ظهور زمین‌گردشگری بخشی از همگرایی گردشگری طبیعت‌محور است که بر موضوعات زمین و گردشگری پایدار تأکید دارد و به‌عنوان یک پدیده جهانی نوظهور به شکلی از گردشگری گفته می‌شود که به‌طور ویژه‌بر زمین‌شناسی و چشم‌اندازهای آن متمرکز است.
زمین‌گردشگری منبعی قابل اتکاء در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه است و می‌تواند تأثیر فزاینده‌ای روی افزایش درآمد در سطح ملی و نیز افزایش فرصت‌های شغلی، افزایش دستمزدها و تحول و گسترش تولیدات محلی و... داشته باشد.
در این راستا با توجه به اهمیت این مقوله، بررسی توانمندی زمین‌گردشگری استان لرستان باهدف معرفی چند منطقه ازجمله «زمین‌لغزش سیمره»، تالابهای پلدختر، اشترانکوه و «دره شیرز» به‌عنوان ژئوپارک در سطح ملی و بین‌المللی و رسیدن به توسعه پایدار در مناطق یادشده در دستور کار قرار گرفت.
ابر زمین‌لغزش دنیا را بشناسید
لرستان به‌عنوان زادگاه بزرگ‌ترین زمین‌لغزش دنیا قابلیت‌های مهمی در حوزه «زمین گردشگری» دارد، تا بیراه نگفته باشند که این استان باید لقب پایتخت ژئو توریسم کشور را به خود بگیرد.
ابر زمین‌لغزش سیمره در دامنه شمال خاورى کبیر کوه در مرز استان‌های لرستان و ایلام و میان دو شهر پلدختر و دره شهر رخ‌داده است.
سیمره بزرگ‌ترین و گسترده‌ترین زمین‌لغزش جهان است. این لغزش نزدیک به ۱۱ هزار سال پیش روی‌داده و به نظر می‌رسد یک زمین‌لرزه بزرگ ورقه‌ای به ستبراى ۳۰۰ متر و درازاى ۱۴ کیلومتر از آهک آسمارى را به ناگهان از روى یال شرقى کبیر کوه به پایین سُر داده است.
این توده گران پس از برخورد با زمین و متلاشى شدن، به پیرامون پرتاب‌شده و تکه‌های آن‌که گاه به ۲۰ مترمکعب نیز می‌رسیده در پهنه‌ای بیش از ۱۰۰ کیلومترمربع پراکنده‌شده است.
این توده کم‌وبیش ۱۹ کیلومتر را پشت سر گذارده است و از روى طاقدیس میله کوه جهیده و به آن‌سو فروافتاده است. در آن هنگام با بسته شدن رودخانه‌های کشکان و سیمره، دریاچه بزرگى که ۱۸۰ متر طول و ۱۳۰متر ژرفا داشته پدید آمده که اکنون بازمانده‌های آن به‌صورت تالاب‌هایی در منطقه دیده می‌شوند.
توده بزرگ ناشی از زمین‌لغزش را اکنون درراه پلدختر به دره شهر و همچنین پیرامون تنگ فنى می‌توان دید که به ریخت یک توده درهم از گران‌سنگ‌ها، خاک و دیگر موارد خردشده هستند.
زمین‌لغزش سیمره یک رویداد بی‌همتا در جهان است که گونه‌های زیادى از پدیده‌های لغزش را نمایش می‌دهد و یکى از شگفتی‌های زمین‌شناختی ایران محسوب می‌شود که ظرفیت جذب زمین گردشگران زیادی را دارد.
منظره ایجادشده توسط مصالح لغزیده زمین‌لغزش سیمره به‌صورت گورستانی پوشیده از بلوک‌های سنگی است و علیرغم گذشت هزاران سال پوشش گیاهی فراوانی در آن ایجاد نشده است.
تالابهای ۱۱ هزارساله
یکی دیگر از ژئو پارک‌های لرستان که برای ثبت جهانی مطرح بوده تالابهای ۱۱ هزارساله‌ای است که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند، استان لرستان دارای تالابهای متعددی در شهرستان‌های پلدختر، دورود و بروجرد است که هرساله هم‌زمان با فصل مهاجرت پرندگان میزبان این مهمانان زیبا و رنگارنگ است.
استان لرستان به دلایل خاص زمین‌شناسی دارای تالابهای متعددی است به‌طوری‌که در حال حاضر پلدختر به‌عنوان شهر تالابهای لرستان با دارا بودن هفت تالاب دائمی، بروجرد با تالاب «بیشه دالان» و دورود با تالاب «تنوردر» هرساله میزبان پرندگان مهاجر است.
در این میان شهرستان پلدختر دارای تالابهای فصلی و دائمی چون «گری بلمک»، «گری جمجمه»، «تکانه»، «لفانه»، «کبود» و «زردابه» است که تالاب «گری بلمک» با بیش از ۵۰۰ هکتار وسعت بزرگ‌ترین آن‌هاست.
این تالاب‌ها یا به‌اصطلاح مردم محلی «گری‌ها» در فصول پرآبی از زیبایی قابل‌توجهی برخوردارند به‌طوری‌که در روزهای اخیر نیز با توجه به بارندگی‌ها حیاتی دوباره یافته‌اند.
هم‌زمان با فصل پرآبی تالابهای پلدختر، این شکوه و زیبایی را حضور پرندگان مهاجر دوچندان کرده است که به نظر می‌رسد حراست و حفاظت از این زیبایی نیازمند رفتار مسئولانه گردشگران و مردم محلی است.
تابستان برفی در آلپ ایران
آلپ ایران یا همان اشترانکوه که به‌عنوان یکی از دیدنی‌های ژئوپارک لرستان محسوب می‌شود و در قلب رشته‌کوه پرسخاوت زاگرس همه آنچه برای خلق زیباترین صحنه‌های طبیعت لازم است را در اختیار دارد تا گردشگرانی که خنک‌ترین جاذبه‌های تابستانی را جستجو می‌کنند راهی این دیار شوند.
اشترانکوه هر آنچه برای خلق زیبایی نیاز دارد را کنار دستش گذاشته تا چه در زمستان و چه در تابستان برایت خنکی خاطره‌انگیزی را بر بوم کوهپایه‌های زیبایش بکشد، تابلوهایی از تونل‌های برفی تابستانه و دشت‌های سفید زمستانه.
اشتر کوه و یا اشترانکوه از ذخایر طبیعی ارزشمند لرستان به شمار می‌آید. اشترانکوه، رشته‌کوهی است در شرق استان لرستان که در حوزه استحفاظی شهرستان دورود قرار دارد.
این رشته‌کوه از بلندترین رشته‌کوه‌های زاگرس است که از غرب به شهرستان دورود، از شمال به شهرستان ازنا و از شرق و جنوب به شهرستان الیگودرز محدود می‌شود.
این رشته‌کوه و دریاچه گهر در فصل پاییز، میزبان برف زیبای پاییزی است که زیبایی این منطقه را دوچندان می‌کند.
دریاچه گهر به‌عنوان یکی از دریاچه‌های بکر و زیبای آب شیرین ایران در میان رشته‌کوه‌های زاگرس و در دامنه اشترانکوه واقع‌شده و این دریاچه از ذوب برف‌های اشترانکوه و انباشت آب آن در پشت سد یا آب‌بندی که از ریزش کوه پدید آمده تشکیل‌شده است.
«شیرز» دره‌ای رؤیایی
پایتخت ژئوتوریسم کشور ژئو پارک خیره‌کننده‌ای به نام دره رؤیایی «شیرز» را در قلب خود دارد، دره باستانی «شیرز» در ۴۵ کیلومتری شمال شرق کوهدشت و بر سر راه رودخانه سیمره واقع‌شده است، این دره حیرت‌انگیز با جاذبه‌های گردشگری بکر و شگفت‌انگیز و سرچشمه‌ها و آبشارها و درختان وحشی پر میوه‌اش آماده است تا به یکی از گردشگاه‌های زیبای کشور و جهان تبدیل شود.
این جاذبه طبیعی در بخش «زردلان» و در منطقه‌ای به نام «اولاد قباد» قرار دارد و دارای طبیعتی زیبا و چشمه‌های جاری با آب فراوان، صخره‌های تندوتیز و میوه‌های وحشی فراوان است.
آب این چشمه‌ها به رودخانه سیمره که شاخه اصلی کرخه است می‌ریزد، زیبایی و بکربودن منطقه شیرز برای هر بازدیدکننده‌ای ابتدا عظمت و شوکت و ابهت این کوه‌های سر به فلک کشیده را مجسم می‌کند سپس آهنگ خوش ترنم شرشر آب خستگی را از تن بیرون می‌کند.
طول این دره چند کیلومتر است و رودخانه خروشان سیمره از میان آن عبور می‌کند. رودی با سراب‌ها و چشمه‌های زلال که در مسیر خود آبشارهای زیبایی را به وجود آورده، می‌رود تا در دهانه ورودی شیرز به رودخانه خروشان سیمره ملحق شود.
این تنگه که پر است از درخت‌های کوهی میوه ازجمله انگور، انجیر و گلابی درمیان دو کوه شگفت‌انگیز قرارگرفته است، بر سینه و کمرکش این دو کوه غارهایی زیبا جا گرفته که گویای سکونت بشر غارنشین در این منطقه است.
«شیرز» با صخره‌های خشن آهکی و رودخانه خروشان «سیمره»
عطا حسن‌پور کارشناس میراث فرهنگی لرستان در رابطه با دره شیرز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: دره یا تنگه شیرز یکی از مناطق نمونه گردشگری لرستان محسوب می‌شود که ثبت ملی شده است.
وی بابیان اینکه در اطراف این دره هیچ‌گونه روستایی وجود ندارد عنوان کرد: از تنگه شیرز رودخانه خروشان سیمره عبور می‌کند و از نقاط جالب، دیدنی و بی‌نظیر محسوب می‌شود.
این کارشناس میراث فرهنگی لرستان در ادامه سخنان خود با اشاره به انتخاب لرستان به‌عنوان پایتخت ژئوتوریسم ایران عنوان کرد: یکی از تأکیدات مدیریت ارشد لرستان توجه و بهره‌برداری از این تنگه یا دره برای جذب توریسم و توسعه گردشگری است.
حسن‌پور با اشاره به ویژگی‌های زیبایی‌شناسی دره شیرز بیان داشت: در این تنگه صخره‌های آهکی بی‌نظیر و خیلی زیبایی قد برافراشته و چشم‌انداز خشن و همچنین دیدنی دارند.
وی بابیان اینکه از دره شیرز رودخانه خروشان سیمره می‌گذرد گفت: همچنین اطراف این دره را جنگل‌های بسیار انبوه و بکری فراگرفته است.
بیرون آمدن محوطه‌های باستانی از دل «دره شیرز»
این کارشناس میراث فرهنگی لرستان بابیان اینکه آب رودخانه سیمره از درون غاری بیرون می‌آید که پدیده بسیار زیبایی بوده و مسیر طبیعت گردان و گردشگران است عنوان کرد: دره شیرز تمام ویژگی‌های تبدیل‌شدن به یک ژئو پارک بین‌المللی و جهانی را دارد.
حسن‌پور با تأکید بر اینکه به لحاظ باستان‌شناسی دره شیرز حرف‌های زیادی برای گفتن دارد تصریح کرد: در درون تنگه یا دره شیرز محوطه‌های باستان‌شناسی بسیار قدیمی وجود دارد گفت: متأسفانه قبل از پیروزی انقلاب برخی از اشیا تاریخی موجود در این محوطه‌های باستان‌شناسی به غارت رفته است.
وی بابیان اینکه سابقه زندگی انسان در دره شیرز و این محوطه‌های باستانی از هزاره سوم قبل از میلاد تا هزاره اول میلاد برمی‌گردد تصریح کرد: حیات فرهنگی با توجه به بررسی‌های صورت گرفته در محوطه‌های باستانی دره شیرز به اثبات رسیده است.
حسن‌پور همچنین از وجود چندین غار تاریخی در اطراف دره شیرز خبر داد و عنوان کرد: از ابتدا تا انتهای این دره چند غار پیش‌ازتاریخ وجود دارد که قدمت این غارها هم بر اساس بررسی‌های اولیه صورت گرفته به ۲۰ هزار سال پیش‌برمی گردد.
از زیتون‌های هزارساله تا عبور عشایر از «شیرز»
وی بابیان اینکه همچنین مسیری که آب رودخانه سیمره از یک غار بیرون می‌آید به کوهی به نام کوه «هنجس» در شرق آن می‌رسد که این مسیر بسیار بکر و دیدنی است ادامه داد: همچنین غیر از درون دره شیرز که محوطه‌های باستانی وجود دارد در اطراف این دره نیز چند محوطه باستانی وجود دارد.
این کارشناس میراث فرهنگی لرستان بابیان اینکه همچنین در اطراف دره شیرز زیتون‌های هزارساله‌ای به نام «وره زرده» وجود دارد عنوان کرد: این زیتون‌ها به‌عنوان میراث طبیعی لرستان به ثبت ملی رسیده‌اند.
حسن‌پور بابیان اینکه در سه‌راهی رسیدن به دره شیرز غار تاریخی هومیان با داشتن نقوش صخره‌ای بسیار زیبا و دیدنی وجود دارد گفت: همچنین در بخشی دیگر روستای «ظنور» یا «ضرون» وجود دارد که در این روستا امامزاده‌ای به نام «ظنور» وجود دارد.
وی از وجود روستاهای تاریخی مانند «چنار مداوی»، «سرخه مهر» و «نله» در مسیر رسیدن به دره شیرز خبر داد و بیان داشت: هرکدام از این روستاها ویژگی‌های اکو توریسمی فراوانی دارند.
این کارشناس میراث فرهنگی لرستان در ادامه سخنان خود با تأکید بر اینکه مجموعه این ویژگی‌ها طبیعی، تاریخی، ژئوتوریسمی، اکو توریسمی و ... موجب شده که دره شیرز و اطراف آن می‌تواند به‌عنوان یک محوطه جهانی معرفی شود گفت: همچنین این منطقه محل ییلاق و قشلاق عشایر نیز بوده و از ویژگی‌های مردم‌شناسی نیز برخوردار است.
حسن‌پور بیان داشت: عبور گله‌های عشایر از این منطقه و به‌جا ماندن مسیر حرکت آن‌ها از دل کوه‌ها و صخره‌ها خود ویژگی بی‌نظیری محسوب می‌شود.
ثبت ملی «دره شیرز»
رئیس سازمان زمین‌شناسی لرستان نیز در این رابطه به روند ثبت ملی ژئو پارک‌ها و ژئو سایت‌های استان لرستان اشاره کرد و گفت: برای ثبت این ژئو پارک و ژئو سایتها ابتدا باید مطالعات اولیه انجام شود.
وی بابیان اینکه در قالب این مطالعات اولیه پدیده‌های خاص، جاذبه‌های گردشگری خاص، عارضه‌های زمین‌شناسی خاص، ناودیس‌ها و طاقدیس‌های خاص و ... باید شناسایی شوند عنوان کرد: این ویژگی‌ها به‌عنوان شاخص‌های خاص در بحث ژئوتوریسم مطرح می‌شوند.
رئیس سازمان زمین‌شناسی لرستان با تأکید بر اینکه برای ایجاد یک ژئو پارک باید چندین ژئو سایت منحصربه‌فرد با ویژگی‌های خاص شناسایی شوند گفت: سپس این ژئو سایتها به ثبت ملی و یا بین‌المللی برسند.
فاضلی بابیان اینکه در این راستا یکی از این ژئو پارک‌های شناسایی‌شده در استان لرستان «دره شیرز» است تصریح کرد: این ژئو پارک از سوی میراث فرهنگی لرستان در شورای ثبت و تعیین حریم آثار تاریخی با حضور دستگاه‌های مانند میراث فرهنگی، سازمان زمین‌شناسی، محیط‌زیست، منابع طبیعی در سطح ملی موردبررسی و درنهایت به ثبت ملی رسیده است.
وی در ادامه سخنان خود با تأکید بر اینکه برای ثبت بین‌المللی دره شیرز و سایر ژئو پارک‌های استان ما نیازمند به انجام مطالعات تفصیلی هستیم عنوان کرد: برای انجام این مطالعات ما نیازمند اعتبارات لازم هستیم.
«زمین‌لغزش سیمره» در آستانه ثبت ملی
رئیس سازمان زمین‌شناسی لرستان با تأکید بر اینکه مطالعات اولیه تهیه طرح تفصیلی با دستور و تأکید مدیریت ارشد لرستان انجام‌شده است عنوان کرد: در این راستا تاکنون ۲۰ ژئو سایت و سه ژئو پارک در استان شناسایی‌شده که یکی از این ژئو پارک‌ها دره شیرز است.
فاضلی ادامه داد: «زمین‌لغزش سیمره»، تالابهای پلدختر و اشترانکوه از دیگر ژئو پارک‌های شناسایی‌شده در لرستان هستند.
وی بابیان اینکه ژئو پارک دره شیرز از سوی میراث فرهنگی لرستان به ثبت ملی رسیده است تصریح کرد: همچنین در حال حاضر مطالعات ژئو پارک زمین‌لغزش سیمره نیز از سوی میراث فرهنگی انجام‌شده و به‌زودی به ثبت ملی می‌رسد.
رئیس سازمان زمین‌شناسی لرستان با تأکید بر اینکه مقر شده که طی امسال اعتبارات لازم برای انجام مطالعات تفصیلی ژئو پارک‌های لرستان اختصاص پیدا کند گفت: انجام این مطالعات این ژئو پارک‌ها را برای ثبت جهانی نزدیک‌تر می‌کند.
فاضلی بابیان اینکه برای انجام مطالعات ژئو پارک‌ها برای تهیه طرح تفصیلی و ثبت جهانی نیازمند اعتبار بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان هستیم افزود: همچنین باید کارشناسان ارزیاب یونسکو نیز از این ژئو پارک‌ها برای تائید ثبت جهانی بازدید کنند.
وی بابیان اینکه در این راستا ما در اواخر سال گذشته از کارشناس ارزیاب یونسکو دعوت کردیم تاز از ژئو پارک زمین‌لغزش سیمره بازدید داشته باشد گفت: این کارشناس یونسکو نظر بسیار مثبتی نسبت به این ژئو پارک داشت و اعلام کردند که باید مطالعات لازم و همچنین زیرساخت‌های لازم برای ثبت جهانی زمین‌لغزش سیمره انجام گیرد.
ورود میراث فرهنگی برای تهیه طرح تفصیلی ژئو پارک‌ها و ژئو سایتها
و اما موضوع ایجاد زیرساخت‌های گردشگری در ژئو پارک‌های لرستان در قالب مصوبه دولت در این رابطه بسیار مهم و ضروری است تا این امر موجب رونق گردشگری استان شده و زمینه برای معرفی لرستان در سطح ملی و بین‌المللی نیز فراهم شود.
مهدی بهاروند، معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به روند تهیه طرح تفصیلی ژئو پارک‌های لرستان اظهار داشت: متولی تهیه این طرح سازمان زمین‌شناسی بوده که میراث فرهنگی لرستان برای کمک به تهیه این طرح بخشی از اطلاعات گردشگری موردنیاز را در اختیار این سازمان قرار داده است.
وی بابیان اینکه ژئو سایتها و ژئو پارک‌ها از نگاه میراث فرهنگی به‌عنوان مناطق نمونه گردشگری مطرح هستند عنوان کرد: ازجمله این مناطق که به‌عنوان ژئو پارک مطرح هستند می‌توان به «دره شیرز»، «زمین‌لغزش سیمره»، تالاب «تکانه» پلدختر و ... اشاره کرد.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان با اشاره به اقدامات صورت گرفته برای دره شیرز از سوی این اداره کل بیان داشت: در این راستا ما یک مشاور برای تهیه طرح ژئو توریسمی آن انتخاب کرده‌ایم که این مشاور برنامه‌های موردنیاز برای ایجاد زیرساخت‌های گردشگری، حجم سرمایه‌گذاری موردنیاز، ایجاد اکو موزه، ایجاد مرکز مطالعات ژئو توریسم، رستوران کوچک، پارکینگ و ... به ما اعلام کرده است.
«دره شیرز» و معارضین محلی
بهاروند با تأکید بر اینکه ایجاد زیرساخت‌های گردشگری در منطقه دره شیرز در راستای درآمدزایی، اشتغال‌زایی و ... استان بسیار تأثیرگذار است گفت: عمده‌ترین مشکلی که ما برای بحث ایجاد زیرساخت‌ها در این منطقه داریم مالک و معارضان محلی است به طوریکه در منطقه ورودی به تنگه شیرز یک نفر اقدام به احداث پرورش ماهی کرده و این امکان ایجاد زیرساخت‌ها در این منطقه را برای ما سخت کرده است.
وی بابیان اینکه این فرد برای پرورش ماهی سند اخذ کرده است بیان داشت: برای ایجاد زیرساخت‌های گردشگری در این منطقه نیز توان مالی برای سرمایه‌گذاری وجود ندارد.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری لرستان تأکید کرد: در این راستا باید فرمانداری شهرستان کوهدشت ورود پیداکرده و اقدامات لازم را برای ابطال مجوز این پرورش ماهی انجام دهد که البته این امر نیز کار بسیار سختی است.
قابلیت‌های لرستان در حوزه ژئو توریسم
استاندار لرستان با اشاره به قابلیت‌های استان در حوزه ژئوتوریسم در گفت‌وگو با مهر اظهار داشت: پنج استان کاندیدای انتخاب به‌عنوان پایتخت ژئوتوریسم ایران بودند که لرستان با توجه به پتانسیل‌های موجود این عنوان را به خود اختصاص داد.
هوشنگ بازوند بابیان اینکه لرستان در حوزه زمین‌گردشگری حرف‌های زیادی برای گفتن دارد ادامه داد: وجود ژئوپارک‌های علمی در استان ازجمله دره «شیرز» و بزرگ‌ترین زمین‌لغزش دنیا با قدمت ۱۱ هزار سال می‌تواند ظرفیت خوبی در این زمینه باشد.
وی از زمین‌لغزش سیمره به‌عنوان یک زمین‌لغزش منحصربه‌فرد در دنیا یادکرد و گفت: مقایسه حرکت‌های زمین در لرستان با دیگر استان‌ها نشان‌دهنده ظرفیت‌های موجود در این حوزه است.
استاندار لرستان خواستار انجام پژوهش‌های جدی در حوزه ژئوتوریسم در استان شد و گفت: تاکنون کمتر دانشگاه و یا پژوهشگری در این زمینه پژوهش و یا تحقیقاتی انجام داده است.
بازوند بابیان اینکه توجه به بحث گردشگری و توریسم میل به سرمایه‌گذاری در استان را افزایش خواهد داد، عنوان کرد: علاوه بر اینکه صنعت گردشگری خود یک صنعت درآمدزا محسوب می‌شود، رونق این بخش می‌تواند در جذب سرمایه گذران بخش خصوصی به استان مؤثر باشد.
استاندار لرستان خواستار سوق دادن پژوهش‌های صورت گرفته در دانشگاه‌ها و مراکز علمی استان به این سمت شد و گفت: پژوهش‌ها باید کاربردی و دارای قابلیت استفاده برای ایجاد رونق اقتصادی در استان باشند.
بنابراین گزارش پایتخت ژئوتوریسم کشور آماده ثبت جهانی ژئوسایت های خود بوده تا گردشگری اسرارآمیز ایران با جاذبه‌هایی از دره رؤیایی گرفته تا آلپ ایران و بزرگ‌ترین زمین‌لغزش دنیا جهانی شود.
لرستان باقابلیت‌های منحصربه‌فرد در حوزه زمین‌شناسی یکی از استان‌های مطرح در این بخش است، استانی که به دلیل توپوگرافی خاص می‌تواند گردشگران زیادی را به خود جذب کند.
سال ۱۳۹۳ پنج استان کشور کاندیدای انتخاب به‌عنوان پایتخت ژئوتوریسم ایران بودند که در این میان لرستان به دلیل داشتن ژئو سایت‌های زیبا و بی‌نظیر موفق شد این عنوان را به خود اختصاص دهد و حال باید دید متولیان امر چه اقداماتی را برای ثبت جهانی آن‌ها انجام می‌دهند و پایتخت ژئو توریسم ایران را به گردشگران جهانی معرفی خواهند کرد.
