به گزارش مشرق، شریف قیصری- فارغ از اهدافی که مدافعان و موافقان برجام در لوای سخنانشان پنهان می کنند و نزاعی جدی در اصول انقلاب را طلب می کند، تنها نقطه ی اشتراکی که باهم دارند متن برجام است. ما فقط یک متن برجام داریم وکسی نمی تواند منکر آن شود.

بدیهی است هر بحثی برای روشن شدن حقیقت می بایست روی اصول توافق شده ای شکل بگیرد. در این منازعه ی برجامی نیز تنها اصل مورد توافق طرفین که مثل روز روشن است، متن برجام است.

از لحاظ شکل و شمایل، برجام توافقی طولانی است که همین نکته باعث عدم اقبال رسانه ها و صاحب نظران به بررسی دقیق آن شد. در نقد بند به بند برجام، اندک پژوهشگرانی در کشور همت گماردند و عمدتا به خاطر نداشتن رسانه و تخصصی بودن پیامشان در بین شارلاتانیزم رسانه ای محو شدند و صدایشان به جایی نرسید. اما اثراتی را برای ثبت در تاریخ به جا گذاشتندکه علاقه مندان برای فهم برجام، لازمست به آنها رجوع کنند. اما در این نوشته در حد ظرفیت یک مقاله به کم و کیف تعهدات برجامی طرف مقابل می پردازیم تا استانداردهای برجام مشخص شود و بدانیم چه تحریمی را می توان ناقض برجام دانست.

استاندارد اول: برجام قصد رفع همه ی تحریم ها را ندارد
با اینکه رییس جمهور با وعده ی رفع همه ی تحریم ها توانست اقبال مردم را به سمت خویش بکشاند و بارها بعد از ریاست جمهوری نیز با صدای رسا برجام را موجب لغو همه ی تحریم ها دانست اما طرف مقابل، به هیچ وجه این خواسته را برای روحانی فراهم نکرد و این نکته با کمال ظرافت در متن برجام تعبیه شد:

(بخشی از مقدمه برجام)
This JCPOA will produce the comprehensive lifting of all UN Security Council sanctions as well as multilateral and national sanctions related to Iran’s nuclear programme, including steps on access in areas of trade, technology, finance and energy.
 این برجام موجب لغو جامع کلیه تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد و همچنین تحریم‌های چندجانبه و ملی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران و نیز شامل گام‌هایی برای ایجاد دسترسی در حوزه‌های تجارت، فناوری، مالی و انرژی خواهد شد.
 
و اینگونه در مقدمه ی برجام خیال ایران از عدم رفع تحریم های غیر هسته ای راحت شد. اما آیا این به معنای رفع شدن همه ی تحریم های هسته ایست؟
پاسخ روشن است.

(بند 24 برجام)
The E3/EU and the United States specify in Annex II a full and complete list of all nuclear-related sanctions or restrictive measures and will lift them in accordance with Annex V.
اتحادیه اروپایی، کشورهای آلمان، انگلیس و فرانسه و نیز ایالات متحده فهرست کامل و جامعی از تحریم‌ها یا اقدامات محدودیت ساز مرتبط با هسته‏‌ای را مشخص می‏‌کنند و آنها را منطبق با پیوست 5 لغو خواهند کرد.
 
 طرف مقابل حتی حاضر به رفع همه ی تحریم های هسته ای نیز نمی شود و اتفاقی به مراتب بدتر رقم می خورد. طرف مقابل قضیه را برای همیشه تمام می کند و صراحتا اعلام می کند، منظورش از تحریم های هسته ای، همانهایی است که در این برجام مشخص کرده. این بدان معناست که طرف مقابل روی تحریم هایی که مایل است رفع کند نام «مرتبط با هسته ای» گذاشته و آنها را که بخش اندکی از تحریم های ایران محسوب می شوند به اسم «تحریم های جامع مرتبط با هسته ای» جا زده است.
کل تحریم‌هایی که آمریکا در برجام متعهد شده است که اجرای‌شان را متوقف کند، تنها بخش‌های اندکی از تحریم‌های آمریکا (چه قوانین کنگره و چه دستورات اجرایی رئیس جمهور) را شامل می‌شود. مراجعه به لیست موارد ذکر شده نشان می‌دهد بخش‌های بسیار زیادی از قوانین تحریمی آمریکا، اصلاً در این لیست وجود ندارند. بر همین مبنا، کل امتیاز داده شده به ایران در حوزه‌ی تحریم‌های این توافق، از طرف مقامات آمریکایی به معنای حفظ کامل ساختار تحریم‌های آمریکا و تنها ارائه یک تخفیف تحریمی به ایران بیان شده است.
مثلاً از کل قانون تحریمی CISADA (یکی از چهار قانون مهم تحریم ایران) تنها بخش 104(c)(2)(E)(ii)(I) (که هیچ ارتباطی به تحریم‌های اقتصادی کشور ندارد) جزء لیست تحریم‌های مورد بحث (تعلیق) در برجام ذکر شده و باقی بندهای این قانون (یعنی بیش از 99 درصد آن) بدون هیچ تغییری (حتی تعلیق موقت) برقرار باقی خواهند ماند؛ این موضوع موجب می‌شود تحریم‌های مختلف مندرج در این قانون (مانند تحریم سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز، و تحریم‌های مالی بانکی ذکر شده در آن) مانند قبل از توافق بدون هیچ تغییری ادمه داشته باشد.
یا از کل قانون NDAA 2012 فقط دو بخش 1245(d)(1) و 1245(d)(3) در لیست مورد نظر برجام ذکر شده است، که با توجه به نیامدن بخش 1245(d)(4) اثربخش بودن توقف اجرای همان دو بخش نیز زیر سؤال رفته است.
همین مسئله مهم راجع به دو قانون اصلی دیگر تحریمی آمریکا یعنی TRA و IFCA نیز صادق است و بر اساس برجام، آمریکا تنها به توقف اجرای چند بند از آنها متعهد شده است.

استاندارد دوم: تحریم هایی که طبق برجام برداشته می شوند به راحتی قابلیت وضع مجدد خواهند داشت

در ادامه ی صفحات اول (که مقدمه ی برجام محسوب می شود) آمده است:

The E3/EU+3 and Iran commit to implement this JCPOA in good faith and in a constructive atmosphere, based on mutual respect, and to refrain from any action inconsistent with the letter, spirit and intent of this JCPOA that would undermine its successful implementation. The E3/EU+3 will refrain from imposing discriminatory regulatory and procedural requirements in lieu of the sanctions and restrictive measures covered by this JCPOA. This JCPOA builds on the implementation of the Joint Plan of Action (JPOA) agreed in Geneva on 24 November 2013.  
 گروه 1+5 و ایران بر عهده می‌گیرند که این برجام را با حسن نیت و در فضایی سازنده، بر مبنای احترام متقابل اجرا کنند، و از هرگونه اقدام مغایر با نص، روح و هدف این برجام خودداری کنند. گروه 1+5 از تحمیل الزامات مقرراتی و آئین نامه‌ای تبعیض آمیز، به جایگزینی تحریم‌ها و اقدامات محدودیت سازی که مشمول این برجام می‌شوند، خودداری خواهند ورزید. این برجام بر پایه اجرای برنامه اقدام مشترک (توافق ژنو) که در تاریخ 3 آذرماه 1392 در ژنو مورد توافق قرار گرفت، استوار می‌شود.

این بندها برای ایران امیدوار کننده است و خبر از عدم بازگشت همان اندک تحریم های رفع شده می دهد اما در بندهای اجرایی برجام، تکلیف چگونگی رفع تحریم ها کاملا مشخص می شود.
در بندهای بعدی به وضوح ساختار ضعیف برجام خودش را نشان می دهد. ساختاری که تحریم های رفع شده را به مساله ی به نام (SDN list) گره می زند. در این لیست نام 178 فرد و نهاد ایرانی آمده که افراد و نهادهای سایر کشورها در صورت ارتباط مالی بی واسطه یا با واسطه با آنها از سوی آمریکا دچار تحریم می شوند. دقیقا همان کاری که آمریکا بعد از توافق ژنو با برخی بانک های خارجی انجام داد و به اصطلاح گربه را دم حجله برای سایر کشورها کٌشت.

(پاورقی 16 ضمیمه 2 برجام)
 Non-U.S., non-Iranian financial institutions engaging in transactions with Iranian financial institutions (including the Central Bank of Iran) not appearing on the SDN List will not be exposed to sanctions as a result of those Iranian financial institutions engaging in transactions or banking relationships involving Iranian individuals and entities, including financial institutions, on the SDN List, provided that the non-U.S., non-Iranian financial institution does not conduct or facilitate, and is not otherwise involved in, those specific transactions or banking relationships with the Iranian individuals and entities, including financial institutions, on the SDN List.
موسسات مالی غیرآمریکایی، غیر ایرانی که با موسسات مالی ایرانی (شامل بانک مرکزی ایران) که در فهرست SDN قرار ندارند، معامله انجام دهند، بدلیل فعالیت آن موسسات مالی ایرانی در نقل و انتقالات یا روابط بانکی با افراد و اشخاص حقوقی که در فهرست SDN نام برده شده اند، در معرض تحریم ها نخواهند بود، مشروط به اینکه موسسه مالی غیرآمریکایی، غیرایرانی نقل و انتقالات مشخص مزبور با افراد و اشخاص حقوقی ایرانی نام برده شده در فهرست SDN را انجام نداده باشد و یا آنها را تسهیل نکرده باشد و به شکل دیگری در چنین روابط بانکی دخیل نبوده باشد.

لیست تحریمی آمریکا یا همان SDN( که شامل 178 فرد و نهاد ایرانی از جمله سازمان صدا و سیما و وزرات دفاع کشور است) خط قرمزیست که همان اندک تحریم های رفع شده نیز در صورت نزدیک شدن خلاص شده ها به آن، دوباره بر خواهد گشت.
این بدان معناست که تحریم ها ساختاری هوشمند پیدا کرده که هر روز دامنه ی خود را افزایش می دهد. موارد ذکر شده قرائت مورد قبول طرف مقابل از برجام را روشن می کند و ایران و همه ی کشورهای درگیر برجام این قرائت را پذیرفته اند.

استاندارد سوم: امکان وضع تحریم به هر بهانه ای به غیر از هسته ای وجود دارد
    مطابق تأکید برجام قوانین تحریمی دیگر به قوت خود باقیست و رفع تحریم های ذکر شده اثری در اجرای سایر قوانین تحریمی ندارد. در بهترین حالت، طرف مقابل متعهد شده تحریم های اندکی را متوقف کند اما  تضمینی برای رفع قوانین تحریمی دیگر( بخش اعظم تحریم های آمریکا) نداده است.
گفتنی است در بسیاری از موارد، حلقه هایی از زنجیره‌ی تحریم یک حوزه، در چند قانون مختلف آمریکا مورد تحریم واقع شده است، و تا بر طرف نشدن بندهای مربوط به آن در همه آن قوانین، برداشته شدن تحریم مربوطه در یک قانون نمی‌تواند در عمل تغییری در تحریم‌های آن حوزه ایجاد کند.

(پاورقی 14 ضمیمه 2 برجام)
Unless specifically provided otherwise, the sanctions lifting described in this Section does not apply to transactions that involve persons on the SDN List and is without prejudice to sanctions that may apply under legal provisions other than those cited in Section 4. Nothing in this JCPOA reflects a change in Iran's position on U.S. sanctions.
 لغو تحریم های شرح داده شده در این قسمت، نسبت به معاملاتی که در آنها اشخاص مندرج در فهرست SDN دخیل هستند، اعمال نمی گردد و تاثیری در تحریم هایی که ممکن است تحت سایر مقررات غیر از مقررات مندرج در بخش 4 اعمال شوند، ندارد، مگر اینکه صراحتا به گونه دیگری مشخص شده باشد. هیچ چیزی در این برجام به منزله تغییری در موضع ایران در رابطه با تحریم های آمریکا نمی باشد.

اگر آمریکا تحریمی را با عنوانی به جز هسته ای وضع کند، در واقع می توان گفت نقض برجامی صورت نگرفته است. حال با چنین برجام امضا شده ای می توان در مورد تحریم های جدید آمریکا قضاوت نمود و علت فرمان 9 ماده ای و قبول مشروط رهبری از برجام را درک کرد. به عبارتی تحریم های جدید، برجام وزارت خارجه را نقض نمی کند اما برجام رهبری را چرا! بهترین توصیف از برجام همان توصیف رهبری است که فرمودند:

«با این حال محصول مذاکرات که در قالب برجام شکل گرفته است دچار نقاط ابهام و ضعف‌های ساختاری و موارد متعددی است»