گروه سیاست مشرق - ریزگردهایی که نفس شهرهای جنوبی کشور را تنگ کرده است بازهم نام سازمان محیط زیست کشور را بر سر زبان‌ها انداخت. تشدید این روند سبب شد که انتقادات به سازمان تحت ریاست معصومه ابتکار فزونی یابد اما در این عرصه آنچه بیشتر از زبان رئیس سازمان محیط زیست شنیده می‌شود، عدم مسئولیت‌پذیری و انداختن تقصیرها به گردن کشورهای دیگر، دولت‌های قبل و اینک داعش است.[1] ابتکار مانند آلودگی هوای شهرها چشم به نزولات آسمانی و بارش باران دوخته است تا بتواند این‌بار هم به کمک باد و باران از شر این معضل به‌طور مقطعی خلاصی یابد. ابتکار اخیراً در مقابل تشدید گردوغبار در استان‌های جنوبی کشور در اینستاگرام خود از مردم خواست که برای نابودی داعش دعا کنند تا بشود کمکی به برطرف کردن پدیده ریزگردها کرد.

ابتکار همچنین شب گذشته در گفتگوی ویژه خبری با این بهانه بازهم از زیر بار مسؤولیت شانه خالی کرد و گفت: جنگ و ناامنی در عراق از علل ایجاد کانون‌های ریزگردها است و متأسفانه شرایط ناپایدار دولت عراق، حمله تکفیری‌ها و داعش فرصت اجرای توافق‌نامه‌ها برای مدیریت پدیده گرد و غبار را گرفت.

اما سازمان محیط زیست طی سه سال گذشته راهکار عاجلی جز بیرون رفتن از حوزه آلودگی، خارج نشدن از منازل و استفاده از ماسک نداشته است. در خصوص حل بحران به‌صورت راهبردی و طولانی‌مدت نیز این سازمان اشاره می‌کند که کار برطرف کردن ریز گردها یکی دو ساله انجام نمی‌شود و بر این اساس قولی هم به مردم نمی‌توان داد. [2]

معضل ریزگردها در استان‌های جنوبی کشور دو منشأ داخلی و خارجی دارد. کارشناسان کانون اصلی این گردوغبار را بیابان‌های غرب عراق و بخشی از کشورهای عربی می‌دانند. در داخل کشور نیز کانون‌های گردوغبار وجود دارد. خشک‌سالی و از بین رفتن رطوبت خاک سبب می‌شود که با کوچک‌ترین تردد و بادی خاک بلند شود و در همین حین سرازیر شدن گردوغبار از خارج کشور در داخل نیز تشدید شود. اما به‌هرحال کارشناسان می‌گویند گردوغباری که ۲۶-۲۷ استان را می‌گیرد داخلی نیست و منشأ خارجی دارد. غبار محلی حداکثر یک منطقه را آلوده می‌کند و نمی‌تواند تا ۱۵ هزار پا بالا برود و حتی پرواز هواپیماها را هم مختل کند و چندین استان را درگیر خود سازد.

عدم وجود پوشش‌های گیاهی مناسب، گرم‌تر شدن منطقه خاورمیانه و خشک‌سالی و عدم کشت محصولات کشاورزی نیز به این بحران دامن زده است.

کارشناسانی چون پرویز کردوانی، کویر شناس برجسته کشورمان از دیرباز در مورد منشأ ریزگردهایی که کشورمان آلوده می‌کنند از دو کانون داخلی و خارجی سخن به میان آورده و منشأ آن را عراق عنوان کرده بود. وی در مصاحبه‌ای که در خردادماه سال 92 انجام داده راه‌حل نهایی مقابله با پدیده ریزگردها را نه رسیدگی به تالاب‌ها و نه مالچ‌پاشی و حتی پوششش گیاهی که بسیار زمان‌بر است قلمداد کرده بلکه ریگ پاشی در کانون‌های خیزش ریزگردها را راه‌حل نهایی می‌داند که هم ارزان‌تر از ماچ‌پاشی است و هم از طبیعت است و به گفته وی اثرات بیشتری دارد. [3] وی برای جلوگیری از وقوع ریزگردها در تهران نیز همین پیشنهاد را مطرح کرده است.

ابتکار اخیراً در مورد اقدامات سازمان محیط زیست در سه سال گذشته گفته است: «دولت یازدهم، هم در سطح داخلی و هم بین‌المللی تلاش کرده که از جمله نتایج آن صدور قطعنامه مقابله با گرد و غبار در مجمع عمومی ملل متحد و تکلیف دبیر کل برای تهیه گزارش از وضعیت جهان و نیز قطعنامه وزیران محیط زیست جهان در ماه گذشته برای تنظیم اقدامات و ایجاد ساز و کار مالی برای مقابله با این پدیده شده و مجدداً تأکید می‌کنم که هر دوی این موارد مشخصاً با پیگیری‌های ایران صورت گرفته است.»

وی می‌افزاید:‌ «اکنون وقوع طوفان‌های گردوغبار با منشأ خارجی هر بار مستند شده و برای وزارت امور خارجه جهت اقدامات بین‌المللی ارسال می‌شود تا توجه مراجع مربوطه به مشکلات ایران برای تحت‌فشار قرار دادن کشورهای گرد و غبارخیز جلب شود. در داخل نیز مطالعات شناسایی و تعیین کانون‌های گردوغبار آغاز و به اتمام رسید و در بسیاری از استان‌ها عملیات نهال‌کاری و تثبیت خاک، همچنین آبگیری بخش‌های عظیمی از تالاب هورالعظیم و احیای تالاب‌های دیگر آغاز و اجرا شده است.»[4]

سخنان ابتکار به این معناست که از این پس و بعد از سه سال وزارت خارجه به‌طور عملیاتی بایستی برای رفع معضل ریزگردها با کشورهای منطقه به‌ویژه عراق که ارتباط خوبی نیز با کشورمان دارد وارد مذاکره و عملیات مقابله با ریزگردها شود. اما بااین‌حال کارشناسان از عملکرد دولت در راستای ریزگردزدایی چندان راضی نیستند.

در همین باب پرفسور پرویز کردوانی که در برنامه زنده تلویزیونی با معاون سازمان حفاظت محیط زیست بحث چالشی انجام می‌داد در اعتراض به صحبت‌های سعید متصدی، استودیو برنامه را ترک کرد! قهر پروفسور کردوانی در برنامه زنده بررسی ریزگردها زمانی انجام شد که معاون سازمان مدیریت محیط زیست در خصوص اقدامات دولت در مدیریت آب و جلوگیری از سدسازی، کشت گیاه و جلوگیری از کشت کشاورزی صحبت می‌کرد. کردوانی با انتقاد شدید از مدیریت مسئله آب گفت:‌ « سال‌ها در خوزستان مالت پاشیده شده که به دلیل عمر کم 5 ساله باید دائماً تمدید شود؛ ما در شهرها کمبود آبی احساس نمی‌کنیم اما کشاورزان ما این کمبود آب را به‌طور کامل احساس می‌کند درنتیجه کشاورز، کشاورزی را رها و به شهرها مهاجرت می‌کند و همین موضوع سبب کم شدن پوشش گیاهی و تشدید ریزگردها می‌شود. در حقیقت در کشور ما روی منابع آبی مدیریتی وجود ندارد، سد بسیار خوب است زیرا اگر نباشد کشاورزی با مشکل جدی روبرو می‌شود اما این کار نیازمند مدیریت است، سد اصفهان دیر ساخته شد، درنتیجه با کمبود آب، احداث سد دیگر فایده‌ای ندارد.»[5]

به هر حال، ابتکار در آخرین سخنان خود برای برطرف کردن بحران ریزگردها بیان کرده که « در یک سال اخیر مشغول مستندسازی کامل وقایع برون‌مرزی برای اعلام اعتراض رسمی به دولت عراق و عربستان و ارائه به سازمان‌های بین‌المللی از طریق وزارت امور خارجه هستیم.» این به معنای مأموریت محیط زیستی ویژه دیپلمات‌های کشورمان است تا به کمک دولت بیایند و در این زمینه نیز چشم امید دولت دیپلمات به وزارت خارجه خود باشد و باید دید که ظریف و همکارانش در زمانی که معصومه ابتکار خود بیان می‌دارد دست‌هایش در این مسئله بسته است، برای برطرف کردن این معضل در سال پایانی دولت چه اقداماتی انجام می‌دهند.