مشرق- نخستین گنبدها به پیش از اسلام و به گنبدهای فیروزآباد در فارس برمی گردد و باید دانست که اسلام این کالبد را از معماری پارتی ایرانی گرفته و محتوای روح اسلامی را در آن دمید. لذا گنبد نه تنها به علل سازه ای بر فراز نمازگزارانی گسترده شده که می خواهند به سفر روحانی آسمان بروند بلکه نمادی است از حقیقت.
علی رغم آنکه ترویج اسلام در اروپا، جامعه مسیحی را در شهر کلن ترسانده و با مصادیق اسلام همچون مسجد و مناره هایش به مخالفت برخاسته اند؛ این مسجد در مقابل اعتراضات مسیحیان شهر مذهبی کلن آلمان مقاومت کرده و توانسته با وجود تظاهرات علیه ساخت آن، ساخته شود و از این حیث قابل تقدیر است.
فضای مسجد و ورود به آن نیاز به عبور از سلسله مراتبی است که منجر به ایجاد آمادگی در مخاطب مسلمان و انقطاع او از عالم دنیا و وصل او به عالم متعال می شده و معمار این بنا با ایجاد جداره شیشه ای در محل محراب و نقطه مقابل آن، این سلسله مراتب را ذبح نموده است. این جداره های شیشه ای از میان گنبد شکافته که فرم خالص بنا را به ویرانه ای از مسجد شبیه کرده، خلوص قلبی زائر خداوند را در حضور مینوی اش از بین برده و خلوت او را به جلوتی برای خودنمایی و حدیث نفس بدل نموده است.
در شهر کلن 12% جمعیت شهر یعنی حدود 120.000نفر مسلمان هستند. و این مسجد برای گنجایش 2.000 تا 4.000نمازگزار با مساحت 4.500مترمربع طراحی شده است. این مسجد توسط معماری به نام پائول بوهم طراحی شده و کلیسای کاتولیک تئودور نیز در بودجه طراحی و ساخت این مسجد مشارکت کرده اند.
در این مسجد گنبد فرم خالص خود را از دست داده و همچون ظرفی که اگر شکافته شود مظروف خود را از دست میدهد؛ این گنبد نیز با شکاف خود محتوایش را از دست داده و در این باب باید خاطرنشان کرد که در هنر قدسی معماری مساجد، اشکال همیشه در خلوص و کمال غائی خود بوده است. و این کمال و خلوص و «بسامانی » اشکال است که به معماری ماهیتی غیر خاکی می بخشد و آن را به تصاویر دنیای مثالی نزدیک می سازد. اما معمار در عین تعالی در معماری از توجه به خصوصیات روانی انسانی نیز غافل نمی ماند.
