادی داشته اما در عین حال ایران را به دلیل تعلیق اجرای برجام مورد انتقاد قرار می‌دهد. منطقی‌تر آن بود که ایالات متحده به عنوان یک عضو برجام باقی می‌ماند و از سازوکارهای داخلی توافق نامه برای ایجاد هرگونه سوال پیرامون انطباق استفاده می‌کرد.

ایالات متحده آمریکا همیشه می‌تواند تحریم‌های یک جانبه را اعمال کند، همانطور که از سال ۲۰۱۸ بدون اعمال نیروی قانونی بر کشورهای دیگر، تحریم‌های یک جانبه ای را علیه ایران اعمال کرده است. اما به دلیل صلاحیت خارج از سرزمینی آن، این امر یک عامل بازدارنده قدرتمند برای تحت فشار قرار دادن شرکت‌های خارجی که در ایالات متحده آمریکا دارای منافع هستند، برای ترک تجارت با ایران است. مکانیسم حل اختلاف برجام البته فقط برای اعضای فعلی برجام باز است.

پیلار: دولت ترامپ از هر وسیله ممکن برای اعمال هر نوع فشار ممکن بر ایران استفاده کرده است. آمریکا استدلال می‌کند که هنوز هم باید به عنوان یک شرکت کننده در برجام در نظر گرفته شود تا بتواند از مکانیسم ماشه (اسنپ بک) برای ایجاد توافق نامه‌ای جهت بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران که قبلاً برداشته شده بود استفاده کند.

دولت ترامپ استدلال می‌کند که هنوز هم یکی از طرف‌های توافق نامه است، حتی اگر به شدت تعهدات خود را بر اساس توافق نامه نقض کرده باشد. در واقع، اعلامیه‌های قبلی دولت چیزی جز انکار کامل برجام نبوده است. طرف‌های دیگر این توافق نامه، به ویژه روسیه و چین، بعید است که استدلال ایالات متحده را بپذیرند. آنها خواهند گفت که تنها تفسیر مناسب این است که ایالات متحده می‌تواند یا در توافق باشد یا از آن خارج شود و اینکه نمی‌تواند از تعهدات خود صرف نظر کند در حالی که از توافق نامه برای مجازات کردن یکی از طرف‌های دیگر استفاده می‌کند. طرف‌های دیگر برجام غیر از ایالات متحده کاملاً آگاه هستند که اگرچه ایران از برخی محدودیت‌های غنی سازی اورانیوم مشخص شده در این توافق نامه تجاوز کرده است، اقدامات آن در پاسخ مستقیم به نقض ایالات متحده آمریکا اتخاذ شده است.

هانتر: هدف آمریکا همیشه این بوده است که از امتیازاتی که برجام برای آمریکا و متحدانش داشته نظیر بازرسی گسترده از تأسیسات هسته‌ای ایران، کند شدن میزان غنی سازی به قوت خود باقی بماند، بدون اینکه به ایران اجازه بهره بردن از مزایای برجام را بدهد. ادعای اینکه علی رغم خروج از برجام هنوز در آن اشتراک دارد هم ناشی از این هدف کلی است. سیاست آمریکا در قبال برجام دیگر هیچ گونه توجیه منطقی ندارد.

به نظر می‌رسد که آمریکا مصمم است سیاست فشار حداکثری را دنبال کند. بنابراین به مکانیسم ماشه نیز متوسل می‌شود. تنها راه جلوگیری از این اقدام این است که بقیه کشورهای عضو برجام شدیداً در مقابل آمریکا بایستند.

انتصار: به طور کلی آمریکا همواره هم خر را می‌خواهد هم خرما را. نمایندگان مجلس آمریکا اخیراً نامه‌ای به وزیر خارجه آمریکا نوشته‌اند (تا کنون بیش از ۳۸۵ نماینده مجلس آمریکا که هم از دمکرات‌ها هستند و هم از جمهوری خواهان این نامه را امضا کرده‌اند) که از او خواسته‌اند آمریکا باید هنوز خود را یک شرکت کننده در برجام بداند و پومپئو باید در تمام نهادهای جهانی روی این اصل تأکید داشته باشد. این افراد یا گیج شده‌اند و یا خود را به نفهمی زده‌اند. حقیقت این است که زمانی که ترامپ دستور خروج آمریکا از برجام را صادر کرد، در نامه رسمی‌اش نوشت که آمریکا دیگر یک شرکت کننده در برجام نیست و خود را موظف به اجرای مفاد برجام نمی‌داند. پومپئو و نمایندگان ضد ایران در کنگره آمریکا دیگر نمی‌توانند مسئولیت این دستور را به گردن شخص دیگری بیندازند. رئیس پومپئو یعنی شخص ترامپ خروج آمریکا به عنوان یک شرکت کننده در برجام را اعلام کرد و تا زمانی که آمریکا رسماً به برجام برنگشته است نمی‌تواند نه از نظر منطقی و نه از نظر قانونی در چارچوب مفاد برجام عمل کند. یعنی آمریکا نمی‌تواند در یک زمان هم از برجام خارج شده و هم خود را یک شرکت کننده در آن حساب کند.

آمریکا سعی خواهد کرد به کشورهای باقیمانده در برجام، به خصوص فرانسه و انگلیس، فشار بیاورد که به مکانیسم ماشه روی آورند. اگر آمریکا در این عمل موفق شود، به طور غیر مستقیم به هدفش خواهد رسید و دیگر احتیاجی نخواهد بود که آمریکا خود را یک شرکت کننده در برجام قلمداد کند.

فن هیپل: آمریکا نمی‌تواند به این مکانیسم استناد کند چرا که از توافق هسته‌ای با ایران خارج شده است.

تلاش ترامپ این است که برجام را نابود کند. او می‌خواهد در صورتی که شکست خورد هم بایدن نتواند در خصوص برنامه هسته‌ای ایران و تحریم‌های این کشور کاری از پیش ببرد. ایران نباید در دام تحریکات آمریکا بیفتد و باعث نابودی برجام شود.

پیتر جنکینز: همه اعضای باقیمانده برجام با فعال کردن مکانیسم ماشه مخالف هستند و تنها آمریکا است که بر این موضوع تأکید دارد. آنها، ایالات متحده را به عنوان یک غیر عضو فعلی، برای استناد به مکانیسم ماشه فاقد مجوز می‌دانند. رویه‌ای برای محروم کردن ایالات متحده در مورد استناد به مکانیسم ماشه بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل در اختیار آنها خواهد بود.

ریچارد نفیو: اصطلاحات موجود در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل یک کشور مشارکت کننده را با توان قانونی محدود تعریف می‌کند. این تنها راهی بود که بر اساس آن می‌شد نام کشورها بارها و بارها تکرار نشود. از دید آمریکا به نظر نمی‌رسد این تعریف مستلزم مشارکت فعال یک کشور باشد.

این نوعی استدلال است که قابل تفسیر برای حقوق دانان است. موضوع حقوقی جدا از مسائل سیاسی است: اگر آمریکا مکانیسم ماشه را فعال کند آیا کشوری از آن پیروی خواهد کرد؟

گرچه ایالات متحده آمریکا می‌تواند تحریم‌ها را از نظر قانونی لازم الاجرا کند، بسیاری از مفاد قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت سازمان ملل شرایطی را فراخواهند خواند که ما دولتهای دیگر را ترغیب کردیم آنها را کاملاً اجرا کنند. من شک دارم که مکانیسم ماشه که مورد اختلاف است فعال شود.

آمریکا نتوانسته است شرکای خود در اروپا و جاهای دیگر را متقاعد کند که مکانیسم ماشه مناسب یا موجه است. اگر هیچ کاری دیگر انجام ندهد، این ضرورت تأکید می‌کند دولت ترامپ در پی سیاست خود مقابل ایران چقدر منزوی شده است.

مارک فیتزپاتریک: این شیوه بر اساس سیاستی نمادین بنا شده است یعنی حتی با وجود اینکه ایالات‌متحده آمریکا دیگر عضوی از توافق هسته‌ای با ایران نیست، اما قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان‌ملل حق اعضای اصلی شورای امنیت را برای فعال کردن مکانیزم ماشه تأیید می‌کند. براساس این بند زیرکانه، هیچ‌یک از دیگر اعضای شورای امنیت سازمان‌ملل نمی‌توانند آن را وتو کنند.

ایالات‌متحده ابتدا باید ریاست شورای امنیت را که به‌صورت ماهانه بین اعضای آن تغییر می‌کند برای به بحث گذاشتن این قطعنامه متقاعد کند. اندونزی و روسیه که در ماه آگوست و اکتبر این کرسی را در اختیار دارند به‌طور قطع با چنین درخواستی مخالفت خواهند کرد. آلمان و فرانسه، رؤسای این شورا در ماه‌های ژوئن و جولای نیز مردد هستند. نیجریه، رئیس شورا در ماه سپتامبر احتمالاً مقاومت کمتری در برابر فشارهای آمریکا خواهد داشت. از این رو ماه سپتامبر برای مطرح کردن این قطعنامه در شورای امنیت بهترین زمان خواهد بود.

اما روسیه با طرح این پرسش که آیا ایالات‌متحده هنوز عضوی از برجام خواهد بود یا خیر و از این رو آیا حق استفاده از پاراگراف ۱۱ قطعنامه ۲۲۳۱ را خواهد داشت، می‌تواند مخالفت خود را نشان دهد. سپس ۹ عضو واجد شرایط از ۱۵ عضو شورای امنیت باید از حکم ریاست شورا حمایت کنند.