به گزارش مشرق به نقل از ايبنا، اثر حاضر، تکامل علوم ادبي را در پرتو قرآن مجيد، به تفصيل بررسي کرده است. آنچه توجه محققان در عصر حاضر به آنها جلب شده، زمينه نقد ادبي نزد عرب‌هاست. بر اساس مطالب کتاب، نخستين گامي که تحقيقات دانشگاهي مصري در اين زمينه برداشتند، توجه به آثار مولفان نقد ادبي مانند ابن‌سلام، جاحظ، آمدي، قاضي جرجاني، ابوهلال عسکري، عبدالقاهر جرجاني و ديگران است، کساني که در ماهيت شعر و بيان عربي و مقايسه ميان شاعران، قلم زدند و نيز افرادي که در زمينه طبقه‌بندي فنون صنايع ادبي و توضيح اسرار بلاغت و زيبايي آن کوشيدند.
گام دوم، تحقيق در گرايش‌هاي بزرگي است که در تحول نقد و بلاغت عربي مفيد است. برخي از محققان به شناسايي فرهنگ يوناني به طور عام و به دو موضوع خطابه و شعر به طور خاص روي آوردند که تاثيري در فلسفه ذوق عربي داشت و ديگران به تحقيقات جديد درباره روان‌شناسي، زيباشناسي و جامعه‌شناسي پرداختند. همچنين به آن چه مي‌تواند بر طبيعت نقد ادبي و منابع آن از روح انسانيت و راه‌هاي وارد شدنش به احساسات دروني پرتو افکن شود، روي آوردند.
گروه سوم، دست‌اندرکار تحقيقات قرآني از جنبه‌هاي گوناگوني مانند کلمه، کلمه‌هاي ناآشنا و معاني و نظم و اعجاز شدند و کوشيدند بر اساس اين تحقيقات، بيشتر پديده‌هايي را شرح دهند که به سليقه عربي‌ـ اسلامي اختصاص داشت که بهترين الگو و سرمشق خود را از کتاب آسماني در بيان و تعبير استفاده کرد. طبيعي است که گروه زبان عربي در دانشگاه اسکندريه، در اين زمينه‌هاي جديد بهره کامل برگيرد و براي اعضاي هيات علمي، تحقيقات و کتاب‌هاي مختلفي در اين زمينه‌ها پديدار شد.
در بخشي از مقدمه کتاب به قلم استاد محمد خلف‌الله آمده است: «کتابي که اينجا تقديم مي‌داريم، به کتابخانه عربي ـ اسلامي تعلق دارد. اين کتاب از استاد زغلول سلام، يکي از فارغ‌التحصيلان مشهور اين رشته مي‌باشد. وي از کساني است که در زندگي دانشگاهي خود به دانش دوستي و تلاش در جست‌وجو و گردآوري تحقيقات عربي ميان منطق دانشمند و سليقه اديب شهرت دارد. اين کتاب در اصل تحقيقي است که صاحب آن به دانشگاه اسکندريه تقديم کرد و به درجه فوق ليسانس با رتبه ممتاز نائل گشته است. استاد زغلول در اين تحقيق موفق شد تصوير علمي و روشني از نخستين کوشش‌هايي که دانشمندان اسلام از پايان قرن دوم تا قرن چهارم هجري انجام داده‌اند ترسيم کند و در کشف ويژگي‌هاي سبک قرآني از نظر لغت، نظم و روش‌هاي تعبير آن و پي‌بردن به اسرار بلاغت و اعجاز و تاثير آن در دل‌ها بيان کرده‌اند، بر اساس اين پروژه علمي، وي کوشيده است تا رابطه ميان اين کوشش‌ها و ميان پژوهش‌هايي که از اين دانشمندان و ديگران در تحقيق ويژگي‌هاي ادب عربي و اسرار زيبايي و بلاغت آن است، ثابت کند... .
اما طبيعت آن رابطه و پديده‌هايش، در طي قرن‌ها چه بود؟ از نظر تاريخي معروف است که عرب‌ها وقتي که قرآن را شنيدند به شدت تحت تاثير قرار گرفتند و در مقابل جذابيت و گيرايي نظم آن، شگفت‌زده و متحير شدند. تا آنجا که شماري از روساي ايشان، برخي از جنبه‌هاي اين ديدگاه را بيان کردند، مانند گفتار عتبةبن ربيعه که وقتي از پيغمبر(ص) آيه‌هاي اوليه سوره فصلت را شنيد، نزد قومش برگشت. از او پرسيدند: اي ابووليد! پشت سر تو چيست؟ گفت: "پشت سرم سخني را شنيدم که هرگز نظير آن را نشنيده بودم. به خدا قسم! شعر و جادو و کهانت نيست. اي قبيله قريش! از من اطاعت کنيد و آن را از من بدانيد و اين مرد را به حال خود بگذاريد."
علاوه بر آن، وليدبن مغيره نيز مي‌گويد: "به خدا قسم! سخنان او داراي حلاوت است و ريشه آن چون خرما بن، بارور و شاخه آن خرماي تازه و شيرين است."»
در کتاب‌هاي «سيره» نظير اين روايت، بسيار است و همه آنها در بيان تاثير قرآن در دل عرب و در توضيح تاثير بلاغت قرآن در وجودشان اتفاق نظر دارند. برخي از دشمنان از همان زمان به برتري جويي و ستيزه، روي آورده بودند و گفتند: «اگر بخواهيم، مثل اين را مي‌گوييم.» پيغمبر(ص) مامور شد تا آنان را به مبارزه بطلبد که مثل آن، يا 10 سوره يا يک سوره همانند آن را بياورند. بنابراين، از اين طريق خواست ايشان را آگاه کند که ناتوانند و چنانچه انس و جن، گردهم آيند تا نظير اين قرآن را بياورند، نتوانند همانند آن را بياورند، هرچند برخي از ايشان پشتيبان ديگري باشند.
کتاب حاضر در دو بخش کلي تنظيم شده که در هر بخش چند باب شکل گرفته و هرکدام از اين باب‌ها به چند فصل تقسيم شده‌اند.
کتاب نخست، بررسي‌هاي نخستين قرآني تا پايان قرن سوم هجري را دربرمي‌گيرد (باب نخست: بررسي‌هاي قرآني شامل کوشش‌هاي اوليه تفسير، بررسي‌هاي لغوي اسلوب قرآني و پژوهش‌هاي مياني سبک قرآن و باب دوم: بررسي‌هاي لغت و شعر در قرن سوم شامل تحقيقات زبان، بررسي‌هاي شعر و بيان.)
کتاب دوم، بررسي‌هاي اعجاز قرآن (ديدگاه‌هاي نو در نقد، که از سه باب تشکيل شده است. باب نخست، تحول بررسي‌هاي بيان قرآن در سده چهارم هجري و پيدايش پژوهش‌هاي اعجاز قرآن شامل پژوهش‌هاي اعجاز قرآن، تحقيقات باقلاني براي بيان قرآن و اعجاز آن، باب دوم، تحول تحقيقات نقد در سده چهارم و چگونگي تاثيرپذيري آن از قرآن شامل تحقيقات بلاغت و علوم آن، تحقيقات نقد شعر در قرن چهارم و باب سوم، خلاصه مطالب را شامل مي‌شود.
در انتهاي اين اثر، نمايه‌اي از آيات و اعلام نيز درج شده است.
چاپ دوم کتاب «نقش قرآن در تکامل نقد ادبي» در شمارگان 1200 نسخه، 512 صفحه و بهاي 95000 ريال راهي بازار نشر شد.
