سرویس جهان مشرق- یک اتفاق مشابه برای ترکیه و ایران: سقوط ارزش پول ملی در برابر دلار. اگر چه برخی ریشه‌های این بحران ارزی برای ترکیه با کشور ما متفاوت است اما به نظر می‌رسد با یک واقعیت جدید روبرو هستیم: دولت ترامپ به خوبی بلد است چگونه از دلار به عنوان سلاح استفاده کند. در این گزارش برآنیم تا پاسخ‌های مشت‌پُرکنی به پرسش‌های شما در این مورد ارائه کنیم:

لیر ترکیه از چه زمانی و چرا سقوط کرد؟

لیر ترکیه طی ماه‌های اخیر نیمی از ارزش خود را از دست داده است. ماجرا ابتدا به واکنش منفی برخی سرمایه‌داران به انتخاب مجدد «رجب طیب اردوغان» به ریاست‌جمهوری با حدود ۵۲% آرا در ژوئن برمی‌گشت زیرا از افزایش تسلط وی بر اقتصاد آن کشور بیم‌ داشتند. پس از آنکه گمانه‌زنی‌ها در مورد انتخاب داماد اردوغان، «برات البیرک»، به عنوان وزیر دارایی بالا گرفت، این نگرانی‌ها بیشتر هم شد. وی که از سال ۲۰۱۵ میلادی وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه بوده، حدود یک ماه پیش در چهل سالگی سکان وزارت دارایی را در یکی از مهمترین اقتصادهای نوظهور جهان در دست گرفت.

اتفاق دوم، اعلام سیاست دولت جدید مبنی بر کاهش نرخ سود سپرده‌های بانکی بود. طبیعتاً بسیاری از سوداگرانِ خُرد، سرمایه خود را به بازارهای دیگر سوق دادند و از آن جمله از میزانِ دلارِ دردسترس در بازار کاستند. البته بانک مرکزی ترکیه ابتدا مقاومت کرد اما بعدتر اعلام کرد برنامه خود را برای افزایش سود سپرده‌ها متوقف کرده و همین اعتراض‌هایی را علیه افزایش تسلط دولت بر بانک مرکزی برانگیخت.

نهایتاً طی هفته اخیر، تنش‌ها میان آنکارا و واشینگتن بالا گرفت که بخشی از آن به پرونده کشیش آمریکایی، اندرو برانسون، برمی‌گردد که در ترکیه بازداشت و در حال محاکمه است. این اتفاق سومی بود که بر ارزش لیر در برابر دلار تأثیر گذاشت. دانلد ترامپ تعرفه واردات فولاد و آلومینیوم ترکیه را به کشورش به ترتیب به ۵۰% و ۲۰% افزایش داد و در اقدامی متقابل، رجب طیب اردوغان نیز تعرفه خودروهای سواری را به ۱۲۰%، الکل آمریکایی را به ۱۴۰% و سیگار برگِ ساخت آمریکا را تا ۶۰% افزایش داد.

پیامدهای سقوط ارزش لیر چیست؟

سقوط ارزش لیر به اقتصاد ترکیه صدمه می‌زند زیرا بخش عمده ای از بدهی خارجی این کشور در حوزه دلار قرار دارد. از آنجا که فعالان اقتصادی ترکیه این بدهی را با تبدیل پول ملی ترکیه به دلار پرداخت می‌کنند، کاهش ارزش لیر در برابر دلار کار آنها را دشوار کرده و بسیاری را متضرر و حتی در صورت تداوم این بحران، ورشکسته می‌سازد. پایگاه «مارکت‌واچ» ابراز نگرانی کرده است کشورهای دیگری از جمله آرژانتین و برخی کشورهای اروپایی نیز در ادامه این دومینو قرار داشته باشند.

همزمان کاهش ارزش یورو نسبت به دلار تا ۵.۲% از ابتدای سال جاری میلادی موجب شده است گزینه تجارت با اروپا به جای آمریکا نیز برای سرمایه‌گذاران ترک کمرنگ شود زیرا در این صورت صادرات آنها درآمد کمتری خواهد داشت در حالی که هزینه بیشتری برای واردات باید پرداخت کنند.

در این مورد بیشتر بخوانید:

مردم ترکیه با دلارهایشان چه کردند؟

بر اثر کاهش ارزش لیر، شاخص بورس Borsa Istanbul Banks نیز ۹.۸ درصد کاهش را نشان داد و به عددی رسید که آخرین بار در سال ۲۰۱۲ میلادی تجربه کرده بود. اما شاید مهمترین پیامد کاهش ارزش لیر در داخل ترکیه، افزایش تورم بوده و خواهد بود. برای نمونه فایننشیال تایمز گزارش داده که اتحادیه نانوایان ترکیه در ژوئیه ۱۵% به قیمت نان افزوده‌اند. این جدا از محصولات لوکس مانند گوشی‌های آمریکایی آیفون است که مستقیماً با قیمت دلار بالا و پایین می‌شود.

چه قدم‌هایی برای مقابله با این بحران ارزی برداشته شده است؟

رجب طیب اردوغان تلاش کرد مستقیماً با مردم ترکیه ارتباط برقرار کند. وی در سخنرانی‌های خود، سقوط ارزش لیر را بیش از شرایط اقتصادی ناشی از یک «جنگ علیه ترکیه» دانست که این بار با «حملات پیچیده و هوشمندانه» ترکیب شده است. سونرمدیر  مرکز مطالعات ترکیه در مؤسسه واشینگتن به الجزیره گفته است ایالات متحده به جز این «یک سامانه کامل تحریم‌ها» را آماده کرده تا در صورت عدم آزادی برانسون، یک به یک علیه ترکیه اعمال کند.

علاوه بر این، بانک مرکزی ترکیه روز دوشنبه گذشته اعلام کرد که هر میزان ذخایر ارزی که مورد نیاز بانک‌های ترکیه باشد، در اختیار آنها قرار خواهد داد. وزیر صنایع نیز یک بسته ۱.۲ میلیارد دلاری را برای جبران کسری در صنایع ترکیه ارائه کرد، با این حال دیانا آمو، یک مدیر مالی درلندن به بلومبرگ گفته است هر چه این روند سقوط لیر تداوم یابد، توانایی بانک‌های ترکیه برای مقابله با آن کاهش می‌یابد.

گزارشگر الجزیره می‌گوید بعید است دولت ترکیه به افزایش نرخ سود در بانک‌ها رضایت دهد زیرا آن را فشار بازار بین‌المللی بر خود می‌دانند اما به جای آن اردوغان مستقیماً و چند بار از مردم درخواست کرده برای خرید دلار و طلا هجوم نبرند و طلاها و دلارهای خود را تحویل دهند تا قیمت آنها سر به فلک نکشد.

علاوه بر این محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه کشورمان تأکید کرد ایران در کنار ترکیه خواهد ماند و شیخ حمد بن تمیم آل ثانی امیر قطر نیز اعلام کرد ۱۵ میلیارد دلار در بازار مالی و بانک‌های ترکیه سرمایه‌گذاری خواهد کرد زیرا آنکارا «در مسائل جهان اسلام ایستادگی می‌کند». روابط امنیتی و سیاسی آنکارا و دوحه از زمان حمایت جدی نسبت به مرسی، رئیس‌جمهور پیشین مصر خبرساز شد و حساسیت‌هایی را در کشورهای عربی برانگیخت.

جمع‌بندی

علی‌خان ساچو، تحلیلگر مسائل مالی و مدیر اجرایی یک مؤسسه مشاوره در همین زمینه می گوید «دلار آمریکا تبدیل به سلاح شده است، چه به صورت عامدانه و چه حتی بر مبنای یک نقشه». وی تأکید می کند دلاری که به سیستم اقتصادی تزریق می‌شده به صورت محسوسی کاهش یافته است.

علاء بوشهری از مدیران مؤسسه مدیریت دارایی BNP می گوید حجم زیادِ بدهی‌های ارزی شرکت‌های ترک موجب شده که نسبت به نوسان دلار، آسیب‌پذیر باشند. در واقع روشی که اردوغان برای همراه‌سازی مردم با خود در این جنگ ارزی پیش گرفته است، می‌تواند از تبدیل سریع مشکلات اقتصادی به تنش‌های سیاسی پیشگیری کند اما درمانِ بلندمدتی برای بدهی‌های ترکیه نیست.

تنها می‌ماند یک پرسش: چرا استقبال مردم ترکیه به فراخوان اردوغان برای عرضه دلارهای خود، بیش از استقبال مردم ما از فراخوان‌های دولتی برای ‌عدم ثبت‌نام در سامانه یارانه یا هجوم‌نبردن برای خرید دلار است؟

منابع

https://politics.stackexchange.com/questions/32856/why-is-turkish-lira-sliding

https://www.bloomberg.com/news/articles/2018-08-13/stress-mounts-in-turkish-bank-bonds-battered-by-lira-s-slide

https://www.marketwatch.com/story/3-reasons-why-the-selloff-in-turkeys-lira-matters-to-global-markets-2018-08-10

https://www.aljazeera.com/news/2018/08/turkey-lira-crisis-180814132601100.html

https://tradingeconomics.com/turkey/currency

http://fa.euronews.com/2018/08/15/turkey-raises-tariffs-on-some-u-s-imports

https://www.bbc.com/news/world-europe-44774316