به گزارش گروه تاریخ مشرق؛ این روزها که اخبار و مطالب گوناگونی از اشرف پهلوی در رسانه‌های مجازی و مکتوب به دلیل مرگ او منتشر می‌شود؛ مناسب دیدیم که اطلاعاتی نیز پیرامون زندگی و عملکرد خواهرش شمس نیز برای مخاطبین خود منتشر نماییم.

شمس پهلوي اولين فرزند رضاخان از دومين همسرش يعني تاج‌‏الملوك است. رضاشاه علاقه‌‏اي خاص به وي داشت و بين وي و اشرف تفاوت قائل مي‏‌شد. چنانكه بارها اشرف بدين موضوع اشاره كرده است. وي برخلاف خواهرش به مسائل سياسي چندان توجهي نشان نمي‏‌داد و دخالتي نمي‏‌كرد ولي همچون ديگر افراد خاندان سلطنتي براي كسب وجهه و به اصطلاح پرستيژ اجتماعي رياست برخي از سازمانهاي خيريه و امدادرساني از جمله شيروخورشيد سرخ ايران را برعهده گرفت. 

زندگي وي مانند ساير افراد خاندان پهلوي پرفراز و نشيب است. در دوره حكومت پدر، قدرت قاهره رضاشاه مانع از زندگي آزاد آنان بود و روند بي چون و چرايي را بايد طي مي‌‏كردند كه هيچ كدام از فرزندان وي و ازجمله شمس جرأت تخطي كردن از آن را نداشتند. ولي هنگامي كه رضاخان به تبعيدگاه فرستاده شد اوضاع به كلي تغيير كرد. آزادي‌هاي فردي فرزندانش بيشتر شد و زندگي خصوصي و اجتماعي اعضاء خاندان دچار تغييرات عمده‏‌اي گرديد. شمس نيز مستثني از آن نبود و اولين حركت در زندگي خصوصي خود را با طلاق دادن شوهر تحميلي‏‌اش فريدون جم آغاز كرد و با شخص مورد علاقه‌‏اش يعني مهرداد پهلبد ازدواج نمود. ارثي نيز كه از پدر به دست آورده بود زندگي اقتصادي وي را دچار تحول نمود.

هرچند دهه اول پس از مرگ پدر دوران چندان شيريني براي شمس نبود و مسائل سياسي و جو پرالتهاب ايران مانعي براي زندگي تجملاتي او فراهم مي‌‏كرد ولي كودتاي 28 مرداد 32 هرگونه مانعي را از پيش روي شمس و بالكل همه خاندان برداشت. هرچه شاه برادران و خواهرانش را از دخالت در امور سياسي برحذر مي‏‌داشت، دست آنان را در فعاليت‌هاي اقتصادي بازگذاشته بود و طبعاً با توجه به نفوذي كه آنان داشتند فساد اقتصادي شديدي بين آنان رواج پيدا كرد و همه خاندان از اين خوان نعمت برخوردار شدند.


شمس با داشتن املاك وسيع در غرب تهران و مهرشهر كرج صاحب ثروتي عظيم در كشور بود. عمده سرمايه اوليه خود را با فروش قطعاتي از همين زمين‌ها به دست آورد و با شراكت با صاحبان سرمايه هر روز بر ثروت خود مي‌‏افزود. از جمله اين شركاء حبيب ثابت سرمايه ‏دار معروف بود. حتي سفارت امريكا در تهران به اين فعاليتهاي اقتصادي علاقه نشان داده و در گزارش هاي خود به مقامات وزارت خارجه گوشه‏ هايي از آن را نشان مي ‏دادند چنانكه در سندي از سفارت امريكا درباره شمس پهلوي چنين آمده است:


علاوه بر زمينداري وي در شركت هاي متعددي سرمايه ‏گذاري كرد كه تعدادي از آنها عبارتند از: تصفيه شكر اهواز، لبنيات پاك، قند دزفول، باغداري گل چشمه، سازمان زراعي مهرشهر، سردخانه‏ هاي مختلف، شركت مهرساختمان، شركت آلوم پارس و...

درآمدهاي ناشي از اين شركتها زمينه لازم براي ولخرجيهاي فراوان را براي شمس كه علاقه‏مندي خاص به تجمل را داشت فراهم مي‏كرد. در اين بخش به گوشه‏اي از زندگي اقتصادي شمس اشاره مي‏كنيم و آن حق بيمه‌ه‏اي است كه شركت J.H. MINET در اواخر سال 1354 از بيمه كردن جواهرات شمس مطالبه كرده است. سند را با هم مي‏خوانيم:

 
تاريخ : سي‏ام ژانويه 1976               J.H. MINET & Co

شماره:3719 FC.

 MARINE DIVISION                            

 والاحضرت شاهدخت شمس پهلوي، تهران
پيرو دستورات شما، موارد ذيل را به انجام رسانده‏ايم:
مدت بيمه: دوازده ماه از پانزدهم ژانويه 1976
اشياء بيمه شده: جواهرات مندرج در ضميمه
بيمه ‏كننده: شركت بيمه لويدز
مبلغ بيمه : 000/570/6 دلار امريكا توافق شد
پوشش اين بيمه در سراسر جهان، خبر از زيان يا زيانهايي كه در ايران پيش مي‏ آيد، يعني از زمان ورود هواپيما به ايران يا خروج آن از ايران، و به صورت زميني از زمان ترك گمرك در مرز، يا با كشتي از زمان داخل شدن يا ترك كشتي، و همچنين غير از شوروي، هلند، مجارستان، چكسلواكي، روماني، بلغارستان، يوگسلاوي، آلمان (محدودة روسيه) و آلباني است. همه خطرات از قبيل اعتصابات، شورش ها، اغتشاش و خطر از جانب بدخواهان بيمه مي ‏شوند اين بيمه‏ نامه فقط منافع بيمه‏ شونده را به هنگام جابجايي و عبور و مرور مي ‏پوشاند و زماني كه در دسترس يا ديدرس فرد بيمه شده و يا خانواده ايشان، يا مستخدمين دائم ايشان باشد. همچنين هنگامي كه از طريق پست سفارشي يا پست ديپلماتيك (سياسي) حمل مي‏شود.


اين بيمه‏ نامه شامل گم شدن جواهرات از اتاقهاي خالي هتل (اتاقهايي كه درآن حضور ندارند) مي‏‌شود. به علاوه بيمه‏ شونده موافقت مي‏‌كند كه هنگامي كه از موارد بيمه‏ شده [جواهرات] استفاده نمي‏كند، در يك گاوصندوق خصوصي نگهداري نمايد. به علاوه متعهد مي‌‏شود كه موارد بيمه‏ شده هرگز در مكانهاي ذكر شده در بيمه‏ نامه رها نشوند، مگر آنكه اقلام بيمه شده در يك گاو صندوق نگهداري شوند. به هنگام دعوي تحت اين بيمه نامه و آيين‏نامه ذيل، اگر موارد ظرف 6 ماه پيدا شوند، بيمه شده حق دارد قلم يا اقلام را معادل بهايي كه از بيمه‏گران دريافت نموده است، مجدداً ابتياع نمايد. اگر قلم يا اقلام آسيب ببينند و يا از بين بروند بيمه شده اختيار دارد به قيمت پيشنهادي شخص ثالث كه از سوي بيمه‏گر و بيمه شده مورد قبول است، آن را خريداري نمايد.

حق بيمه به نرخ هفت هزار بر ارزش كل جدول محاسبه شده است. چنين استنباط مي‏شود كه اين حق بيمه، بيمه شده را براي حداكثر 120 روز در خارج از كشور طي دورة بيمه نامه، چه متوالي باشد يا نه، تحت پوشش قرار مي‏دهد.

از طرف جي. اچ مينت و شركاء
قرارداد حق بيمه به مبلغ 990/45 دلار آمريكا
حق بيمه قابل پرداخت به حساب جي. اچ. مينت به شماره  0071.253 به آدرس نشنال وست مينستر بانك شعبه ماوراء بحار، 53، ترديندل استريت، لندن.

ليست جواهرات والاحضرت شاهدخت شمس پهلوي


شرح كالا                                                                                                       قيمت به دلار

يك دسته گردنبند مرواريد درياي جنوب (شركت يودا)                                                     222/000
يك گردنبند جواهر قرمز (كارتيه)                                                                                  237/000
يك حلقه ياقوت (وي. سي. اي)                                                                                 900/000
يك گردنبند قديمي زمرد و مرواريد (بلغار)                                                                      315/000
يك گردنبند با دو ياقوت زرد و آبي (بي)                                                                         80/000
يك سنجاق ياقوت و برليان (بلغار)                                                                               140/000
يك جفت گوشواره مرواريد شكل ياقوت (بلغار)                                                              175/000
يك جفت ياقوت گرد (جاست)                                                                                      75/000
يك گردنبند پلاتين با نگين الماس (اچ. دبليو)                                                                480/000
يك پلاتين داراي نگين ياقوت (اچ. دبليو)                                                                       315/000
يك گيرة ياقوت كبود (اچ. دبليو)                                                                                   310/000
يك گيره برليان (اچ. دبليو)                                                                                         460/000
يك گردنبند ياقوت كبود (اچ. دبليو)                                                                               110/000
يك جفت گوشواره الماس (اچ. دبليو)                                                                          165/000
يك جفت گوشواره الماس (اچ. دبليو)                                                                           98/000
يك حلقه از الماس  (اچ. دبليو)                                                                                  250/000
يك جفت گوشواره زمرد (اچ. دبليو)                                                                             600/000
يك حلقه زمرد (اچ. دبليو)                                                                                        300/000
يك گردنبند و گيره سر با الماسهاي ياقوت كبود و ياقوت قرمز (اچ. دبليو)                         145/000
يك حلقه با الماسهاي ماركيز (اچ. دبليو)                                                                    900/000
يك حلقه با جواهرات ياقوت (اچ. دبليو)                                                                      130/000
يك حلقه با جواهر روبي (وي. سي. اي)                                                                    68/000
يك گردنبند ياقوت قرمز و زمرد (وي. سي. اي)                                                              95/000

جمع كل                                                                                                            6/570/000



جلال فرهمند