مشرق- مساجد پست مدرن شهر لندن که با افزوده شدن جمعیت مسلمانان بر تعدادشان افزوده می شود، از فلسفه پست مدرن نشات گرفته و یادآور مساجد آخرالزمانی هستند که چه از لحاظ فلسفی و چه زیبایی شایسته تخریبند. این مساجد از جمله زشت ترین مساجد موجود هستند.

مساجد، میراث دار معماری چند هزار ساله هستند و گنجینه ای هستند از امتزاج هنر معماری ایرانی با جوهره اسلامی. آنچه که پیش از عصر معاصر در معماری مساجد رعایت می شده، پاسداشت تجارب معماری مساجد پیشین و حفظ روح اسلامی دمیده شده در کالبد مساجد بوده است. اما امروزه که در وضعیت پست مدرن به سر می بریم، راه آسمان مسدود شده و گویا گنبدها قرار نیستند نمازگزاران را به میهمانی آسمان ببرند و بر خوان رحمت یار بنشانند.

در گذشته معماران پیش از شروع طراحی مسجد، هم و غم خود را مصروف رسیدن به صفای باطنی و حال روحی مناسب می ساختند تا روح مصفایشان در آئینه هنر معماری مساجد انعکاس یابد و مخاطبان اثر هنری آنها از این فضای مصفا و عارفانه منتفع شوند.

اما امروزه، انسان پست مدرن راهی به آسمان ندارد و معمار پست مدرن مساجدی را می سازد که از معنا تهی شده و صرفا پوسته ای است که شاید به مدد تکنولوژی بسیار فراخ تر از مساجد کهن باشد و تعداد بیشتری از نمازگزاران را در زیر یک سقف جا دهد؛ اما زیبایی تکنولوژیک و نسبی اش جنازه حقیقت را بر دوش می کشد. گویی آنکه این مساجد آخرالزمانی بویي از معنا و روح اسلامی نبرده اند.

مساجد زیر بر اساس فلسفه پست مدرن غرب همچون ژاک دریدا و ژیل دلوز(دیکانستراکشن و فولدینگ) شکل گرفته که مبین فلسفه ایهام ، آشفتگی ، ابهام ، دوگانگی ، عدم ثبات ، تزلزل، فریب ، عدم سودمندی ، چندمعنایی و تناقض است و نمی تواند به عنوان مبانی نظری معماری یک مسجد استفاده شود. همچنین به دلیل نفی سلسله مراتب عمودی و عدم ارجحیت در فلسفه اش یک بنای توحیدی خلق نمی کند که ولایت خداوند را در دل بندگان بنشاند و یا آنها را به وادی اوج وعروج و تعالی بکشاند.

هرچند که عموما بودجه این مساجد توسط گروه های وابسته به آل سعود و سلفی ها و وهابیون تامین می شود؛ اما در زمین غربی ها همچون قارچ های سمی رشد می کنند و شهرداران شهرهایی چون لندن مجوز ساخت آنان را می دهند.

افزایش ساخت مساجد در لندن، حاصل افزایش روزافزون جمعیت مسلمان در ترکیب جمعیتی انگلیس است و دگرگون شدن فرمهای این مساجد حاصل دگرگون شدن جامعه اسلامی در جوار فرهنگ انگلیسی است.

 

 

 زمين اين مسجد متعلق به محمد الياس كاندهلوي بوده است . وي موسسه جماعت تبليغ را در هند داير كرده است كه پيروان فقه حنفي هستند و متوليان اين مسجد نیزاعضاي همين موسسه خواهند بود. غربي ها اين موسسه را وابسته به گروه هاي تروريستي و مسلمانان افراطي مي دانند.

  

موسسه جماعت تبليغ در سال 2001 مجوز ساخت آن را گرفت و مقرر شد تا سال 2006 ساخت آن را به اتمام برساند. با توجه به آنكه تاكنون موفق به اتمام اين پروژه نشده اند، سازندگان مسجد اميدوارند كه بتوانند تا المپيك 2012 لندن آن را افتتاح كنند.

 

طرح این مسجد در شرایطی اجرا می شود که ساكنين مسلمان محل احداث اين مسجد، طوماري را در اعتراض به طرح اين مسجد امضا كرده اند. غیر مسلمانان نیز با ساخت هر مسجدی در این محل مخالف بوده و یکی از دلایل کندی پیشرفت کار ساخت، این مناقشات است.

این مسجد در جوار پارك المپيك در شرق لنددن ساخته مي شود و با مساحت 70.000متر مربع گنجايش 40.000 نفر نمازگزار را دارد.

 گروه طراحي معماري اين پروژه (Mangera Yvars Architects) طرح خود را اينگونه توصيف مي كند: طرح اوليه به صورت باغ اسلامي طراحي شده است كه به زبان روز لندن تطابق يافته است.

از آنجا كه "دعوت" به عنوان بن مايه اسلام مطرح است، ايده اين طرح هم بر اساس دعوت شكل گرفته و با تطبيق با محيط بيرون تلاش مي كند كه افراد را به اين مكان دعوت كند. تطبيق پذيري و انعطاف پذيري فضاي داخلي اين مسجد سبب چند عملكردي شدن آن شده است و تمام فعاليت ها را در يك فضا مي توان انجام داد. پلان اين مسجد علاوه بر فضاهاي اصلي مسجد شامل محل اسكان، سالن ورزش، تالار همايش، كتابخانه، يك مدرسه كوچك و يك باغ است.

 

 مسجد بثنال گرین

سایت نامنظم اين مسجد، الگویی را برای ایجاد یک پلان بی نظم و غيرهندسي ایجاد کرده و یک ساختمان مثلثی شکل با مناره ای سنگی و برجسته ایجاد نموده است. عناصر سنتی و نمادین مسجد، از جمله گنبد و مناره، بازنگری و تغییر شکل یافته و فرمی جدید از آن ارائه داده است.

 

 

این نوآوری ظاهرا بدون در نظر گرفتن مسایل زیبایی شناسی صورت گرفته است. فارغ از اینکه از فخر مدین برای ایجاد سایبان و سلسله مراتب نور در ورودی بهره برده، باقی عناصر رنگ و بویی از نمادهای مسجد ندارد و این کافی نیست.

 

مسجد گیلینگهام

کانسپت اصلی این مسجد از طرح شهرهای شمالی آفریقا مانند مراکش استفاده نموده است.

مناره آن در گوشه قرار گرفته و در سقف آن که به صورت زیگزاگ است از صفحات مسی استفاده شده است كه توصيف زيبايي هايش را به تصوير واگذار مي كنيم!

 

 

 

 

باید گفت تنوع لازم است اما نه به هر قيمتي، چرا که هر چیز متنوعی زیبا نیست و هر چیز کهنه و قدیمی لزوما زشت و غیر قابل مصرف نیست. ابتکارات اینچنینی نه تنها جامعه مسلمان را به سوی یک معماری جدید و فاخر رهنمون نمی کند، بلکه باعث ارجاع آنها به فرم های گذشته و دلزدگی از تنوعات عصر پست مدرن نیز می شود.

طراحی مساجد بدون در نظر گرفتن مبانی نظری معماری اسلامی، اتفاقی است که نه تنها در لندن بلکه حتی در کشورهای اسلامی از جمله ایران نیز به وقوع می پیونند.

 پیوند معماران امروز با معماری فطری گذشته گسسته شده و مساجدی که در ام القرای کشورهای اسلامی نیز ممکن است ساخته شود، در بعضی مواقع به دست معمارانی طراحی می شود که اساسا با مسجد بیگانه هستند و نه تنها درک صحیحی از روح حاکم بر مساجد ندارند، بلکه غیر مسلمان هستند و طرحی را برای امت مسلمان رقم می زنند که با شرایع و تعالیم اسلامی در تناقض است و این تهدیدی برای آینده معماری مساجد قلمداد می شود.

 

نویسنده: ابراهیم ارجمندی