· با تشکر از جناب‌عالی بابت فرصتی که در اختیار مخاطبان مشرق قرار دادید؛ بحث را اینگونه آغاز کنیم که شناخت ویژگی‌ها و آداب سفرهای زیارتی کمک بسیاری می‌کند تا بهره معنوی بیشتری از آن ببریم، لطفا مقداری پیرامون آداب سفر صحبت کنید.

ضمن تسلیت به مناسبت فرا رسیدن اربعین حسینی باید توجه داشت که سفرهای دینی یک سلسه ویژگی‌ها برای چه جوان و چه غیر جوان دارد. همه کسانی که به این سفرها می‌روند باید این آداب را رعایت کنند. یکی از ویژگی‌هایی که در بحث آداب سفر زیارتی وجود دارد این است که انسان باید از اول هدف خود را مشخص کند، برای چه دارد می‌رود. در بحث اربعین این موضوع مطرح است. مثلا یکی می‌گوید که ما آنجا می‌رویم، غذا که آماده است، جا هم هست و هزینه هم که کم است، می‌رویم و تفریحی و سیاحتی هم می‌کنیم. این فرد دستش به جایی بند نمی‌شود. در روایات دارد کسی که برای خدا حرکت کند و بیاید خداوند پاداش لازم را به او می‌دهد و به تعبیر خودمان بحث اخلاص است اگر ما با اخلاص حرکت کنیم و برویم این مقدمه‌ای است که من رفته رفته بتوانم به نتایج این سفر برسم. ثوابهای بسیاری در روایات ما برای زیارت اربعین ذکر شده است، کسی که به نیت سیاحت و تفریح به این وادی گام می‌نهد آیا شامل آن پاداش‌ها می‌شود یا خیر، امری است خارج از بحث ما اما آنچه مسلّم است چنین فردی نمی‌تواند از برکات معنوی و روحی این سفر بهره کافی و وافی را ببرد. لذا باید دقت کرد تا این فرصت ارزشمند از دست نرود.

در بحث‌های روایی چند نکته وجود دارد مثلا کسی که می‌خواهد به این سفرها برود باید اخلاق خود را اخلاق حسنه قرار دهد. این چیزی است که باید مورد توجه قرار گیرد یعنی من جوان و یا غیر جوان حرکت که کردم باید خود را با اخلاق اسلامی آشنا کنم و اخلاق اسلامی محور قرار گیرد. دوم نسبت به همراهانی که دارد صبوری داشته باشد و اگر یک وقت حادثه‌ای رخ داد و خشمش گرفت آن حلم بتواند خشم را کنترل کند و جلو او را بگیرد. این ویژگی‌ها موجب می‌شود بهره‌ای که یک جوان می‌خواهد، بگیرد.

در مورد کربلا و اربعین موارد اضافه‌ای در روایات آمده است که با سفر حج فرق می‌کند. در اینجا دارد شما وقتی به زیارت اباعبدالله الحسین می‌روید سعی کنید تشنه، گرسنه و پیاده بروید؛ تا آن صحنه‌هایی که در عاشورا اتفاق افتاد بیشتر برای شما تداعی شود و تجلی پیدا کند. می‌گوییم امام حسین، حضرت اباالفضل و جوانان کربلا همه تشنه به شهادت رسیدند، بفهمید تشنگی، گرسنگی و پیاده بودن و در سختی‌ها و سنگلاخ‌ها راه رفتن یعنی چه، اینها است که انسان را به نتیجه می‌رساند و متحول می‌کند. فرد نازپرورده که به جایی نمی‌رسد. شما یک گلی را در خانه پرورش می‌دهید اگر یک روز به آن نرسید، آب ندهید و یا پنجره باز باشد و باد سرد به آن بخورد، می‌خشکد اما درخت تنومندی که در بیابان وجود دارد می‌بینید که بادهای سخت می‌وزد و سیل جاری می‌شود ولی به آن آسیبی نمی‌رسد و از جایش تکان نمی‌خورد، می‌خواهد ما را این گونه تربیت کند از این ناز پروردگی که انسان راحت در رختخواب خود بخوابد، بیرون بیاورد و به بیابان ببرد تا بفهمد چه بر آنها گذشته است. اگر با این شیوه حرکت کنیم و در سفر اربعین گام بنهیم قطعاً دستاوردهای مهمی به دست می‌آوریم. بنابراین تحول روحی و اخلاقی یکی از دستاوردهای مهم این سفر است.

· آیا شناخت قبل از زیارت لازم است تا به اهداف غائی آن برسیم و بتوانیم بیشترین بهره را از این سفر معنوی برگیریم.

حتما باید این‌گونه باشد. اولا وقتی ما می‌گوییم دوازده امام یا چهارده معصوم داریم یا وقتی می‌گوییم ما پیرو پیامبر هستیم اولین نقش‌اش این است که بفهمیم پیغمبر کیست و چه اهدافی دارد و برای چه به رسالت مبعوث شد. وقتی که به قرآن می‌نگرید می‌بینید: "وَيَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَالْأَغْلَالَ الَّتِي كَانَتْ عَلَيْهِمْ " یکی از اهداف این بوده که مردم علم بیاموزند یکی دیگر این بوده که مردم را تزکیه کنند و یکی دیگر این بوده که آنها را از بردگی‌ها برهانند و یکی دیگر اینکه آنها را با ارزش‌ها و پاکی‌ها آشنا کنند و درست همین مسئله در مورد امامت هم صادق است، چون ما قائلیم که یک تفاوت میان امام و پیغمبر وجود دارد و آن این است که به امام دیگر وحی نمی‌شود ولی به پیغمبر وحی می‌شود. اگر ما این معرفت را ایجاد کردیم و شناختیم و با شناخت آمدیم می‌رسد به اینجا که حالا من در اینجا چه می‌خواهم. تعابیری که در ادعیه و زیارت آمده است نشان می‌دهد که به اینجا آمده‌ام تا با اهداف آنها و با خود آنها بیعت کنم. اینکه می‌گوییم محقق لما حققتم – مبطل لما ابطلتم– محب لمن احببتم – سلم لمن سالمكم – حرب لمن حاربكم اینها تعابیر عجیبی است. می‌گوید همان چیزی را که شما حق می‌دانید ما حق می‌دانیم یعنی پیوند با آن محتوایی که مورد نظر دین بوده است. می‌گوید هر آنچه را که شما به عنوان قوانین و مقررات برای من آورده‌اید همه را قبول دارم .

عرفان و معرفت همین است آن شناخت اگر رخ داد دیگر بحث بیعت است. این خیلی مهم است هر آنچه که انبیاء، پیغمبر و ائمه ما آورده‌اند، می‌گوییم اینها را حق می‌دانیم در این وادی بسیاری از کسان کمیت‌شان لنگ است و بعد می‌رساند به جایی که محبت یک امر قلبی است "محب لمن احببتم" می‌گوید هر کسی را که شما دوست دارید دوست دارم و با هر کس که سر جنگ دارید می‌جنگم. این یک تعبیر بسیار مهمی است که در زیارات و در بحث امامت در روایات آمده است. بحث دیگری نیز وجود دارد تا به آداب زیارت برسیم، خیلی تعابیر مهمی داریم؛ مثلا من عطاه شوقا کسی که عاشقانه برای زیارت بیاید، می‌گویند شوق محبت افزوده شده است یعنی انسان محبت فراوانی داشته باشد به حدی که او را بکشاند و از زمین جدا کرده و حرکتش دهد این را می‌گویند شوق.

انسانی که پیغمبر، امامان و معصومین را می‌شناسد آن عظمت وقتی برایش روشن شد خودبخود این شوق در او ایجاد می‌شود و او را شیدا و واله می‌کند. چرا مردم ما به امام و رهبری این همه علاقمندند با اینکه این بزرگان فقط جلوه‌ای از جلوه‌های نورانیت پیغمبر و ائمه هستند به خاطر اینکه افکار، سخنان، مدیریت و اخلاص آنها را می‌بینند. ما در مورد پیغمبر و ائمه هم همین وصف را داریم، وقتی این اتفاق افتاد می‌گوید با شوق به آنجا بیایید و در اینجا بحث‌های فراوانی وجود دارد که اگر بخواهیم همه را مطرح کنیم زمان زیادی طلب می‌کند.

· توصیه می‌کنید زائران اربعین چه کتاب‌هایی را درباره آداب زیارت بخوانند؟

کتاب آداب سفر و زیارت عتبات عالیات می‌تواند مورد استفاده زائرین قرار گیرد. این کتاب برای همین سفرها است چون دیگر حرف ما نیست، حرف ائمه است، حرف اهل‌بیت است، می‌تواند راهنما باشد. البته کمیته اربعین هم برای کنگره عظیم اربعین حسینی جزوات و کتاب‌هایی را تهیه و توزیع کرده است و یک سری از آنها را نیز در مسیر راهپیمایی به زائرین اربعین خواهند داد. تصور می‌کنم اگر این کارهای فرهنگی نتیجه بدهد قطعا زائران ما با دست پر بر می‌گردند، نشانه‌های تحول را ما داریم می‌بینیم مثلا سال‌های اول که حرکت اربعین منعکس می‌شد چه بسا موقع نماز هم داشتند عزاداری می‌کردند و توجه هم نداشتند. غفلت بود نه این که عمداً بخواهند کاری بکنند. خوب تذکر لازم داده شد. شبکه‌های معاند شروع به بهره‌برداری سیاسی کردند کما اینکه این کار را هم دارند می‌کنند و می‌گویند ایران می‌خواهد حج را در حاشیه قرار دهد و به جایش اربعین و زیارت عاشورا را مطرح کند. البته این ادعای سخیف از گذشته‌های دور نیز به نوعی دیگر وجود داشت و مدعی بودند شیعیان مکه را قبول ندارند و نجف و کربلا را جایگزین مکه می‌کنند و حج آنها زیارت حرم‌های نجف و کربلا است.

در این‌باره دقیقاً باید روشن شود که هیچ چیزی جای حج را نمی‌گیرد. ما زیارت حضرت ابی عبدالله را می‌گوییم زیارت مستحبی است ولی حج یک امر واجب است و مردم باید بروند. به خاطر این مسئله باید آنچه را که ممکن است سوء استفاده کنند جلویش گرفته شود. در دو سه ساله اخیر الحمدالله به نمازهای جماعت بسیار اهتمام قائل شده و از ایران هم روحانیون زیادی اعزام شده‌اند تا هر کجا که رسیدند و موقع نماز شد بایستند همانجا با مردم نماز بخوانند. سال گذشته شکوه نمازهای جماعت در راهپیمایی اربعین بسیار زیاد بود و خود را نشان داد. همچنین در جلساتی که در اربعین برگزار و اشعاری که مطرح می‌شود باید اشعار غلو آمیز و بدور از شأن ائمه نباشد و از سبک‌هایی که سبک عزاداری امام حسین(ع) نیست باید پرهیز شود.

یکی از کارهای حوزه فرهنگی اربعین نیز بحث روایتگری است که به شیوه صحیح مردم با واقعه عاشورا و وقایعی که رخ داده آشنا شوند. در این‌باره تلاش‌های بسیاری انجام شده و ان‌شاءالله امسال در ایام اربعین روایتگران به 5 زیان وقایع محرم را برای زائران توضیح خواهند داد تا نگرش صحیحی از عاشورا و آنچه بر خاندان سیدالشهداء(ع) رفت به دست بیاید. این موارد از جمله کارهایی است که امیدوار هستیم بتواند فرهنگ دینی زیارت را توسعه دهد و از برکاتش مردم استفاده کنند.

· رسالت رسانه ها در این رویداد چیست؟

نقش رسانه در این زمینه بسیار مهم است. اولین بحث اطلاع رسانی درست و صحیح به زائران است. حتما این چند روزه شنیدید که برخی با ویزای جعلی دارند موجب زحمت زائران اربعین را فراهم می‌کنند. وقتی که ما به مردم اطلاع رسانی درست انجام دهیم که از سامانه سماح استفاده کنید در مسیر دچار مشکل آنچنانی نمی‌شوند، نمی‌خواهیم بگوییم اصلا مشکل پیدا نمی‌کنند ولی مشکل خیلی کمتر خواهد بود.

در بحث بصیرت افزایی هم رسانه‌ها نقش مهمی دارند. تا اربعین فاصله زمانی زیادی نمانده است. رادیو اربعین، صدا وسیما و بخش‌های مختلف رسانه‌ای می‌توانند در بحث بصیرت افزایی تأثیر گذار باشند.

همچنین در بحث مقابله با خرافات و خرافه زدایی کارهای بسیاری می‌توان انجام داد. صدا و سیما در انعکاس عزاداری‌ها در این چند ساله نقش خوبی را اجرا کرد. کم‌کم دسته‌های عزاداری تجمیع شدند و یک‌باره در شهرهایی مانند زنجان، یزد و... تجمع‌های باشکوه عزاداری برگزار شد. این تجمع‌ها با فرهنگ سازی حاصل شد و مردم هم قبول کردند.

اطلاع رسانی در طول مسیر اربعین نیز باید مورد توجه قرار گیرد. اگر خدای ناکرده در مسیر راهپیمایی اربعین اتفاقی رخ داد نقش مردم چیست؟ ممکن است خبرنگاران دنیا این موضوع را برجسته کرده و روی آن شایعه سازی کنند و مردم را بترسانند. ما خیلی سریع می‌توانیم اطلاع رسانی صحیح را انجام داده و اجازه ندهیم شایعه سازی کنند. یا مواردی مانند کمک رسانی و یا توصیه به اهدای خون به جای قمه زدن، این فرهنگ سازی است و تعداد زیادی از مردم این کار را کردند.

به نظر من نقش صدا و سیما یک نقش برجسته و تعیین کننده است. البته در کنار آن باید حتماً به نقش مطبوعات و رسانه‌های جانبی و مهم‌تر از همه فضای مجازی هم توجه کرد. درگذشته بحث فضای مجازی این وسعت را نداشت تا مردم از طریق کانال‌های مختلف با هم مرتبط باشند. اکنون با استفاده از تلفن‌های همراه که در اختیار همه است لحظه به لحظه اطلاع رسانی می‌شود و گاهی اطلاع رسانی‌ها غلط است و با تکنیک‌های مختلف صحنه‌ای را در کانال‌ها قرار می‌دهند که اصلا مربوط به عزاداری نبوده است . مثلا صحنه‌هایی از قمه‌زنی و زنجیرزنی تیغی را که متعلق به دیگران است برداشته‌اند و تصویر آن را به عنوان شیعه معرفی کرده‌اند. در چنین شرایطی باید بر روی فضای مجازی حساب ویژه‌ای باز کنیم و برای سال‌های آینده کار کنیم. البته امسال کارهایی صورت گرفته است اما در طول سال باید این مورد پیگیری شود.

مردم هم می‌توانند با گرفتن عکس از رویداد اربعین و پخش آن در شبکه‌های مجازی کمک کنند تا زیبایی‌های آن هر چه بهتر پوشش داده شود. هر جا هر کسی یک جلوه زیبایی در اربعین دید، آن را ثبت کند. در بحث انعکاس درست این راهپیمایی به جهانیان نیز کم کار شده است. هدف از این راهپیمایی اربعین چیست و برای چه این همه مردم شرکت می‌کنند؟ انعکاس این موضوع به مردم دنیا کار مهمی است. البته انعکاس اخبار اربعین به مردم پاکستان و هند یک نوع کار و به مردم اروپا یک نوع کار را طلب می‌کند. اگر این کارها انجام شود انعکاس درست مراسم اربعین به جهانیان می‌تواند تأثیراتی در مردم دنیا داشته باشد و ظلم ستیزی در همه جای دنیا توسعه یابد و تحولات بزرگی صورت گیرد. به هر حال شبکه‌های معاند سعی می‌کنند از زاویه‌ای که مطلوب‌شان است به این گردهمایی عظیم نگاه کنند و این وظیفه رسانه‌های جمعی را به مراتب مشکل‌تر می‌کند و آنها باید با نمایش صحیح و روشن این همایش باشکوه توطئه‌های شوم رسانه‌های غربی‌را خنثی کنند. امیدوارم همگی در این راه بتوانیم به وظایف‌مان عمل کنیم و مورد رضایت سیدالشهداء(ع) و حضرت ولی عصر(عج) قرار بگیرد.