گروه فرهنگی مشرق: جلال آل احمد در ادبیات داستانی معاصر ایران نماد و نشانه تعهد و آرمان گراییِ ضداستبدادی-ضداستعماری است. جلال آل احمد سیر و سلوک فکری و روحی ای را از سر گذراند که سرانجام او را به مرز نوعی توبه از روشنفکری شبه مدرن رساند.
 آل احمد در حلقه نهایی سلوک فکری و روحی خود (که اگر زنده می ماند شاید به مراتب متکامل تری نیز می رسید) در مقام نویسنده ای متعهد ظاهر گردید، نویسنده ای که در مقابل هجوم ویرانگر فرهنگ مدرن و سلطه اقتصادی و سیاسیِ استعمار، از تکیه بر هویت دینی و سنتی و میراٍ معنوی خود و مقاومت و مبارزه با هجوم استعمار و مظاهر ویرانگر و از خود بیگانه ساز آن سخن می گفت. همین ویژگی ها است که جلال آل احمد را در ادبیات داستانی معاصر ایران به نماد «ادبیات متعهد» بدل کرده است.
 در سال های اخیر و به منظور پاسداشت حریم ادبیات متعهد و گرامیداشت خاطره و یاد این نویسنده بزرگ و بسط و گسترش ادبیات متعهد در فضای ایرانِ اسلامی پس از انقلاب بود که جایزه «جلال آل احمد» تأسیس گردید. جایزه ادبی جلال آل احمد شکل گرفته است تا موجب ترویج و تقویت جریان ادبیات متعهد و ملتزم به آرمان های انقلاب اسلامی، در ایران امروز گردد.



در کشورهای مختلف و در ذیل نظام های ایدئولوژیک و سیاسی و فکریِ متفاوت، این یک شیوه موسوم است که به منظور تقویت و گسترش دامنه نفوذ جریان های ادبیِ مطلوب و مد نظر خود، مسابقات و جشنواره های ادبی و فرهنگی برگزار می کنند و جوایزی را به برندگانِ این جشنواره ها اهدا می کنند. مبنای داوری و اهداء جوایز در تمامی این گونه مراسم (اعم از این که جایزه «اسکار ادبی» باشد یا جوایز «انجمن pen» یا جایزه های ملی در کشورهای مختلف) بر پایه ارزش های فرهنگی و اخلاقی و ایدئولوژیکِ برگزارکنندگان و اهداءکنندگان جوایز قرار دارد و اغراض مشخص سیاسی و فرهنگی و ایدئولوژیک مطلوب آنان را دنبال می کند و در این امر هیچ تردیدی وجود ندارد.



جایزه ادبی جلال آل احمد (چنان که در پیش گفتیم) بدین منظور تأسیس شد که مشوّق جریان ادبیات متعهد و انقلاب و ملتزم به آرمان های انقلاب اسلامی باشد. علت انتخاب «جلال آل احمد» به عنوان سمبل این جایزه و محور قرار دادنِ نام او نیز، نسبتی است که جلال با ادبیات متعهد دارد و در ادبیات داستانی پیش از انقلاب، برجسته ترین و به تعبیر دقیق تر یگانه نماینده تعهد و آرمان گرایی و تجسم ادبیات متعهد است.

امسال در برگزاری جایزه جلال آل احمد و بر پایه داوری هایی که گردید، جوایز اصلی به آثار و نویسندگانی تعلق گرفت که باور و اعتقادی به ادبیات متعهد و انقلابی و آرمانگرا ندارند (و این بی اعتقادی خود را پنهان نیز نمی کنند) و آثارشان نیز هیچ رنگ و بویی از تعهد و آرمان گرایی ملتزم به انقلاب اسلامی و ولایت فقیه ندارد.

برندگان اصلی جایزه جلال امسال به جریان ادبیِ تکنیک زده ای تعلق دارند که اولاً به جای مضمون و محتوای متعهدانه در داستان، کانون توجه خود را بر «ادبیت» یک اثر قرار می دهند و به تأسی از «هوشنگ گلشیری» (و رویکرد ادبی ای که او در ایران نمایندگی می کرده است) «ادبیت» یک اثر داستانی را نیز در ذیل بازی های تکنیکی و سردرگم کردن مخاطب در «لابیرنت زبانی» تعریف می نمایند (به شیوه ای که فی المثل گلشیری در رمانِ ضددینی اش به نام «جن نامه» محقق کرده است و یا برخی شئون آن در داستان «معصوم پنجم» این نویسنده ظهور و بروز یافته است)، ثانیاً، در آثار خود همین ساختار تکنیک زده و معلق نویس و نثر متأثر از برخی متون کهن کلاسیک را محملی برای ترویج برخی مؤلفه های اصلیِ ادبیات نئولیبرال قرار می دهند. مؤلفه هایی چون: ترویج نسبی انگاری، القاء نوعی گم شدگی و گم گشتگی و فقدان و غیبت «حقیقت»، مستغرق کردن خواننده در لایه های تو در توی ناشی از به هم ریختگی زمان و گنگی و نامأنوس بودنِ زبان و فرایند به اصطلاح جریان سیال ذهن و توازن زمانی و... که غایت و نهایت آن، تهی کردنِ ادبیات داستانی از هر نوع معنای آرمانی و تعهد و مسئولیتِ انقلابی و شورانگیزی و شورآفرینیِ عدالت طلبانه و معنویت خواهانه است.



از آغاز نیمه دوم قرن بیستم نئولیبرال ها در کشورهای غربی و اجتماعات غرب زده اقماری شان، از طریق ترویج نوعی ادبیات نئولیبرال، توانستند ضرباهنگ مبارزه جویانه و وجه متعهدانه ادبیات داستانی را که در قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم در آثار رمان نویسانی چون: داستایفسکی، تولستوی، جک لندن، چارلز دیکنز، جان اشتاین بک، رومن رولان و خیلی های دیگر وجود داشت و حاکمان نظام استکبار نئولیبرال از آن ناخشنود بوده و احساس نگرانی می کردند، را بگیرند و با ترویج نوعی ادبیات تکنیک زده و اصالت دادن به چیزی به نام «ادبیت»، ضمن بی معنا کردن ادبیات داستانی و تهی کردن آن از هر نوع تعهد و آرمان گرایی (تحت لوای ادبیات غیر ایدئولوژیک و شعارهای فریبنده و مغالطه آمیز و نوعاً ایدئولوژیکی از این دست)، این مدل ادبیات تعهد گریز آرمان ستیز تکنیک زده ادبیت مدار را به محملی برای ترویج مؤلفه های نئولیبرالی بدل نمایند.

در کشور ما در سال های پس از انقلاب اسلامی (و به ویژه از نیمه دوم سال های دهه 1360 به بعد) حرکت فعال و گسترده و سازمان یافته ترویج ادبیات نئولیبرال آغاز گردید و بسیاری از نویسندگان این جریان ادبی نئولیبرالی (که اکثرشان مستقیم و غیرمستقیم از شاگردان و پرورش یافتگان هوشنگ گلشیری و مکتب او بودند) از چهره های مؤثر در پیشبرد امواج تهاجم فرهنگی در قلمرو ادبیات داستانی بوده و هستند. (یادمان باشد که جریان جنگ نرم و تهاجم فرهنگی علیه انقلاب و نظام اسلامی با محوریت ایدئولوژی نئولیبرالیسم و مشهوراتِ سکولار-نئولیبرالیستی در حال انجام است).

در انتخاب های هیأت داوران در جایزه ادبی جلال آل احمد امسال، به جای این که آثار نویسندگانِ معهد و آرمان گرا و انقلابی برگزیده شده و مورد تقدیر قرار گیرند، درست خلافِ هدفِ اصلی جایزه جلال، نویسندگان دارای آثار تکنیک زده و ادبیت مداری که مروّج تعهد گریزی و مخالف ادبیات انقلابی و آرمانی اند، جایزه گرفتند و تقدیر شدند. از همین رو است که نشریه «صدا» که مروج آراء نئولیبرالی است با خوشحالی در اولین شماره خود پس از مراسم اهداء جوایز امسال، در روی جلد خود تیتر زد: «جایزه جلال آل احمد پوست اندازی کرد». البته جایزه جلال پوست اندازی نکرده است، زیرا تأسیس و وجه تسمیه این جایزه به نیت و نشانه و انگیزه ترویج ادبیات متعهد و انقلابی بوده است (و این امر تغییری نکرده است) آنچه رخ داده این است که جایزه جلال ربوده شده است.


 جایزه جلال، نماد حمایت و تشویق ادبیات متعهد و انقلابی و آرمان گرا است و وقتی این جایزه به کسانی اهدا می شود که هرگز در زیر پرچم ادبیات متعهد به انقلاب اسلامی و ولایت فقیه قلم و قدم نزده و نمی زنند و آشکارا مروّج ادبیات تکنیک زده نئولیبرالی اند، نمی توان از پوست اندازی جایزه جلال آل احمد سخن گفت، باید از ربوده شدن ان حرف زد. جایزه جلال با اتفاقی که امسال برای آن رخ داد، از جایگاه اصلی خود که جایگاه تعهد و مبارزه و آرمان گرایی اسلامی-انقلابی پیرو ولایت فقیه و دشمن استکبار نئولیبرالی و تهاجم فرهنگی است، خارج گردیده و در مسیری خلاف جهت حقیقی خود دارد خرج می شود. آیا در چنین وضعی نباید از ربوده شدن این جایزه سخن گفت؟

*شهریار زرشناس