نمایی از قلعه اختیار‌الدین در هرات

  5 هزار متر مربع مساحت و 13 برج ویژگی‌های قلعه اختیار‌الدین 

بنابر روایت‌های عامیانه، قلعه اختیار‌الدین توسط اسکندر کبیر در سال 330 پیش از میلاد ساخته شد و بعضی از محققان معتقدند که این اثر از بقایای شهر تاریخی «آرتاکوانای» است.

قلعه اختیار‌الدین را "ارگ بالاحصار" هم می‌نامند که به معنای قلعه‌ای کوچک در میان یک قلعه بزرگ و محل زندگی حاکم یا پادشاه است. قلعه در قسمت شمالی شهر بین محل «قطبیچاق» و محله «بردرانی‌ها» بر روی تپه‌ای بلند واقع است. قلعه اختیار‌الدین حدود پنج هزار متر مربع مساحت دارد و بلندترین نقطه آن 20 متر است و در حال حاضر 13 برج دارد.

این بنا از خشت خام ساخته شده و در قرن هفتم میلادی توسط اختیار‌الدین از حاکمان وقت، مرمت شد و پس از خرابی‌های زمان مغول مجددا توسط «ملک فخرالدین کرت» از حاکمان «آل کرت» مرمت گردید.

این قلعه به دلیل این که مرکز حکومت بود، همواره در معرض تخریب مهاجمان بود و در سال 818 هجری قمری توسط شاهرخ تیموری دوباره مرمت شد. یونسکو در سال 1975 میلادی و در زمان حاکمیت «داود خان» این قلعه را مرمت کرد که متأسفانه به دلیل روی کار آمدن رژیم کمونیستی در افغانستان نیمه کاره ماند.

قلعه اختیارالدین در سال‌های اخیر به عنوان محل موزه شهر هرات مورد استفاده قرار می‌‌گیرد. برج‌های این قلعه در زمان تیموریان به تزئینات کاشی‌کاری مزین شد و بقایای به جا مانده از آن نشان از وجود یک کتیبه عظیم دارد که به خط ثلث و بر روی بدنه قلعه کار شده بود. هنوز هم بر روی 2 برج در حال حاضر این تزئینات به چشم می‌خورد و در پائین برج کتیبه‌ای به خط کوفی سفید وجود دارد.

به استناد بعضی از منابع دوره تیموری، در داخل قلعه اتاقی وجود داشت که اتاق «زرنگار» نام داشت و تمام دیوارها و سقف‌های آن نقاشی و تزئین شده بود که متاسفانه امروز وجود ندارد.