به گزارش مشرق به نقل از ستاد خبری چهارمین کنگره بین المللی علوم انسانی اسلامی، حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمود طیب حسینی دانشیار گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، در ارائه مقاله خود درباره رویکردهای سلبی و ایجابی قیام برای خدا در سیاست ( با تاکید بر سوره سبا) در اولین روز از کنگره گفت: قرآن کریم مهمترین منبع معرفتی برای دانش های مختلف دینی از جمله دانش سیاسی اسلامی است.

وی افزود: یکی از مبانی تئوریک برجسته سیاست و حکومت از منظر قرآن کریم « قیام برای خدا» است، آیه شریفه ۴۶ سوره سبأ «قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکم بِوَاحِدَهٍ أَن تَقُومُواْ لِلَّهِ مَثْنیَ‏ وَ فُرَادَی‏ ثُمَّ تَتَفَکرُواْ مَا بِصَاحِبِکمُ مِّن جِنَّهٍ..» مؤمنان را به قیام برای خدا به صورت دو نفر دو نفر و تک تک سفارش می کند.

طیب حسینی اظهار داشت: مطابق روایات اهل بیت(ع) آیات شریفه قرآن در فرایند هدایت بشر و پاسخگویی به نیازهای مختلف تربیتی و هدایتی انسان دلالت حداکثری دارد.

دانشیار گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، بیان داشت: مطابق مبنای فوق یکی از زمینه های توسعه در دلالت‌های قرآن مجید آن است که آیات شریفه در سیاق دلالت بر یک معنا دارد و در خارج از سیاق دلالت بر معنایی دیگر و هر دو معنا مراد خداوند است. در تفسیر قرآن حکم آیه محدود به مورد نزول نیست بلکه گستره عام لفظ را در برمی گیرد.

وی افزود: مرکز بحث در آیه شریفه عبارت «أَن تَقُومُواْ لِلَّهِ مَثْنیَ‏ وَ فُرَادَی» است، که مخاطبان و مؤمنان را به قیام برای خدا به صورت دوتا دوتا و تک تک دعوت می کند: «قُلْ إِنَّمَا أَعِظُکم بِوَاحِدَهٍ أَن تَقُومُواْ لِلَّهِ مَثْنیَ‏ وَ فُرَادَی‏ ثُمَّ تَتَفَکرُواْ مَا بِصَاحِبِکمُ مِّن جِنَّهٍ…؛  در بخش دیگر آیه نیز دارای اهمیت بوده و در تعیین معنای عبارت فوق تأثیر گذارند: از آیه شریفه و عبارت فوق دو معنای ایجابی و سلبی از قیام برای خدا در عرصه سیاست و حکومت قابل برداشت است.

طیب حسینی درباره بعد ایجابی، عنوان کرد: در بعد ایجابی، «قیام برای خدا» عبارت است از انقلاب علیه طاغوت و نهضت علیه حکومت‌های باطل. و هر گونه جهاد و قیام در راه خدا است، معنای عام تر آیه این است که: انسان در همه فعالیت سازنده یا بازدارنده در جامعه اسلامی خالصانه برای خدا تلاش کند.

وی درباره مؤیدات بعد ایجابی آیه، اظهار داشت: این برداشت از آیه شریفه در دوره معاصر بسیار مشهور است، بیشتر مفسران معاصر و کهن این معنا را از آیه شریفه برداشت کرده اند، از جمله امام خمینی(ره) در رهبری نظام اسلامی ایران همواره این آیه شریفه را در تمام فعالیت های اجتماعی نصب العین خود قرار می داد، این معنا با مفاد بسیاری از آیات دیگر و روایات شریف که مؤمنان را به مجاهده در راه خدا و اخلاص در اعمال و رفتار سفارش می کند کاملا سازگار است.

طیب حسینی درباره اشکالات معنای ایجابی آیه، عنوان کرد: معنای یاد شده با سیاق آیه شریفه به ویژه با ادامه آیه که می فرماید: «ثُمَّ تَتَفَکرُواْ مَا بِصَاحِبِکمُ مِّن جِنَّهٍ» و قیام را عامل و زمینه ساز تفکر معرفی می کند ناسازگار است، همچنین با معنای «أعِظٌکم» در صدر آیه شریفه نیز ناسازگار است.

وی افزود: طی یک بررسی لغوی و موضوعی در قرآن مجید، واژه موعظه و مشتقات آن درهمه مواردش در قرآن مجید به معنای بازداشتن مردم از امور ناپسند همراه با تهدید و هشدار به آنها در صورت ارتکاب است. و چون قیام برای خدا در امور زندگی امری بسیار شایسته است، به کار بردن موعظه در مورد آن نابجاست. درنتیجه دراین آیه قیام باید به معنایی تفسیر شود که با معنای موعظه سازگار باشد.

طیب حسینی درباره مفاد سلبی آیه شریفه، اظهار داشت: در رویکرد سلبی، برعکس رویکرد ایجابی، قیام به معنای توقف و باز ایستادن از حرکت و اقدام سیاسی ـ اجتماعی و پرهیز از مقابله با پیامبر، عموم رهبرانی دینی و حکومت دینی معنا می شود.

دانشیار گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، افزود: در این برداشت «قیام» به معنای توقف و بازایستادن از حرکت احساسی و کورکورانه و کنار کشیدن از اجتماعات و میتینگ‌های سیاسی غوغاسالارانه علیه رهبران دینی(پیامبر) است که در آنها غالبا از احساسات عموم سوء استفاده می شود.

وی درباره دلایل برداشت سلبی از آیه شریفه ، عنوان کرد: برای نخستین بار زمخشری با یک تحلیل ادبی اجتماعی از آیه شریفه به این برداشت رسیده، و از شیعه مفسران بزرگی مثل فیض کاشانی آن را پذیرفته اند. معنای اصلی «قیام» توقف و بازایستادن از حرکت است چنانکه در آیه ۲۰ سوره بقره  «کلَّما أَضاءَ لَهُمْ مَشَوْا فیهِ وَ إِذا أَظْلَمَ عَلَیهِمْ قامُوا» به این معنی است، و در آیه مورد بحث این معنای قیام کاملا درست است، به علاوه معنای یاد شده با سیاق آیه شریفه و عبارت ثُمَّ تَتَفَکرُواْ مَا بِصَاحِبِکمُ مِّن جِنَّهٍ» کاملا سازگار است، همچنین با معنای «أعِظکم» که برای بازدارندگی همراه با هشدار به کار می رود کاملا سازگار است.

طیب حسینی با اشاره به نتیجه به دست آمده از تحلیل ادبی و در نظر گرفتن سیاق و قرائن موجود در آیه شریفه، گفت: آیه شریفه ۴۶ سبأ با یک موعظه همراه با تهدید و هشدار از مردم شهر مکه می خواهد از تجمعاتی که سران مشرک علیه پیامبر به راه می اندازند دو به دو یا تک تک فاصله بگیرند؛ زیرا رویکرد این تجمعات اغلب هیجانی و احساسی است و قدرت تفکر صحیح را از شرکت کنندگان سلب می کند، سپس در مکانی آرام درباره گذشته و حال پیامبر(ص) به تفکر می پردازند. در این صورت حق برای آنان آشکار خواهد شد و در می یابند که اتهامات سران شرک به پیامبر از جمله اتهام جنون ناروا است.

دانشیار گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، بیان داشت: نکته مهم این است که فاصله گرفتن از تجمعات یاد شده، زمینه‌ساز تفکر و تعقل مثبت خواهد بود و می توان در فضایی آرام و بدون تعصب و غوغا و جهل، به حقیقت دست یافت.

وی درباره تعمیم نتیجه، بیان داشت: مطابق مبنای پنجم، معنای آیه شریفه تعمیم می یابد و شامل همه رهبران و مصلحان دینی اعم از امامان معصوم(ع) و غیر آنها می شود، و چنین نتیجه می گیریم که خدای تعالی از فرد فرد جامعه می خواهد تا در فضاهای تاریک فتنه و پرهیاهوی تبلیغ علیه رهبران و مصلحان دینی که با پشتوانه و پیشینه ای روشن، جان بر کف در راه گسترش دین خدا و عدالت در زمین و نجات انسان های محروم تلاش می کنند و در این راه با امواج سهمگین تهمت و تبلیغات سوء از سوی سران جاه طلب و دنیا پرست مواجه می شوند از تجمعات آنان دوری بگزینند. و با یافتن همراهانی به همفکری و مشورت با یکدیگر بپردازند و خردمندانه تعقل بورزند. در این صورت طبق وعده خدا حتما حق برای آنان آشکار خواهد شد، و ثانیا اگر همراهی نیافتند، وظیفه دارندخود به تنهایی از آن تجمعات فاصله گیرند و در خلوت  بیاندیشند تا خداوند آنان را به حق هدایت کند.

طیب حسینی در پایان درباره اثبات معنای ایجابی آیه شریفه، خاطرنشان کرد: باید یاد آور شد که گرچه معنای ایجابی آیه شریفه یعنی قیام برای خدا در همه امور زندگی با سیاق و قرائن موجود در آیه سازگار نیست اما مطابق مبنای چهارم ما می توانیم بعد از اثبات معنای صحیح آیه، معنای ایجابی را نیز از آیه برداشت کنیم، زیرا دلالت عبارات قرآن فارغ از سیاق نیز حجت است، بنابر این آیه شریفه دلالت دارد بر قیام و جهاد خالصانه علیه هر گونه ظلم و طاغوت و باطل به صورت دو به دو و تک تک، و در این قیام باید هم به تنهایی اندیشید، و هم از مشورت و اندیشه دیگران بهره گرفت، چرا که استبداد در فکر و رأی مایه تباهی است، و در همه امور زندگی به نیت اصلاح و فهم حقایق باید برای خدا دو به دو (برای مشورت) و یک به یک (برای تفکر) اقدام  کرد.