به گزارش مشرق؛ حضور سالانه بیش از 20 میلیون زائر از ایران و جهان در مشهد مقدس به عنوان بزرگ‌ترین و پر جمعیت‌ترین کلان‌شهر مذهبی جهان بر اهمیت برنامه ریزی دقیق و علمی برای ساماندهی خدمات‌رسانی به این خیل عظیم انسان‌های خداجو و افزایش بهره‌وری معنوی مناسب می‌افزاید.

نیازهای روزافزون موجود در حوزه پذیرایی از زائران بارگاه منور رضوی و لزوم ارائه راهکارهای دقیق علمی برای رفع این نیازها و مشکلات، انجام مطالعات و پژوهش‌های علمی برای این مهم را در دستور کار مسئولان کشور قرار داد. از این رو در سال 1387 ردیف مستقل اعتباری برای انجام «مطالعات توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا علیه السلام» در برنامه اجرایی سال 1388 تصویب شد و به دنبال آن، در قانون برنامه پنجم توسعه کشور نیز ماده مستقلی بدین منظور گنجانده شد که البته لازم به ذکر است شروع این طرح مطالعاتی عملاً از نیمه دوم سال 1389 بوده است.

با توجه به ماهیت دینی زیارت، «تعمیق آثار معنوی زیارت در زائران» به عنوان مأموریت اصلی مطالعات تعیین شد. از دیگر سو، اهمیت ساماندهی امور زائران در تأمین زیرساخت‌های مورد نیاز و ارائه خدمات بهینه، ویژگی میان رشته‌ای به طرح بخشید و با عنایت به اهمیت کاربردی شدن نتایج مطالعات صورت گرفته و عملیاتی شدن آن در سطح استان و کشور، ایجاد هماهنگی و مدلی میان مسوولان اجرایی استان، از دیگر ضرورت‌های انجام طرح تلقی شد.

با گذشت حدود دو سال از آغاز اجرای این مطالعات، مجموعه مدونی از پژوهش‌های کارآمد در حوزه زائر و زیارت مشهدالرضا(ع) شکل گرفته که در نظر گرفتن آن می‌تواند، تحول مثبتی در ساماندهی امور زیارت و زائران ایجاد نماید.

آنچه در پی می‌آید چکیده‌ای از اهداف، رویکردها و نتایج مطالعات صورت گرفته تا کنون می‌باشد که در گفتگوی پایگاه اطلاع رسانی زیارت با مدیر اجرایی این پروژه مهم مطالعاتی صورت تحقق یافته است.

زیارت؛ مؤلفه کلیدی در مهندسی تمدن اسلامی

دبیر اجرایی مطالعات توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا(ع) با اشاره به اینکه در این مطالعات، زیارت به عنوان مؤلفه مهم و کلیدی در مهندسی تمدن اسلامی و یک منبع و سرچشمه مهم برای فرهنگ سازی و انسان سازی مورد استفاده قرار گرفته‌است، گفت: راهبرد اصلی مطالعات بر همین اساس، افزایش کارآمدی زیارت در راستای تمدن سازی غنی شیعی قرار گرفت و با توجه به فرمایشات اخیر مقام معظم رهبری مبنی بر لزوم انجام کار مناسب نرم‌افزاری در حوزه تمدن نوین اسلامی، با وجود آنکه رویکرد کلی طرح در همین راستا تعریف شده بود، اما بعد از بیانات ایشان به صورت روشن‌تری تحقق این مهم در دستور کار قرار گرفته‌است.

حجت الاسلام والمسلمین هاشم مهذب رحیم زاده، دومین راهبرد این مطالعات را مشارکت همگی متولیان توسعه زیارت در انجام این مطالعات به ویژه در تدوین برنامه اجرایی در راستای اثرگذاری در فرهنگ دینی مردم عنوان کرد و افزود: با گذشت دو سال از اجرای مطالعات، تا کنون حدود 200 پژوهشگر و کارشناس حوزه‌های مختلف علمی در این زمینه با ما همکاری داشته‌اند.

وی همچنین سومین راهبرد این طرح را تجربه عملی، مهندسی فرهنگی در طراحی الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت عنوان کرد.

مطالعات تقریباً به اتمام رسیده است

مهذب رحیم‌زاده با اشاره به در نظر گرفته شدن سه فاز اجرایی بر اساس راهبردهای اصلی برای این طرح، عنوان کرد: این فازها شامل مطالعات پایه و پژوهش‌ها، برنامه‌ریزی راهبردی و تدوین برنامه پنج ساله و نیز طراحی سیستم اجرایی طرح‌ها(پروژه‌های اجرایی، شاخص‌های ارزیابی، ارزشیابی، نظارت و کنترل پروژه‌ها) می‌باشد که نتایج مطالعات پایه و پژوهش‌های فاز اول، در قالب 23 عنوان مجلد گزارشی تنظیم شده‌است.

وی ادامه داد: جایگاه و نقش زیارت و گردشگری زیارتی- مذهبی در اسناد فرادستی، گردآوری و بررسی تحقیقات موجود در رابطه با زائر و زیارت و فراتحلیل آن‌ها، بررسی الگو و مدل زیارت، تاریخ و زیرساخت‌های گردشگری زیارتی  10 شهر مذهبی مهم جهان (مکه، مدینه، نجف، کربلا، بیت‌المقدس، واتیکان، فاطیما، لهاسا، بنارس و سانتیاگو) از مهم‌ترین پژوهش‌های صورت گرفته در فاز اول مطالعات به شمار می‌رود.

دبیر اجرایی مطالعات توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا(ع) همچنین از عناوین «رویکرد آتی طراحی و ارائه مدل شهر زیارتی مشهد و مدل توسعه و تعمیق زیارت در شهر مشهد» ، «بازشناسی مفهوم زیارت» ، منشور زیارت در نگاه  حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری، گردآوری و تدوین مجموعه نظرات نخبگان، گردآوری و مستند سازی منابع و اسناد، مطالعات سوغات فرهنگی زائران رضوی و مطالعات اجرایی اسکان و اقامت زائران شهر مشهد به عنوان دیگر پژوهش‌های پایه‌ای صورت گرفته در فاز اول مطالعات نام برده و افزود: با اتمام فاز اول، تلفیق و ترکیب نتایج و دستاوردهای مطالعاتی این فاز نیز انجام شده است.

تدوین 13 سند در حوزه مدیریت راهبردی و برنامه ریزی

حجت الاسلام والمسلمین مهذب رحیم‌زاده گفت:  در فاز مدیریت راهبردی و برنامه‌ریزی مطالعات توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا علیه السلام با استفاده از توان علمی اساتید و کارشناسان برجسته حوزه برنامه ریزی و مدیریت فرهنگی، برنامه اجرایی توسعه زیارت امام رضا علیه السلام در سال 1390 و سپس 8 سند راهبردی و سند برنامه‌ای، شامل سند راهبردی فرهنگ زیارت، سند راهبردی عرصه اجتماعی-امنیتی زائر و زیارت، سند برنامه 5 ساله اجتماعی-امنیتی زائر و زیارت، سند راهبردی عرصه اقتصادی زیارت و زائرپذیری شهر مشهد، سند برنامه 5 ساله اقتصاد زیارت و زائرپذیری، سند راهبردی عرصه گردشگری مذهبی با رویکرد خدمات زائر، سند برنامه 5 ساله گردشگری مذهبی با رویکرد خدمات زائر، سند راهبردی عرصه مدیریتی- سیاسی، سند برنامه 5 ساله مدیریتی- سیاسی، سند راهبردی حوزه کالبدی-فضایی، معماری و شهرسازی کلان شهر مشهد با رویکرد زیارت و زائرپذیری، سند برنامه 5 ساله حوزه کالبدی- فضایی، معماری و شهرسازی کلان شهر مشهد با رویکرد زیارت و زائرپذیری، سند راهبردی عرصه اوقات فراغت زائر و سند برنامه 5 ساله اوقات فراغت زائر تدوین شده است.

وی افزود: در حال حاضر مرحله تلفیق و ترکیب نتایج و دستاوردهای مطالعاتی این اسناد راهبردی به اتمام رسیده و تلفیق و ترکیب نتایج و دستاوردهای مطالعاتی برنامه‌های 5 ساله نیز در مراحل پایانی قرار دارد.

وی با اشاره به مأموریت فاز سوم مطالعات در طراحی سیستم ارزیابی، گفت: در این بخش و با انجام کار پژوهشی در حوزه طراحی نظام کنترل و سنجش عملکرد (ارزیابی و ارزشیابی) ، نتایج و مستندات در قالب 2 جلد گزارش، تدوین و آماده سازی شده است.

تدوین سند راهبردی توسعه زیارت در عرصه رسانه

دبیر اجرایی مطالعات توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا(ع) در بخش دیگری از سخنان خود از تدوین سند راهبردی توسعه زیارت در عرصه رسانه خبر داد.

وی افزود: این سند، با توجه به نیازهای رسانه‌ای موجود در عرصه توسعه فرهنگی زیارت و در نتیجه پژوهش در 5 حوزه مفهوم شناسی و چارچوب مفهومی دین، رسانه و زیارت بر اساس رهیافت اسلامی و ادبیات موجود؛ جریان شناسی و آسیب‌شناسی پرداخت رسانه‌ای زیارت رضوی و وضع موجود آثار و فعالیت‌ها؛ مسأله‌شناسی، راه‌حل‌شناسی و محیط‌شناسی بر اساس رویکرد یادگیری و سیاستی و مصاحبه، تحلیل عملکرد رسانه‌های دینی در حوزۀ زیارت (نقش شبکۀ ماهواره‌ای/ رسانۀ مکتوب/ رسانۀ دیجیتال در توسعۀ زیارت) ؛ و مخاطب‌شناسی و بازارپژوهی رسانه‌ای زیارت؛ تدوین شده است.

حجت الاسلام والمسلمین مهذب رحیم‌زاده ادامه داد: در همین راستا، تدوین نظام‌نامه توسعه رسانه‌های دیداری، مکتوب و دیجیتال در حوزۀ زیارت امام رضا  علیه السلام در قالب بسته‌های برنامه‌ای، گزارش مدیریتی و راهنمای اجرا؛ یک گزارش ضمیمه شامل پیوست اقتصادی و حقوقی رسانه و زیارت امام رضا علیه السلام؛ و در انتها تدوین سند راهبردی رسانه زائر و زیارت نیز از دیگر اقدامات صورت گرفته بوده است.

تألیف و انتشار 4 عنوان کتاب

وی گفت: در کنار تدوین نتایج مطالعات صورت گرفته که سرجمع آن تا کنون در قالب 50 جلد آماده‌شده است، تولید و انتشار کتاب نیز در دستور کار قرار گرفته است که تا کنون 4 عنوان کتاب، برای استفاده عموم مردم و شیفتگان زیارت امام هشتم(ع) ، تدوین، تألیف و انتشار یافته است. خلاصه مطالعات مرحله شناخت(مطالعات پایه) ، خلاصه مطالعات مرحله دوم(بخش اول - اسناد راهبردی) ، بازشناسی مفهوم زیارت و مجموعه مقالات زیارت و گردشگری دینی، عناوین کتاب‌های منتشر شده می‌باشد.

وی اظهار امیدواری کرد: نتایج دیگر پژوهش‌ها و مطالعات توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا(ع) ، نیز تدوین و در دسترس علاقه‌مندان قرار گیرد.

ضرورت توسعه زیارت به صورت برنامه‌ای

دبیر اجرایی مطالعات توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا(ع) مهم‌ترین نیاز کنونی حوزه زیارت مشهدالرضا(ع) را توسعه زیارت به صورت برنامه‌ای عنوان کرد و افزود: ان‌شاءالله با تصویب و اجرای برنامه جامع توسعه زیارت امام رضا علیه السلام، برنامه‌های نهادهای مختلف ذی‌ربط به صورت هماهنگ عمل خواهد شد و در نتیجه با اجرای گام به گام و مرحله به مرحله برنامه، شاهد رفع نیازها و کاستی‌های این حوزه و در نتیجه پویایی و اثربخشی زیارت زائران بارگاه منور رضوی(ع) خواهیم بود.

وی همچنین بر ضرورت توجه جدی به توسعه زیارت امام رضا(ع) در عرصه بین‌المللی و آمارگیری دقیق و تدوین شاخص‌های آماری در حوزه زائران و زیارت تاکید کرده و ابراز امیدواری نمود که با توجه به نتایج مطالعات توسعه کمی و کیفی زیارت امام رضا(ع) ، تحقیق و توسعه همسو با اجرای برنامه‌ای زیارت به صورت گام به گام و مرحله به مرحله به عنوان یک اصل قطعی دنبال شود.