هر ساله در آستانه مهرماه بیش از یک میلیون دانشجو به مجموعه آموزش عالی اضافه می شود و هم اکنون حدود 4 میلیون دانشجو در مراکز آموزش عالی دولتی و خصوصی در حال تحصیل هستند و بر اساس آخرین آمار اعلام شده تا سال 91 در مجموع بیش از 67 هزار نفر به عنوان عضو هیات علمی در تمام زیر نظامها در دانشگاهها و مرکز آموزش عالی کشور به تدریس مشغول هستند.
تمام این آمار و ارقام نشان از بزرگی خانواده آموزش عالی و حساسیت ویژه این وزارتخانه دارد. وزارت علوم با وجود ارتباط مستقیم با این حجم از فعالیت از شهریورماه 92 و آغاز به کار رسمی دولت یازدهم با فرآیندی عجیب و غریب مواجه شده است و با گذشت یک سال و نیم از عمر دولت، همچنان یکی از وزارتخانه های در کش و قوس انتخاب وزیر است. نهادی که در ماهیتش علم و آموزش نهفته است اکنون سیاسی ترین وزارتخانه شده است.
همه مردان رئیس جمهور برای وزارت علوم
از همان روزهای نخستین معرفی گزینه های وزارت علوم اسامی چون عارف، توفیقی، فرهادی مطرح بود که در نهایت دولت یازدهم در اولین گزینه جعفر میلی منفرد را معرفی کرد. وی نتوانست از مجلس رای اعتماد کسب کند و دولت، جعفر توفیقی را به عنوان سرپرست وزارت علوم تعیین کرد. پس از معرفی رضا فرجی دانا از سوی دولت و کسب رای اعتماد از مجلس تا مردادماه 93 به عنوان وزیر فعالیت کرد اما پس از استیضاح از سوی مجلس و کسب عدم رای اعتماد به کار خود پایان داد. از آن زمان محمدعلی نجفی سرپرستی وزارت علوم را برعهده گرفت و در این میان مجلس تاکنون به 2 گزینه دولت یازدهم از جمله محمود نیلی احمدآبادی و فخرالدین دانش آشتیانی رای اعتماد نداده است.
برنامه های روی زمین مانده
در حالی که تاکید کل مسئولان کشور و مهمتر از همه مقام معظم رهبری بر ادامه روند رو به رشد و حرکت رو به جلو در عرصه علم و فناوری است اما وقتی وزارتخانه ای وزیر نداشته باشد به طور عملی تمام کارها در بستر فعالیت روزمره پیش می رود و هیچ مدیر میانی و بدنه مدیریتی برنامه ای برای آینده نخواهد داشت چرا که در تردید دائمی بسر می برند که آیا برنامه ها مورد تایید است یا خیر. این موضوع که قرار است وزارت علوم بر اساس برنامه های ابلاغی و اسناد بالادستی پیش برود بدیهی است اما اینکه قرار است با کدام وزیر آن را به پیش ببرد در هاله ابهام است.
از سوی دیگر نبود امضای وزیر پای حکم مسئولیت ها، آیین نامه، دستورالعمل ها و بخشنامه ها افراد را در انجام مسئولیت هایشان و آن دستورها را در اجرای شان متزلزل می کند. هیچگاه در تاریخ مدیریتی وزارت علوم این وزارتخانه در مدتی به این طولانی با سرپرست اداره نشده است چرا که بهترین سرپرست هم وظایف و مسئولیت های وزیر را ندارند. در حال حاضر آیین نامه های مربوط به فعالیت های دانشجویی از جمله شورای صنفی، شوراهای انضباطی، انتقال دانشجویان از خارج به داخل و برخی آیین نامه های حوزه های آموزشی بلاتکلیف مانده اند.
این در حالی است که مجلس عنوان می کند دولت در حال لجبازی است و فردی را که بتواند تمام شاخص های مورد نظر برای تصدی وزارت علوم را داشته باشد معرفی نمی کند و سعی دارد با گزینه هایی با سبقه بیشتر سیاسی و کمتر علمی، مجلس را در دور باطل عدم رای اعتماد قرار دهد.
بودجه آموزش عالی بی دفاع در فصل بودجه
نکته دیگری که نبود وزیر به یک وزارتخانه بیش از پیش خسارت وارد می کند، فصل بودجه بندی است. پاییز همیشه فصل بودجه است و نیاز است که دفاع تمام قدی از بودجه یک وزارتخانه از سوی وزیر مربوطه صورت گیرد اما اکنون اهمیت این موضوع چندین برابر است چرا که قرار است در بودجه سال 94 موضوع پژوهش و فناوری به سهمی بیش از 4 درصد تولید ناخالص داخلی دست یابد و این موضوع لزوم حضور هرچه بیشتر یک وزیر تمام عیار برای دفاع از این تغییر بودجه ای را یادآوری می کند.
از سوی دیگر در مهرماه سال 93 چندی پس از آغاز به کار دانشگاهها، بسیاری از دانشگاه های بزرگ تجربه اعتراضات صنفی دانشجویی را از سر گذراندند. اعتراضاتی که به دلیل کمبودهای رفاهی و دانشجویی از دانشگاهی به دانشگاهی دیگر منتقل می شد اما وزیری وجود نداشت که با حضور در این جمع های دانشجویی حداقل بتواند سخنان دانشجویان را بشنود. این اعتراضات هم با وعده بهبود اوضاع از سوی سرپرستان و روسای دانشگاهها به فراموشی سپرده شد.
سرایت اداره با سرپرست
این در حالی است که هنوز به تبع نبودن مسئول ثابت برای وزارتخانه، برخی از دانشگاهها نیز با سرپرست اداره می شوند. به طوریکه دانشگاه تهران به عنوان نماد آموزش عالی کشور از ابتدای کار دولت دچار تغییرات زیادی در مسئولیتش شد و همچنان با سرپرست اداره می شود.
برخی دانشگاههای بزرگ دیگر مانند خوارزمی و اصفهان نیز هنوز با سرپرست اداره می شوند سرپرستانی که شنیده می شود شورای عالی انقلاب فرهنگی آنها را تأیید نمی کند.
از سوی دیگر در حالی که حوزه علم و فناوری مهرماه امسال شاهد ابلاغ یکی از مهمترین اسناد بالادستی این حوزه بود اما وزارت علوم تنها به واکنش کلامی چند تن از مسئولان اش در اعلام آمادگی اجرای این سند مهم اکتفا کرد. سیاست های ابلاغی مقام معظم رهبری در علم و فناوری شامل مهمترین برنامه هایی است که برای این حوزه ترسیم شده است و وزارت علوم به عنوان یکی از بازوهای اصلی اجرای آن به نظر نمی رسد با وضعیت کنونی بتواند تنها با اعلام آمادگی در این بخش کاری از پیش ببرد.
وزارت علوم و رسانه ها
از همه اینها که بگذریم وزارت علوم در این مدت کمترین تعامل را به لحاظ اخبار علمی و آموزشی با رسانه ها داشته است که این می تواند 2 دلیل داشته باشد. 1- نگرانی برخی مسئولان و معاونان از رسانه ای شدن 2- بی خبری و بی برنامگی.
پای درد دل دانشگاهیان
غلامحسین لیاقت - استاد تمام دانشگاه تربیت مدرس در این باره گفت: وضعیت این روزهای آموزش عالی در 30 سال اخیر بی سابقه بوده و در هیچ برهه ای پس از انقلاب اسلامی وزارت علوم و سیستم آموزش عالی کشور با این اوضاع مواجه نشده است.
از دست رفتن اعتماد به نفس کاری
وی با بیان اینکه این وضعیت به اهداف آموزش عالی لطمه می زند، افزود: اعضای هیات علمی و دانشگاهیان در این اوضاع، اعتماد به نفس کاری خود را از دست داده اند و به دلیل بی ثباتی مدیریتی که این روزها دامن آموزش عالی و وزارت علوم را گرفته، این وزارتخانه از اهداف خود مبنی بر برنامه ریزی برای آینده چندین میلیون دانشجو و ارتقای رتبه علمی کشور بازمانده است.
وزارتخانه علمی سیاسی شد
عضو هیات علمی دانشگاه بوعلی سینا نیز در خصوص وضعیت فعلی دانشگاهها و بی ثباتی مدیریتی وزارت علوم و تاثیر این روند بر وضعیت علمی و آموزش عالی کشور گفت: متاسفانه نمی دانم چه سیاستی بر وزارت علوم حاکم شده که در حال تبدیل شدن به یک وزارتخانه سیاسی است این مساله برای آینده نظام و برای تولید علم کشور اصلا مناسب نیست.
زلفی گل دراین خصوص که بی ثباتی مدیریتی چه تاثیری برفعالیت علمی دانشگاهها داشته است، گفت: وقتی یک وزارتخانه با این عظمت وزیر ثابت نداشته باشد، نشان می دهد که این وزارتخانه برنامه ثابت نیز ندارد وقتی برنامه ثابت نداشته باشد به اسناد فرادستی نمی تواند دست یابد.
وی یادآورشد: در یک سال و نیم گذشته که دکتر روحانی برمسند کار آمده ، این وزارتخانه بی برنامه است و بیشتر به مسایل حاشیه ای پرداخته است.
برهه حساس در دنیای علم
یک عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی نیز با تأکید بر اینکه ما همه باید تلاش کنیم دانشگاهها را از این وضعیتی که دچار آن شده اند، خارج کنیم، گفت: باید آسیب شناسی کنیم که چرا مسایل دانشگاه بدین صورت خارج از فضای علمی دنبال می شود ما با یک چالش جدی روبرو هستیم. اکنون ما در بحث علم در یک پیچ تاریخی قرار داریم و وقتی مباحث علمی دنیا را رصد می کنیم می بینم که علم کشور بیش از هر زمان دیگر به سیاستگذار نیاز دارد .
وی ادامه داد: ما منتظریم تا ثبات و نقش محوری که به وزارت علوم محول شده بود یعنی نقش سیاستگذاری علمی کشور به آن بازگردد.
ترس از تبعات بی ثباتی در سال 94
حسن مروتی -عضو هیات علمی دانشگاه تهران نیز در خصوص بی ثباتی مدیریتی در دانشگاه ها و در راس آن وزارت علوم و تاثیر این روند برفضای علمی کشور گفت: این مساله برروی تمام شئونات دانشگاه تاثیر دارد. وقتی مدیریت دانشگاه ها و در راس آن مدیریت وزارت علوم تکلیف خود را نداند، نمی تواند برنامه میان مدت و بلندمدت تنظیم کنند و فقط خود را سرگرم برنامه های روزمره می کنند.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران افرود: اکنون فصل تنظیم بودجه است و می طلبد که وزارت علوم با سازمان مدیریت در تماس باشد تا بهترین بودجه را به دانشگاه ها اختصاص دهد و آذرماه که بودجه به مجلس ارایه می شود، بهترین تعامل را با سازمان مدیریت داشته باشد تا بودجه تصویب شود اما اکنون این کار عملا انجام نمی شود. ترس من از این است که این بلاتکلیفی اثراتش را در سال 94 نشان دهد. وی یادآورشد: جزء آرزوهایم این بود که مسئولی که برای وزارت علوم مشخص می شود مثل وزارت بهداشت یک وزیر بدون حاشیه و تلاشگر باشد.
یک استاد دیگر دانشگاه نیز تأکید کرد که هرچه سریع تر باید وزیر علوم مشخص شود تا بسیاری از مشکلاتی را که با آن دست و پنجه نرم می کنیم رفع شود. وی برخی از مشکلات وزارت علوم و دانشگاه ها را در حال حاضر بودجه‌ای، مدیریتی، عدم توقف رشد علمی دانشگاه و عدم توقف توسعه دانشگاه ها اعلام کرد که باید وزیر سریع تر مشخص شود و این مسایل را مدیریت و راهبری کند.
قائمی ادامه داد: از رئیس جمهور انتظار می رود فردی را معرفی کند که در تمام ابعاد توانمند و مورد پذیرش دانشگاهیان باشد.
دغدغه های 2 رئیس دانشگاه
رئیس دانشگاه علم و صنعت در همین باره می گوید: دانشگاه برای اینکه باید کار علمی انجام دهد، باید به دور از سیاست بازی باشد ولی متاسفانه خیلی‌ها به این مساله دامن می زنند و این به نفع مملکت نیست که دانشگاه به محل سیاست بازی تبدیل شود.
وی افزود: تنها وزارت خانه‌ای که سیاسی بازی می تواند روی آن تاثیر بد داشته باشد، وزارت علوم است.
محمدعلی برخورداری با اشاره به وضعیت فعلی دانشگاهها افزود: اگر چه در دانشگاهها همه تلاش می کنند به وظایف خود عمل کنند اما به دلیل اینکه برنامه بلندمدتی در نظر گرفته نشده است همه درگیر همان امور روزمره و برنامه های کوتاه مدت هستند.
سید احمد معتمدی - رئیس دانشگاه صنعتی امیرکبیر نیز با اشاره به بی سرو سامانی 15 ماهه وزارت علوم که در نوع خود بی سابقه است، گفت: بیش از 270 موسسه آموزش عالی در مدیریت این وزارتخانه قرار داردکه بلاکلیفی به وجود آمده به طور قطع به نفع موسسات آموزشی و دانشگاهها نخواهد بود.
وی با اشاره به فصل بودجه ریزی و نیاز وزارت علوم به وزیری که از بودجه سال آینده آموزش کشور دفاع کند، ادامه داد: بلاتکلیفی در وزارت علوم و نبود وزیر در این وزارتخانه، اولین تاثیر منفی خود را در بودجه سال 94 و فعالیتهای علمی پژوهشی کشور خواهد گذاشت.
آخرین مهلت های دولت برای تعیین تکلیف وزیر علوم
عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی گفت: رئیس جمهور برای ادامه مهلت سرپرستی وزارت علوم باید از مقام معظم رهبری اجازه بگیرد و پس از آن گزینه بعدی خود را برای وزارت علوم معرفی کند.
بهروز نعمتی گفت: 2روز تا پایان مهلت 3 ماهه نجفی برای سرپرستی وزارت علوم باقی مانده است که تا پایان این مهلت نجفی می‌تواند سرپرستی این وزارتخانه را برعهده داشته باشد. رئیس جمهور تا پایان مهلت سرپرستی باید از مقام معظم رهبری کسب اجازه کند و برای ادامه سرپرستی در وزارت علوم اذن بگیرد.
وی ادامه داد: این سرپرستی تا معرفی گزینه بعدی دولت برای وزارت علوم ادامه خواهد داشت.
عضو هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی درخصوص احتمال معرفی وزیر پیشنهادی علوم تا پایان مهلت سرپرستی گفت: دولت می‌تواند فرد دیگری را معرفی کند اما طبق آیین نامه مجلس گزینه بعدی وزارت علوم باید حداقل یک هفته برای معرفی خود فرصت داشته باشد، 3 روز آینده فرصت کمی برای معرفی وزیر و برگزاری جلسه رای اعتماد است.
