نرم‌خبر، فرآیندگراست

این بسته خبری موفق بهانه‌ای شد تا نگاهی آکادمیک و علمی به آن شود. دکتر امیدعلی مسعودی برای ورود به موضوع، ابتدا به تعریف نرم خبر اشاره دارد و می‌گوید: نرم خبر بیشتر برای پوشش موضوعات مورد علاقه و ارائه‌کننده جزئیات بیشتری از خبر است، این نوع خبر فرصتی است تا خلاقیت‌های خبری دیده شود و به اخبار رنگ تنوع بخشد. در حقیقت، سخت خبر، رویدادگرا و نرم خبر، فرآیندگراست.

استاد علوم ارتباطات افزود: نرم خبر به حاشیه اخبار می‌پردازد. عینیت داشتن، یکی از ویژگی‌های مهم نرم خبر است. نرم خبر ساختار خشک خبر را می‌شکند و صمیمیت بیشتری بین گوینده خبر و مخاطب ایجاد می‌کند.

مسعودی با طرح سوالی مبنی بر این که کجای یک بخش خبری باید از طنز و فکاهی استفاده کرد، تصریح کرد: اصلا طنز و فکاهی در خبر جا نمی‌گیرد. نرم خبر با طنز فرق می‌کند. طنز در واقع یک نوع نقد است و وارد حوزه تحلیل خبر می‌شود. البته چون در نرم خبر، تحلیل هم وجود دارد این شبهه به وجود می‌آید که بخشی از یک تحلیل رسانه ای، طنز است. لذا تجربه نشان داده است افراد نقد همراه طنز را برنمی‌تابند، حتی اگر قصد یک برنامه، کمک به آن فرد باشد. بسیاری از پاسخ‌ها و واکنش افراد به بخش اخبار مربوط به خبرهای طنزگونه و کنایه‌آمیز است. برخی افراد این نوع نقدها را تا حد بی‌حرمتی تصور می‌کنند.

طنز از نرم خبر جداست

مدیرکل روابط عمومی و ارتباطات بین‌الملل سازمان استاندارد گفت: طبعا تعداد مخاطبان این‌گونه اخبار کنایه‌آمیز بسیار است ولی باید توجه داشت طنز را باید از نرم خبر جدا کرد. پرداختن به طنز در خبر با توجه به فرهنگ جامعه ما، به نرم خبر آسیب می‌زند. هنوز ظرفیت پذیرش طنز و کنایه رسانه‌ای در قالب نرم خبر در جامعه بخصوص مدیران نهادینه نشده است. بسیاری از مسئولان وقتی با نقدی در قالب طنز و نرم خبر روبه‌رو می‌شوند از خود واکنش عکس نشان می‌دهند. در سریال‌هایی که ساخته می‌شود بدون این که قصد و عمدی در سناریو وجود داشته باشد ممکن است یک قومیتی ناراحت شود و یک برداشت متفاوتی کند.

مسعودی افزود: در برنامه‌سازی رسانه‌ای توجه به فرهنگ عمومی یک اصل است. کشورهای غربی با توجه به فرهنگ خویش، برنامه‌سازی می‌کنند و ظرفیت پذیرش و ساخت نرم خبر و برنامه‌های طنز و کنایه در آنجا با کشور ما متفاوت است. مجری و کارشناسان رسمی‌ترین بخش‌های خبری غربی یکدیگر را چه خانم و چه آقا با نام کوچک خطاب می‌کنند. حتی این نمونه کوچک، نمی‌تواند در رسانه ما جایی داشته باشد. اگر از سر طنز و شوخی ما را نقد کنند به واسطه بهره‌گیری از طنز، یا آن را جدی نمی‌گیریم یا برداشت دشمنی می‌کنیم. همچنین در بسیاری موارد، وقتی نقدی را در قالب طنز بیان می‌کنیم مخاطب مورد نظر جنبه طنز را می‌بیند و به خبر توجهی نمی‌کند لذا خبر جدی گرفته نمی‌شود.

این استاد دانشگاه با موفق شمردن بخش خبری بیست و سی شبکه دوم سیما گفت: خبر 20:30 به عنوان مکمل خبر 21 کفه ترازوی خبر تلویزیون را متوازن کرده است. مهم‌ترین نقطه قوت این بخش بخصوص بسته خبری صرفا جهت اطلاع، پرداختن به حاشیه رویدادها و اخباری است که کمتر دیده می‌شود. برخی مواقع حواشی یک خبر از خود خبر مهم‌تر است. به همین دلیل این بسته خبری توانسته است مخاطبان بسیاری با سطح سواد مختلف و مشاغل گوناگون جذب کند. نقطه قوت دیگر صرفا جهت اطلاع، استخراج اخبار بین دو رویداد است. مردم، سابقه و رابطه پشت برخی از خبرها را نمی‌دانند و این وظیفه بخش خبر است که اطلاع‌رسانی صحیح انجام دهد.

مسعودی در پایان به عنوان پیشنهادی در بازنگری این بسته خبری تصرح کرد: در رویکرد جدید صرفا جهت اطلاع، سعی شود اگر فردی یا سازمانی نقد می‌شود، در همان برنامه پاسخ سوژه هم آورده شود تا قضاوت مخاطب بهتر گردد. این عمل به افزایش سواد رسانه‌ای و قدرت تحلیل عمومی هم کمک می‌کند.

نقد صرفا جهت اطلاع در ساختار

در ادامه موضوع دکترحسن نجفی سولاری با نقد برنامه یادشده به خبرنگار جام‌جم با نقد گفت: در مطالعه بسته خبری صرفا جهت اطلاع دو موضوع مطرح است. اول ساختار و فرم تلویزیونی و دوم محتوای برنامه. این بسته خبری از لحاظ ساختار، رویکردی اطلاع‌رسانی دارد، اما اشکال این است که صرفا جهت اطلاع این رویکرد را در ساختار و فرم، ناقص بیان می‌کرد. مانند شعری که یک قافیه گفته شود و قافیه بعد حذف شود. معمولا سردبیر و تهیه‌کننده برنامه تمایل داشت چند قطعه متعدد را کنار هم بگذارد لذا برای انتقال موضوع قطعات کوتاه باعث انتقال ناقص پیام می‌شد. فرم خبر تلویزیونی اگر دارای رویکرد اطلاعاتی است باید اطلاعات را کامل کند.

رئیس مرکز توسعه فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال افزود: اشکال دوم، رنگ و لعاب گرافیکی برنامه بود. غیر از گرافیک اول که با زیبایی‌شناسی خوبی طراحی و شروع و با صدای ضربه نهایی، قدرت زیبایی گرافیک را افزایش می‌داد، اما با ورود به برنامه دقتی در رنگ و نور و تم برنامه نمی‌شد. دوربین‌ها اکثرا بالانس نبود لذا کیفیت تصویر بسیار متفاوت، به‌هم‌ریخته و ناهمگون با گرافیک نخست برنامه بود. بسیاری از مواقع کادرهای گرفته شده متوازن نبود و کاملا مشخص بود که خود تصویربردار کار را کارگردانی می‌کند. وقتی می‌خواهیم یک برنامه در اِشِل رسانه آن هم به صورت چکشی بسازیم باید از نظر ساختار و فرم حتما مورد توجه قرار گیرد.

نقد صرفا جهت اطلاع در محتوا

این استاد دانشگاه افزود: در بخش محتوایی بسته خبری صرفا جهت اطلاع، وقتی می‌خواهیم یک موضوعی را در رسانه به طنز بکشیم و اساسا هدف طنز است، طنز تعریف دارد و مشخص است که چه باید بکند. برخی مواقع آیتم‌های برنامه به جای طنز به لودگی تبدیل می‌شد. حتی انتخاب برخی از موضوعات به لوده شدن طنز کمک می‌کرد. از طرف دیگر برخی موضوعات اصلا ارزش پرداخت نداشتند لذا پژوهش و دقت در انتخاب موضوع خیلی مهم است که برخی مواقع احتمالا فرصت پژوهش بیشتر، نبود.

نجفی سولاری، سردبیران بیست و سی را از پرداختن به اخبار زرد برحذر داشت و تصریح کرد: وقتی خبری را در کشوری 80 میلیونی پخش می‌کنیم که شاید 20 میلیون نفر بیننده داشته باشد، خیلی باید کار را عمیق و علمی و دقیق انجام داد. سوژه‌های دم دستی زیاد داشت. تصمیم‌ها برخی مواقع به خبر زرد تبدیل می‌شد. دیگر این که تهیه آیتم‌های این بسته خبری به یک کارگردان تلویزیونی نیاز دارد. وقتی تصویربردار، خود کارگردانی می‌کند و تصویر را به مونتور داده و او هم به سردبیر پخش می‌دهد، خبر رسانه به یک خبر زرد تبدیل شود.

نقاط قوت صرفا جهت اطلاع

این فعال رسانه در ادامه به محاسن این بسته خبری اشاره کرد و گفت: نخستین حُسن این برنامه، نوآوری آن است. به نظر من ورود این بسته خبری برای اولین بار در خبر رسمی رسانه ملی یک نوآوری محسوب می‌شد. حُسن دوم، جسارت و شجاعت ورود به برخی از حوزه‌ها و موضوعات بود. برخی موضوعات که تصور می‌شد خط قرمز هستند، این بسته خبری با ورود به آنها نشان داد خیلی از خط قرمزها تصورات ذهنی برخی از مسئولان است.

نجفی سولاری افزود: حُسن سوم، طعنه‌هایی ظریف و کوتاه بود به برخی از مسئولان که وعده‌هایی در گذشته برای پیشبرد امور داده بودند. همچنین خبررسانی در سررسید اجرایی شدن برخی از طرح‌ها و پروژه‌ها.

وی در پایان به عنوان راهکار بهبود و بازنگری برنامه گفت: پیشنهاد می‌کنم در بازنگری جدیدی که در این برنامه اعمال خواهد شد، برنامه‌سازان صرفا جهت اطلاع از رسانه‌های مجازی بازی نخورند. سوژه‌ها با مطالعه انتخاب شود. بارها در شبکه‌های مجازی یک امری مطرح شده و دیدیم که به این بسته خبری هم کشیده شد. انتخاب سوژه از فضای مجازی به صِرف بیان یک نقد، کار حرفه‌ای نیست. همچنین بعد از سوژه‌یابی ضروری است که کارگردان تلویزیونی مشخص شود تا از نظر زیبایی‌شناسی، رنگ، فرم، نور و هدایت مصاحبه‌ها براساس محتوا به نحو احسن انجام شود. اگر این فرآیند انجام شود می‌توان انتظار داشت که یک برنامه خبری و گزارشی طنز، متناسب با رسانه ملی ساخته شود.

نرم خبرها، کلید رقابت رسانه‌های نو

ویژگی مهم نرم خبرها، افزایش سرعت فراگیری و ارتقای سواد رسانه‌ای مخاطب است. اخباری که فهم مخاطب را از نفوذ کلیشه‌ای سخت خبرها می‌رهاند. نرم خبرها، افرادی را که علاقه چندانی به خبر ندارند، به پیگیری حواشی رویدادها تشویق می‌کنند. فراتر از آن، این نوع خبرها می‌توانند به ارتقای امنیت جامعه، افزایش سطح سلامت، معلومات و بهبود بهداشت روانی افراد منجر شوند. نرم خبر با ارائه یک رویداد از دیدگاه‌های متفاوت، حتی متعصب‌ترین طرفداران سخت خبر را به دیده شدن خویش فرامی‌خواند.

افزایش روزافزون رسانه‌ها و شبکه‌های مجازی و رقابت در پرداخت و ارائه اخبار، فعالان بخش خبررسانه ملی را در بهره‌گیری بهتر و موثرتر از تکنیک‌های نرم خبر ملزم می‌کند.