گروه سیاسی مشرق - پایان مذاکرات هسته‌ای در وین آغازی برای تببین آنچه در این مذاکرات اتفاق افتاده بود. در ایالات متحده آمریکا اعضای کنگره این کشور جلسات مختلفی با وزرای دولت اوباما از جمله وزیر خارجه، وزیر دارایی، وزیر انرژی و وزیر دفاع این کشور برگزار کردند و صریحا سئوالاتی را درباره نتایج مذاکرات از آنان پرسیدند. جو کنگره آمریکا به صورتی بود که نمایندگان مخالف حتی تاب تحمل شنیدن پاسخ وزرا را نداشتند و بعد از پرسش سؤالات و جرو بحث‌های تند، به نشانه اعتراض صندلی خود را ترک می گفتند.

در ایران نیز ابتدا فضای شتاب زده‌ای پیش آمد و زنجیره‌ای‌ها در اقدامی غیرمنطقی و سیاسی، فضا را به سمت هر چه هیجانی و احساسی‌تر شدن پیش بردند که به باور بسیاری از کارشناسان باب انتقاد منطقی را بست و بسیاری از کارشناسان ترجیح دادند که از این فضا جهت بررسی دقیق وقایع پیش آمده استفاده کنند و بعد از اینکه هیجانات فروکش کرد در یک فضای منطقی به طرح مباحث و سئوالات خود نسبت به آنچه که در برجام ( برنامه جامع اقدام مشترک) و قعطنامه 2231 ثبت شده، بپردازند.

در همین رابطه، دولت یازدهم همواره رویکرد خود در مذاکرات هسته‌ای را تعامل سازنده بر پایه برد برد قلمداد کرده است. حجت الاسلام حسن روحانی در این مورد بارها تاکید کرده است که « ما دنبال تعامل برد ـ برد با دنیا هستیم و می‌خواهیم با شرکت‌ها و کارآفرینان دنیا توافقی برد ـ برد داشته باشیم. »[1] موضوعی که همواره و هنوز از سوی دولت مطرح می‌شود.

اما بعد از مذاکرات رئیس جمهور در برابر پاره‌ای از انتقادات درباره متن برجام در جلسه هیئت دولت با بیان اینکه باید تیم مقابل را هم ببینیم گفت:‌« حتی در یک مسابقه و بازی فوتبال وقتی می گوییم برنده یا موفق شدیم، معنایش این است که سه گل زده و دو گل خورده ایم، حالا عده ای بگویند که می شد از فلان فرصت هم استفاده کرد و گل های بیشتری زد. باید دید که در مقابل چه تیمی بازی کرده ایم والا اگر در کنار گود نشسته و تماشاچی باشیم، می توانیم درخواست های بیشتری هم مطرح کنیم. »[2]

موضوع برد برد و سپس مطرح شدن گل‌های خورده و زده ایران در مذاکرات هسته‌ای نیز مورد توجه منتقدان و کارشناسان مربوطه قرار گرفت. در این باب بسیاری مطرح کردند که چطور برد برد را باید در کنار برد سه بر دو جای داد.

در همین رابطه، حسن رحیم‌پور ازغدی عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی طی سخنانی در پیش از خطبه‌های نماز عبادی سیاسی جمعه تهران با استناد به سخنان رئیس جمهور با بیان اینکه باید مشخص شود برد-برد چیست؟ ۳-۲ چیست؟ گفت: طبق مکتب امام ما در مسائل هسته‌ای معتقدیم اینکه عده‌ای بگویند شکست مطلق خوردیم و همه چیز نابود شد و جام زهر را سر می‌کشیم و این معاهده ترکمنچای و کشورفروشی است منطقی نیست و هم اینکه کسانی وقتی هنوز هیچ چیز مشخص نشده جشن پیروزی می‌گیرند و می‌گویند برد- برد سه بر دو حاصل شده است هم منطقی نیست.[3]

وی ادامه داد:‌ چیزهایی که گفته شود باید معنی هم داشته باشد؛ باید مشخص شود کدام بخش از مسائل هسته‌ای جزو خطوط قرمز ایدئولوژیک ما نیست.

عزت الله ضرغامی، رئیس سابق سازمان صدا و سیما که این روزها اینستاگرامش تریبون اظهاراتش شده است، نیز به همین موضوع اشاره کرده و با طرح سئوالی از رئیس جمهور پرسید:‌« نتیجه 3-2 را که فرمودند نفهمیدیم چطور برد-برد نتیجه‌اش 3-2 است! البته چون رئیس جمهورمان را قبول داریم اگر ایشان 6-0 هم بگویند حرفی نیست! ولی دیگر برد- برد نیست. ضمن بعضی ها خاطره بدی از 6-0 دارند!!به نظر می رسد بازی رفت را مساوی کرده ایم! بازی برگشت مانده است و آن هم مرحله اجرای تفاهم است. برد قطعی ما در این مرحله معلوم می شود؛ هوشیار باشیم.»[4]

با این حال موضوع مهمی که در این راستا بوجود می‌آید این است که گل‌های خورده ایران در چه مسائلی بوده است؛ چراکه مساله تببین متن فرجام و ضرورت اصلاح‌ آن طی سه ماه آینده بسیار مهم است و بنابر نظر کارشناسان هنوز نه تنها سوت پایان مذاکرات هسته‌ای زده نشده، بلکه اجرای متن فرجام به عنوان مرحله اصلی دیگری است که برخی از شخصیت‌های سیاسی مانند ضرغامی آنرا بازی برگشت نام نهاده‌اند.

با این شرایط درحالی رئیس جمهور از دو گل خورده وسه گل زده سخن گفته است که آنچه از فحوای سخنان اعضای تیم هسته‌ای و حجت‌الاسلام حسن روحانی برداشت می‌شود، تنها گل‌های زده‌ای است که ایران به طرف مقابل زده است. جالب اینجاست که برخی از رسانه‌ها به نقل از عراقچی در مورد جزئیات زجر‌آور مذاکرات سخن گفتند که البته توسط این عضو ارشد مذاکره کننده هسته‌ای کشورمان تکذیب شد. اما آنچه از سخنان موثق عراقچی می‌توان برداشت کرد وی بیشتر بر روی کلیات متن برجام و قطعنامه تاکید دارد.

به عنوان مثال معاون امور حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی دغدغه اعضای کمیسیون را منطقی خواند و از نمایندگان خواست بیش از آنکه وارد جزئیات شوند به کلیات کار توجه کنند.

وی لغو تحریم ها، ادامه غنی سازی، ادامه فعالیت های هسته ای، لغو قطعنامه های شورای امنیت، خارج شدن ایران از ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد، غیر امنیتی کردن ایران (تبدیل تصور تهدید از ایران به فرصت) را از مهمترین نکات قوت برجام برای جمهوری اسلامی ایران دانست.[5]

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان در مجلس شورای اسلامی نیز با تقدیم متن کامل برجام به رئیس قوه مقننه گفت: جناب آقای رئیس؛ در اینجا افتخار دارم براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی متن کامل برجام را تقدیم مجلس محترم کنم. خواهران و برادران گرامی؛ توافق هسته‌ای را در سطوح مختلف می‌توان تحلیل کرد. می‌توان در سطوح بین‌المللی، منطقه‌ای و داخلی آن را ارزیابی کرد. می‌توان از زاویه راهبردی به آن نگاه کرد. می‌توان از زاویه تحریم‌ها آن را بررسی کرد و می‌توان از زاویه برنامه بلندمدت هسته‌ای به ارزیابی آن پرداخت.

وی افزود: ولی از هر سطحی تحلیل می‌کنیم،‌ نباید فراموش کنیم که هر توافقی یک بده‌بستان است. هر طرف بخشی از خواسته‌های خود را به نفع بخش مهمتری صرف‌نظر می‌کند. مذاکرات تا آنجا ادامه می‌یابد که داده‌ها و ستانده‌های دو طرف کم و بیش متعادل گردد. با این توضیح سوال این است که در این تصمیم بزرگ داده‌ها و ستانده‌های ما و 1+5 در این مذاکرات نفسگیر چه بوده است؟

رئیس دستگاه دیپلماسی افزود: هیچگاه ادعا نکرده و نمی کنیم که برجام کاملا به نفع ایران است و باز هم تأکید می کنم که مذاکره بده و بستان است و تا زمانی که در دو طرف به میزان قابل توجه به خواسته های خود دست نیابند توافقی شکل نمی گیرد مسلما برای دستیابی به خواسته های خود انعطاف و نرمش هایی داشته ایم اما همه این انعطاف ها هدفمند و با محاسبه صورت گرفته مانند کشتی گیری که در مثال مقام معظم رهبری برای بردن مسابقه در زمان و مکان مناسب امتیازات کوچکی از دست می دهد اما همه می دانند نتیجه نهایی مهم است و همچنین دستی که به علامت پیروزی بالا می رود.[6]

اما با این حال وزیر خارجه کشورمان هم از امتیازات ستانده شده در مذاکرات وین سخن گفت و اشاره چندی به امتیازات داده شده نکرد. این در شرایطی است که تببین چنین موضوعی می‌تواند سبب ساز برنامه ریزی صحیحی برای برخورد مناسب با طرف مقابل در مرحله اجرا شود. در همین خصوص تنها تکیه کردن بر نقاط قوت برنامه جامع مشترک باعث می‌شود که زوایای پنهانی باقی بماند که ممکن است برای کشور ایجاد مشکل و اشکال کند و دست طرف مقابل را در دبه کردن و شانه خالی کردن از مسئولیت‌هایش باز بگذارد.

تا به امروز نیز منتقدین منصف و آگاه توانسته‌اند با توجه به نگاه ظریف خود به زوایای مختلف مذاکرات، به نکات قابل توجهی دست یابند که به نقطه قوت مذاکرات تبدیل شده است. با این حال به نظر می‌رسد تببین امتیازات داده و ستانده و ایجاد زمینه برای چکش کاری و اصلاحات آینده نیز در این برهه زمانی ضرورت بجا و مناسبی داشته باشد که دولت می‌تواند خود باب آن را با تبیین دو گل خورده‌ای که رئیس جمهور درباره تدوین متن برجام بدان اشاره کرد، باز کند.