گروه بین‌الملل مشرق - در روز 8 دسامبر، مجلس نمایندگان ایالات متحده، با 407 رای موافق در برابر 19 رای مخالف، لایحه پیشنهادی جمهوری‌خواهان مجلس نمایندگان را موسوم به «H.R.158»، با عنوان «بهبود برنامه معافیت ویزا و جلوگیری از ورود تروریست» تصویب کرد. لایحه‌ای که علاوه بر پشتیبانی تقریبا کامل نمایندگان هر دو حزب، حمایت کاخ سفید را هم پشت سر خود داشت. این همان مصوبه‌ای است که افراد غیرآمریکایی سفر کرده به ایران، عراق، سوریه و سودان بعد از سال 2011 را از شمول برنامه معافیت ویزا خارج می‌کند.


درست یک روز بعد از پیشنهاد جنجال‌برانگیز دانلد ترامپ (نامزد جمهوری‌خواهان برای ریاست جمهوری با رفتارهای دلقک‌گونه که کم‌کم باید او و افکارش را جدی فرض کرد)، درباره «ممنوع‌کردن ورود همه مسلمانان به خاک آمریکا»، نمایندگان کنگره آمریکا به جنب و جوش افتادند تا ثابت کنند که اظهارات شبه فاشیستی و نژادپرستانه دانلد ترامپ، چندان هم در آمریکا بی‌ریشه و پایه نیست.

با وجود این که تقریبا همه اعضای کنگره که درباره اظهارات ترامپ موضع‌گیری کردند، آن را نکوهش نمودند، لیکن همان‌ها (از هر دو حزب) پشتیبان لایحه‌ای شدند که به شدت بوی تبعیض نسبت به شهروندان برخی کشورها از آن بلند است. بر طبق این لایحه (که فعلا گام اول قانون شدن، یعنی تصویب مجلس نمایندگان را پشت سر گذاشته است) قرار است که همه غیرآمریکایی‌هایی که به کشورهای مشخص سفر می‌کنند و به قول ارایه‌دهندگان لایحه، احتمال افراطی‌شدن آن‌ها می‌رود، تفکیک و متمایز شوند. ارایه‌دهنده لایحه، خانم «کندیس اس. میلر»، نماینده جمهوری‌خواه از ایالت میشیگان است.


«برنامه معافیت ویزا» یا VWP، قانونی است که طبق آن اتباع 38 کشور، برای ورود به آمریکا نیازمند دریافت ویزا نیستند و تا سقف 90 روز می‌توانند بدون ویزا  در آمریکا بمانند و بالعکس، اتباع آمریکا هم برای سفر این کشورها نیازمند اخذ ویزا نیستند. این برنامه از 1986، به قصد افزایش رونق سفرهای توریستی و تجاری به ایالات متحده در دستور کار قرار گرفت و تاکنون صدها میلیون نفر در چارچوب این برنامه، به ایالات متحده و کشورهای تحت پوشش سفر کرده‌اند.
طبق مصوبه مجلس نمایندگان، شهروندان دوتابعیتی 38 کشور عضو برنامه معافیت ویزا که علاوه بر کشور عضو، تابعیت یکی از چهار کشور ایران، عراق، سوریه و سودان (که از سوی دولت آمریکا حامی تروریسم معرفی شده‌اند) را هم دارند، از شمول این برنامه خارج می‌شوند. به علاوه، شهروندان تک تابعیتی کشورهای عضو که در 5 سال گذشته به این کشورها سفر کرده‌اند، برای ورود به خاک آمریکا باید مراحل اخذ ویزا را بگذرانند. این در حالی است که تا پیش از این هر دو دسته از دریافت ویزا معاف بوده‌اند. با توجه به قراین موجود، این لایحه در سنا هم رای قاطعی خواهد آورد و به امضای رییس جمهور هم خواهید رسید. به عبارت دیگر تا پایان سال این لایحه به صورت قانون درخواهد آمد. قرار است این لایحه در دل یک لایحه بزرگ‌تر، یعنی لایحه مجوز هزینه حدود 1 تریلیون دلاری توسط دولت اوباما در مدت کوتاه باقی مانده به پایان دوره ریاست جمهوری گنجانده شود و به رای گیری گذاشته شود.

استاندارد دوگانه آمریکا در برابر تروریسم

اصولا مساله بازنگری در قوانین معافیت ویزا، به بهانه حملات تروریستی پاریس و (از آن مهم‌تر) سن برناردینو لس آنجلس مطرح شده است. عضویت عوامل حادثه تروریستی پاریس به داعش، رسما توسط این گروه تایید شد.


امروز دیگر اظهر من الشمس است که پدرخوانده داعش عربستان سعودی است و اگر امروز عربستان حمایت خود را از داعش قطع کند، نابودی داعش مساله چندان سختی نخواهد بود. اما از آن جالب‌تر، هویت زن و شوهری ا‌ست که واقعه سن برناردینو را رقم زدند. «سید رضوان فاروق»، شهروند 28 ساله آمریکایی و پاکستانی تبار متولد ایالت ایلی نویز و همسرش تشفین مالک، 27 ساله و تبعه پاکستان بود.


این دو از طریق سایت‌های همسریابی اسلامی با هم آشنا شده بودند، اولین بار در 2013 در عربستان با هم دیدار نمودند. آن‌ها یک سال بعد در مکه ازدواج کردند. بنا به گزارش‌هایی که تاکنون درباره این زوج منتشر شده است، آن‌ها با عناصر جبهه النصره در عربستان در ارتباط بودند. به علاوه بخش عمده کودکی تشفین مالک، به همراه خانواده در عربستان سعودی گذشت. اما با همه این اوصاف، هیچ نامی از عربستان در فهرست کشورهای مورد اشاره در این لایحه نیست!

هر روزی که از بحران سوریه می‌گذرد، علاوه بر عربستان، نقش کشورهایی چون ترکیه، قطر و امارات متحده هم در حمایت از گروه‌های تکفیری تروریستی مختلف در سوریه آشکار‌تر می‌گردد، اما وقتی پای همپیمانان آمریکا در منطقه در میان باشد، بردن نام این کشورها در امور مربوط به تروریسم، دست کم میان سیاستمداران آمریکایی، به یک تابو تبدیل می‌شود.

یا در مورد کشوری چون سودان که تقریبا در همه این سال‌ها در فهرست تحریم‌های مرتبط با تروریسم آمریکا قرار داشته است، کاملا روشن است که منابع مالی گروه‌های تروریستی توسط کدام کشور تامین می‌شود. چرا که دولت این کشور ضعیف‌تر و فقیرتر از آن است که حتی در جهت پیش‌برد امور روزانه کشور خود پولی خرج کند. با این حال، در کمال بی‌شرمی و وقاحت، نام عربستان سعودی، به عنوان سرچشمه و پناهگاه و منبع مالی تروریسم تکفیری و وهابیت، هیچ‌گاه در هیچ فهرست تحریمی در آمریکا و اروپا قرار نگرفته و نمی‌گیرد. این هم امر تازه‌ای نیست، چرا که از سپتامبر 2001 و انفجار برج‌های دوقلوی نیویورک، که همه عوامل عملیات تروریستی مزبور تابعیت سعودی داشتند، تا به امروز که رگ حیات طفل نامشروع وهابیت، یعنی داعش، به دلارهای نفتی سرشار شاهزادگان و تجار سعودی متصل است (و همگان هم از آن آگاهند)، نام عربستان حتی در حد یک پیشنهاد هم در هیچ کدام از رده‌های حکومتی آمریکا، به عنوان کشور حامی تروریسم مطرح نشده است.


و البته این هیچ ربطی به بر سر کار بودن جمهوری‌خواه یا دموکرات هم ندارد، و شاهدیم که چه در زمان بوش فوق راست‌گرا، و چه اوبامای متمایل به چپ هم این تابوی سکوت در قبال عربستان هرگز نشکسته است. در عوض، ایران که در 5 سال گذشته، علی رغم همه فشارها و همه تبلیغات مسموم غرب و جهان عرب، تا پای جان بر سر مبارزه با تروریسم تکفیری ایستاده است و هزینه می‌دهد، به سوگلی ثابت چنین فهرست‌هایی تبدیل شده است!

مصوبه جدید و برجام

در پاراگراف 29 برجام (برنامه جامع اقدام مشترک)، آمریکا و سایر اعضای 1+5 ملتزم شدند که «از هر‌گونه سیاستی که اختصاصا قصد دارد، مستقیما و از روی دشمنی، روند عادی سازی روابط تجاری و اقتصادی با ایران را تحت تاثیر قرار دهد، اجتناب کنند.»

این مساله که همه افراد غیرآمریکایی که از 2011 به ایران سفر کرده‌اند، از حق استفاده از برنامه معافیت ویزا برای ورود به آمریکا محروم می‌شوند، مصداق بارز نقض برجام است، چرا که همزمان تاثیرات مخرب و مستقیمی بر دو بخش تجارت خارجی و توریسم ایران می‌گذارد. یک مدیر تجاری اروپایی را در نظر بگیرید که به قصد استفاده از فرصت‌های متنوع موجود در بازار وسوسه برانگیز ایران پسابرجام، قصد سفر به ایران را دارد، و از سوی دیگر به علت پیوستگی و در هم‌تنیدگی اقتصاد جهانی ناچار است که به طور معمول به ایالات متحده سفر کند. اگر بنا باشد که او برای هر بار سفر به آمریکا، به عنوان یک برنامه تا پیش از این روتین، وارد روند اخذ ویزا شود، بسیار محتمل است که از صرافت سفر به ایران بیافتد و این یعنی عملا تحریم اقتصادی ایران، به نوعی بر جای باقی می‌ماند.

 از سوی دیگر، بخش بزرگی از توریست‌هایی که دولت ایران برای رونق پسابرجام اقتصاد داخلی روی آن‌ها حساب کرده است، اتفاقا از همان 13 میلیون اروپایی هستند که سالانه به ایالات متحده هم سفر می‌کنند، و اگر بنا به احتمال اقوی دنبال دردسر بازجویی‌شدن در فرودگاه‌های آمریکا و جواب پس دادن به نیروهای امنیتی این کشور، بابت سفر به ایران نباشند، ترجیح می‌دهند قید مسافرت به ایران را بزنند.

یکی دیگر از تبعات به شدت منفی این مصوبه، تاثیر آن بر صدها هزار شهروند دوتابعیتی ایرانی‌تبار در اروپا و آمریکاست. البته در این مرحله، قانون جدید به طور مستقیم، تنها شهروندان دوتابعیتی ایرانی در اروپا (و البته استرالیا و جاهای دیگر غیر از آمریکا) را متاثر و ارتباط آن‌ها را با سرزمین مادری مختل می‌سازد، و آمریکایی‌های ایرانی‌تبار (یا ایرانی‌های دارای گرین کارت آمریکا) همچنان می‌توانند کما فی السابق به ایران سفر کنند. اما نکته این جاست، که برنامه معافیت ویزا، برنامه‌ای دوجانبه است، و اگر اصلاحات جدید به صورت قانون درآیند، قطعا کشورهای اتحادیه اروپا و سایر کشورهای عضو هم همین محدودیت‌ها را علیه آمریکایی‌هایی که به ایران سفر کرده‌اند، یا آمریکایی‌های ایرانی‌تبار، به اجرا خواهند گذاشت. این جاست که ارتباط ده‌ها هزار جوان آمریکایی ایرانی‌تبار و خانواده‌های آنان، با سرزمین مادری بسیار دشوارتر از پیشابرجام خواهد شد،. به نظر هم می‌رسد که یکی از اهداف ارایه‌دهندگان و حامیان این طرح و طرح‌های مشابه، قطع ارتباط جوانان ایرانی، سوری و عراقی با سرزمین مادری، و استحاله کامل آن‌ها در جامعه آمریکاست، تا تبدیل به عناصر بی‌دردسر از نظر سیاستمدارن آمریکایی شوند. گفتنی است که در طرح اولیه اصلاح برنامه معافیت ویزا، تنها نام سوریه و عراق (به بهانه عدم نفوذ عوامل تروریستی به خاک آمریکا در صف پناهجویان) مطرح بود، و نام ایران و سودان بعدا به آن اضافه شد!

تاکنون شمار زیادی از مقامات اتحادیه اروپا اروپا نسبت به تاثیر مخرب مصوبه جدید مجلس آمریکا بر برجام، هشدار داده‌اند. برای مثال، یکی از دیپلمات‌های ارشد اروپایی که شخصا در جریان مذاکرات هسته‌ای با ایران حضور داشت به روزنامه فایننشال تایمز گفت:

«اعتراض ایران به چنین مصوبه‌ای مشروع است. ایرانی‌ها می‌توانند استدلال کنند که بازرگانان اروپایی، در صورت مواجه شدن با چنین محرومیتی، رغبت خود را برای سفر به ایران از دست می‌دهند.»

یا در اظهارنظر مهم دیگری، «دیوید اُسولیوان»، سفیر اتحادیه اروپا در آمریکا، به نمایندگی از دیگر سفرای اروپایی، در سرمقاله‌ای که در روزنامه «د هیل» نوشت، این اقدام را عملی تبعیض علیه میلیون‌ها اروپایی دانست که سالانه به آمریکا سفر می‌کنند و آن  را یک عقب گرد خواند که به لحاظ حقوقی هم، اقدام متقابل اتحادیه را ایجاب می‌کند.