به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، بحث مسیر یابی و یافتن مقصد مورد نظر از دیرباز یکی از بزرگترین چالش‌های بشری بوده است. استفاده از ستارگان، علامت‌دادن با دود به یکدیگر، نقشه‌برداری، عکاسی هوایی و امروزه نیز مکان‌یابی ماهواره‌ای از راه‌های مورد استفاده برای این امر به شمار می‌آید.

امروزه مسیریابی ماهواره‌ای بهترین روش برای این منظور است که چند سامانه جهانی مثل جی پی اس آمریکایی، گلوناس روسی و بیدو چینی از جمله اصلی‌ترین سیستم‌ها در این بخش به شمار می‌روند که برنامه‌هایی جهانی را برای مالکان خود اجرا می‌کنند.

بحث هدایت ماهواره‌ای در دهه 1960 میلادی با سامانه TRANSIT مخصوص نیروی دریایی آمریکا آغاز شد. ارتش آمریکا برای هدایت زیردریایی‌ها، هواپیما و موشک‌های خود نیاز به سیستم هدایت و مسیریابی ماهواره‌ای داشت و در این راه میلیاردها دلار هزینه شد. با افزایش حجم سلاح‌ها و همچنین نیاز به بیشتر کردن دقت در این جنگ‌ا‌فزارها برنامه سامانه مکان‌یاب جهانی که به اختصار جی پی اس نامیده می‌شود در آمریکا کلید خورد و تا سال 1993 به ظرفیت کامل رسید. پس از آن این سامانه در اختیار هم پیمانان آمریکا و به مرور در اختیار کاربران غیرنظامی و سایر کشورها قرار گرفت.

سامانه گلوناس روسی هم به نوعی مسیری شبیه به جی پی اس آمریکایی را طی کرد. اولین ماهواره‌های شوروی سابق برای هدایت زیردریایی‌های حامل موشک بالستیک ساخته شد. روس‌ها هم در دهه 1960 و 1970 به دنبال افزایش سطح پوشش ماهواره‌ای خود برنامه "گلوناس" را آغاز کرده و در دهه 1980 میلادی چندین ماهواره را به فضا پرتاب کردند.

در ادامه، پوشش کامل برای سرزمین چین و کشورهای همسایه بدست آمده و در نهایت بنای چینی‌ها بر بدست آوردن پوشش جهانی بیدو در سال 2020 است. نسل قدیمی تر این ماهواره ها با عنوان بیدو – 1 شناخته می شدند و نسل جدیتر به عنوان بیدو – 2 .

اما همه غیرامریکایی‌هایی که از جی پی اس استفاده می‌کنند نیز می‌دانند که در مواردی که این کشور احساس خطر کند، تأخیر زمانی و وجود خطا با مقادیر مختلف با توجه به کیفیت خدمات ارائه شده را شاهد خواهند بود. در واقع با توجه به دسترسی به گیرنده هایی با سطح پیشرفته فناوری یا با سطح دسترسی به اطلاعات دقیقتر این مشکلات کمتر است. از اینرو کشورهای مختلف برای رفع این مشکل دست به ساخت سامانه های پشتیبانی جی-پی-اس به خصوص در زمینه افزایش دقت کرده اندو در عین حال، سامانه های موقعیت یابی محلی یا LPS نیز توسعه یافته اند تا در صورت قطع خدمات جی-پی-اس (یا نمونه‌های روسی و اروپایی آن) کار موقعیت یابی انجام شود.

در کشورمان ایران نیز برای کاهش خطای سامانه جی-پی-اس، سامانه ملی «هدی» و برای داشتن یک سامانه موقعیت یابی بومی به گفته وزیر سابق دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، LPS در حال توسعه بوده است اما مدتها بود خبری از توسعه این سیستم مهم در کشورمان به گوش نمی رسید.

بر اساس خبری که روز چهارشنبه توسط وزارت دفاع کشورمان اعلام شد سامانه ملی هدی یا همان ال پی اس ایرانی مرحله جدیدی از فعالیت خود را آغاز کرده است. طبق این خبر، دانشگاه صنعتی مالک اشتر وابسته به وزارت دفاع موفق شده در فاز جاری، فرستنده یک مگاواتی بومی با فناوری نیم سیکل را طراحی کند و بسازد و در آینده با استقرار 5 ایستگاه فرستنده پر قدرت در نقاط مناسب کشور، امکان ارائه خدمات موقعیت یابی ناوبری و زمان سنجی با استانداردهای جهانی و بصورت ملی بوجود خواهد آمد.

ساخت فرستنده‌های پر قدرت یک مگاوات در داخل کشور آنهم توسط متخصصان دفاعی، این تضمین را ایجاد می‌کند که در صورت نیاز به این سامانه در هر شرایط خاص و مهم، فعالیت‌های آن تضمین شده و غیرقابل اخلال خواهد بود که این خوداتکایی، نقش مهمی در براورده کردن نیازهای نیروهای مسلح دارد.

به گزارش مشرق، در سال 1389 اولین مرحله از این سامانه ملی در خشکی به بهره‌برداری رسید و هدف از اجرای این مرحله تولید تصحیحات آنی برای کاربران GPS در سطح خشکی بوده بطوری که قادر به موقعیت‌یابی دقیق  لحظه‌ای با دقت تضمین شده باشند.

از مهمترین فعالیت‌های صورت گرفته در این مرحله توسعه ایستگاه‌های دائمی به منظور جمع آوری و پایش اطلاعات ماهواره‌های GPS ، توسعه نرم افزار مدلسازی خطاهای GPS و تولید اطلاعات لازم به منظور بهبود دقت و اعلام هشدار به کاربران و توسعه نرم افزار مدیریت، کنترل و ارسال تصحیحات GPS به کاربران بود. در واقع هدی برای کاهش خطای حدوداً 30 متری سامانه جی پی اس در ایران به حدود یک متر و به صورت بی‌درنگ (Realtime)  آماده شده بود.

در نتیجه ساخت سامانه هدی ضمن خدمات دهی به تعداد بسیار زیادی کاربر، دقت مکان‌یابی به صورت آنی تا شعاع 30 کیلومتری ایستگاه بالغ بر چند سانتیمتر و تا شعاع 150 کیلومتری آن در حد یک متر است. این میزان بسیار بالای دقت، هم برای فعالیت های نظامی، امنیتی، پلیسی و هم برای امور غیرنظامی مانند توسعه خطوط لوله، راه سازی، سد سازی، ایجاد نقشه های جغرافیایی دقیق کاملاً کافی بوده و برای افزایش میزان پوشش در کشور نیز افزایش تعداد ایستگاه ها در دستور کار بوده است.

بر اساس اخباری که در سالهای قبل اعلام شده، در حوزه دریایی نیز سامانه مشابهی با نام خلیج فارس در حال توسعه بوده که از تعدادی ایستگاه های دائمی و احتمالا تعدادی ایستگاه موقتی بهره خواهد برد. این سامانه نیز برای کمک به پیشرفت سریعتر و بهتر در فعالیت های دریایی کشور از پروژه های نفت و گاز در دریا گرفته تا کمک به پهلو گرفتن دقیق کشتی ها در اسکله و البته کمک به مسیر یابی شناورها و سلاح های دریایی کمک شایانی خواهد نمود.

همچنین، قبلا اعلام شده بود که برنامه آتی سامانه ملی هدی ارائه خدمات ناوبری دقیق در آسمان ایران با توجه به استانداردهای بین المللی است که مورد استفاده تمامی هواپیماهای کشور در تمامی مراحل پروازی اعم از برخاستن، پرواز و فرود خواهد بود که در شب و به خصوص در شرایط بد آب و هوایی بسیار مفید است. به عبارت دیگر با اجرایی شدن این مرحله از طرح، امکان ناوبری ایمن برای پروازها فراهم می شود.

علاوه بر ناوبری هواپیماهای سرنشین دار انواع پهپادها نیز از خدمات این سامانه بهره مند خواهند شد و با استفاده از آن امکان تعیین مدار و تعیین موقعیت دقیق ماهواره های بومی که به فضا پرتاپ می شوند نیز میسر خواهد شد. به کمک این سامانه مباحث مدنظر پدافند غیرعامل برای مقابله با خطاهای عمدی در سامانه جی-پی-اس نیز مرتفع خواهد شد.

اما در کنار این سامانه وجود توانایی موقعیت یابی بر پایه تجهیزات مستقل و بومی نیز برای شرایطی که هیچ یک از سامانه های موقعیت یابی جهانی قابل استفاده نباشد لازم است. با توجه به محدودیت های مالی و فنی موجود در زمینه قرار دادن ماهواره های لازم برای ایجاد یک جی-پی-اس بومی، متخصصان کشور در حال ایجاد یک سامانه موقعیت یابی محلی (LPS) هستند.

 این سامانه ضمن رفع نیاز کشور در داخل و خارج از مرزها در فواصل نزدیک، برخی مشکلات جی-پی-اس نظیر عدم پوشش مناسب در فضاهای بسته را نیز نخواهد داشت. همچنین از نظر بالا بودن دقت و نداشتن تأخیر زمانی محسوس نیز مطابق نیازهای کشور خواهد بود. سامانه ال-پی-اس از فناوری های نزدیک به سامانه هدی برخوردار است و بر پایه استفاده از آنتن‌های زمینی عمل می کند. با استفاده از آن مکان‌یابی اشیاء ثابت و متحرک مرتبط با سامانه با دقت بسیار بالا و به صورت آنی ممکن است.

ال-پی-اس به عنوان یک سامانه ناوبری اطلاعات موقعیتی را در هر شرایط آب و هوایی و در تمام نقاط محدوده تحت پوشش خود که در فضای تحت دید سه یا تعداد بیشتری ایستگاه باشد فراهم می کند. نوع خاص این سامانه به صورت بی درنگ(Realtime) اطلاعات موقعیتی اشیاء یا افراد را ردگیری می نماید. در این سامانه بر خلاف جی-پی-اس اتکایی به ماهواره ها وجود نداشته و ایستگاه‌های زمینی که دارای سامانه‌های لازم از جمله برای جهت‌یابی، محاسبه موقعیت و ارتباط امنِ بی‌سیم هستند نقش اصلی را بر عهده دارند. امروزه در کشورهای مختلفی از این سامانه به عنوان مکمل جی-پی-اس یا جایگزین در نقاطی که پوشش مناسبی از سوی آن وجود ندارد استفاده می شود.

ال-پی-اس می‌تواند همانند جی-پی-اس در هواپیما، بالگرد، کشتی و قایق، زیردریایی و خودروها به خصوص در انواع بدون سرنشین آن و همچنین در موشک‌های دورایستای کشور به کار آید.

هر چند ال-پی-اس محدودیت‌های خاص خود را دارد اما برای رفع نیاز فوری کشور به سامانه‌های دقیق مکان‌یابی در داخل و اطراف کشور بسیار لازم به نظر می‌رسد به خصوص در دریا که شاید بهترین محیط برای عملکرد چنین سامانه باشد. با بهره‌گیری از آن در صورت قطع امکان استفاده از جی-پی-اس و یا لزوم اختلال آن در منطقه‌ای از سوی کشورمان این سامانه به حفظ قابلیت عملکرد تجهیزات مختلف کشور کمک می‌کند.

با توجه به اینکه وزیر دفاع کشورمان نیز صریحا اعلام کرده است که با توجه به عدم کنترل بر روی دقت، کیفیت و کمیت خدمات جی پی اس و امکان قطع آن در مواقع بحرانی، ایجاد یک سیستم بومی با قابلیت اطمینان بالا و جایگزینی سریع اجتناب پذیر به نظر می‌رسد، لذا می‌توان ابراز خوشنودی کرد که متخصصان و فرماندهان نیروهای مسلح کشورمان دقیقا بر نقاط قوت و ضعف دشمن اشراف داشته و طرح‌های دفاعی بر مبنای نیازهای واقعی و نه نمایشی و شعاری جلو می‌رود.

همچنین با توجه به اینکه وزارت دفاع قصد دارد نسبت به استقرار 5 ایستگاه فرستنده پر قدرت در نقاط مناسب کشور اقدام کرده و امکان ارائه خدمات موقعیت‌یابی ناوبری و زمان سنجی بصورت ملی را بوجود آورد، ترکیب این ال پی اس با امکاناتی که قرار است از طریق شرکت صا ایران و با استفاده از فناوری‌های مربوط به سیستم مکان‌یاب ماهواره‌ای بیدو به ایران وارد شود، هدایت و فعالیت‌های نظامی و غیرنظامی کشورمان در داخل و مناطق هدف در خارج را بهتر و دقیق تر پیش خواهد برد.