مشرق - مرحوم ریچارد فرای ـ‌ با نام ایرانی ایراندوست‌ـ از پیش از انقلاب تا به امروز مورد توجه دولت‎ها و اهالی سیاست بوده است. همواره دولت‎ها به‎واسطه شأن علمی و فرهنگی و هم به جهت برد تبلیغاتی به‎دنبال گرفتن عکس یادگاری با وی بوده‎اند. اما گاهی این علاقه از قاب عکس فراتر رفته و تبدیل به گرایشات فکری شده است. این روز‎ها حواشی داستان‎‎های مربوط به فوت وی پررنگ‎تر از متن آن است و از آنجایی که این یادداشت در تلاش است بیشتر به متن بپردازد از پرداختن به مسائل سیاسی اجتناب کرده و نگاهی به وضعیت روز‎‎های پس از فوت او می‎اندازد.


1. فرای مستشرق بوده، اتفاقا بسیار پرتلاش و علاقه‎مند به ایران اما قاعدتا منافع خود و کشورش را بر هر چیزی ـ‌که به‎نظر، امری طبیعی است.ـ ترجیح می‎داده است و اگر اقتضا می‎کرد همه‌چیز ما حتی فرهنگ ما را به پای فرهنگ متبوعش ذبح می‎کرد. اما حال این کار را کرده یا نه، به گمانم ریچارد فرای از این قاعده مستثنی است، دست‌کم فرصتش پیش نیامده وگرنه غربی‌جماعت، به‎ویژه از نوع آمریکای‌اش منفعت‌شناس است مانند همه مردمان عاقل. باور کنیم که مستشرقین برای رضای خدا در ایران تور نمی‎انداختند و به‎دنبال صید ماهی‎‎های درشت بوده‎اند.

البته جناب فرای و همسر ایرانی‎اش خانم عدن نبی، مدعی هستند که فرای از سر دغدغه و علاقه، ایران‌پژوهی می‎کرده و هیچ‎گاه از سیا و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا، پول نگرفته الا در دوران جنگ جهانی دوم و آن هم علیه آلمان نازی؛ موضوعی که در آثار خود فرای هم پنهان نبوده و در نوشته‌هایش این‎ها را ثبت کرده است. به هر حال همان‌گونه که باور غیرجاسوس بودن مستشرقین سخت است، باور اینکه مستشرق تحت تاثیر عظمت و بزرگی یک فرهنگ، تحولات درونی پیدا کند نیز آسان است. اتفاقی که در هانری کربن رخ داد، به‎گونه‎ای دیگر در فرای رخ داد گرچه ظاهرا کربن دلباخته اسلام ایران اسلامی شد اما فرای بشتر خواهان ایرانیت ایران اسلامی بود و به هر جهت او در برابر زیاده‌خواهی و گنده‌گویی‎‎های کشور‎های حاشیه خلیج‎فارس مقاومت جانانه‎ای از خود نشان داده و مکاتبات متعدد و مستندی با سازمان ملل انجام داد که قابل ستایش است گرچه می‎دانیم فرای شاگرد و همکار مرحوم آرتور پوپی است که به هیچ‌وجه در ایران خوش‌آوازه نیست.


2‎. مرحوم فرای 94 سال عمر کرد و از این 94 سال، بیش از 70 سال از عمر خویش را وقف مطالعه ایران کرد. در همین راستا مطالعات بسیار ویژه و قابل ملاحظه‎ای نیز انجام داده است که معرو ف‎ترین آن‎ها «عصر زرین فرهنگ ایران» درباره دوران اوج تمدن اسلامی با محوریت ایران است. البته از میان نزدیک به 50 جلد کتابی که فرای به انگلیسی درباره ایران نگاشته، کمتر از انگشتان دست به فارسی ترجمه شده است که ضروری است به‎جای پرداختن به حاشیه‎‎های غیرضروری و بیش از اندازه سیاسی این روز‎ها به‎دنبال مطالبه از متولیان فرهنگ و تاریخ این مرز و بوم باشیم تا هرچه سریع‌تر آثار ایشان به فارسی ترجمه شود.
 
3‎. در بحبوحه حواشی و گاهی هتک حرمت‎‎هایی که این روز‎ها در اصفهان رخ داد، کم‌کاری برخی بزرگان سیاسی که صبغه فرهنگی نیز دارند بد جور به چشم می‎آمد. اینان می‎توانستند از طریق رسانه‎ها به‎ویژه رسانه ملی با جهت‌دهی و توجیه جمعیت معترض بپردازند. در کنار این خودسانسوری بزرگان به هر حال باید آسیب‎شناسی شود که چرا برخی از ما (به‎ویژه در رسانه‎ها) به‎گونه‎ای رفتار می‎کنیم که اهالی فرهنگ و سیاست از موضع‎گیری به هنگام و راهگشا عاجز می‎مانند.

4.‎ فرای مرحوم شد و طبق وصیتش و مجوز دولت‎‎هایی که علاقه به گرفتن عکس یادگاری با وی داشتند باید در ایران دفن شود. قبول! اما چرا کسی این روز‎ها از خود نمی‎پرسد در ازای این درخواست آیا او به تعهداتش به ایران و موسسات ایرانی عمل کرده است؟ بد نیست بدانید در تفاهمنامه‎ای که فرای و استانداری اصفهان در دولت دهم امضا کردند قرار بر این گذاشته می‎شود که به ازای اهدای خانه جنجالی «تمیزی» به وی و مجوز دفن او در ایران، وی نیز انبوهی از کتاب‎‎های نفیس و گران‌قیمتی را که از ایران جمع‎آوری کرده و با خود به آمریکا برده، داوطلبانه و به‎صورت اهدایی به ما بازگرداند. کتاب‎‎هایی که بعضا تک‌نسخه و بسیار ذی‌قیمتند. ما در فرهنگ ایرانی‌ـ‌اسلامی معتقدیم «الکریم اذا وعد وفا»، بسم‌الله... همسر جناب مرحوم فرای که به‎همراه طیاره حامل ایشان جهت تدفین به‌ ایران می‌آیند، مجموعه چندین میلیاردی از کتب نفیس ایرانی را هم سوار کرده و به ایران بیاورند. ما مردم مهمان‌نوازی هستیم و تشییع با شکوهی برایشان ترتیب خواهیم داد. 

*سید مرتضی فاطمی