فعالان این حوزه می گویند به دلیل نبود مکانیزم های روشن، دور زدن قوانین کار و نگاه صِرف به منافع شخصی؛ تمایل برخی به تضمین حقوق خود به قیمت ضایع شدن حقوق دیگران، تمایل پارتی بازی و آشنابازی در کارها حتی در دولت ها و گرایش کارفرمایان بخش خصوصی به جذب نیروهای آشنا به جای توجه به مهارت و تخصص افراد و متعاقبا واگذاری مسئولیت ها و مدیریت ها به آشنایان به جای متخصصان؛ مسائلی است که نشان دهنده یک بازار کار رانتی است.
بازار کاری که در بیشتر مواقع به جای توجه به تخصص و مهارت به آشنابازی و پارتی بازی توجه دارد؛ درست مانند مدیرانی که در بخش های مختلف در حال فعالیت بوده و در تمام دوره های مدیریتی خود، دستکم چند نفر را به صورت ثابت با خودشان جا به جا می کنند. آنها هر جا که مسئولیت بگیرند، عده ای را با خود همراه می کنند و می گویند نمی توانند به غریبه ها درباره واگذاری مسئولیت ها و امور اعتماد کنند!
آینده شغلی فارغ‌التحصیلان روشن نیست
رواج و توسعه این نگاه در بخش های مختلف بازار کار ایران در طول دهه های متمادی باعث شده تا امروز در شرایطی به سر ببریم که ۳۶ درصد کل تقاضاهای کار در ایران از طریق آشنایان، دوستان و پارتی بازی پیش برود. برخی می گویند اگر بتوانید خودتان را به مدیران نزدیک کنید، مطمئنا پله های ترقی را یک شبه طی خواهید کرد وگرنه که نه تخصص به کارتان خواهد آمد، نه تحصیلات و نه مهارت، حتی انگیزه کار و تعهد، دلسوزی و مقوله هایی از این دست نیز به کارتان نمی آید.
متاسفانه وجود چنین مناسبت هایی در اشتغال جوانان باعث شده تا هزاران جوان فارغ التحصیل دانشگاهی امروز نه تنها از بیکاری و آینده مبهم خود نگران باشند، بلکه دلخوری هایی نیز از وجود چنین رویه هایی در بازار کار ایران داشته باشند. آنها می گویند مشکل بیکاری یکطرف و موضوع نداشتن دوست و آشنا برای یافتن کار هم یک مشکل جدید.
نگاهی به جدیدترین گزارش وزارت کار از روش های جستجوی کار در ایران نشان می دهد که تلاش برای یافتن شغل از طریق معرفی دوستان و آشنایان فعلا بالاترین درصد طرفدار در بین جویندگان شغل را دارد؛ پس از ان ثبت نام در مراکز خدمات اشتغال و کاریابی های غیردولتی نیز ۲۲.۴ درصد طرفدار دارد و پس از آن نیز افراد به سراغ مطالعه آگهی های استخدام درج شده در روزنامه ها می روند و این روش کاریابی ۱۹.۴ درصد طرفدار دارد.
تماس مستقیم ۸۰۹ هزار کارجو با کارفرمایان
۱۱.۵ درصد از طریق تماس مستقیم با کارفرما دنبال کار می گردند و ۱.۸ درصد افراد هم تقاضای جواز کسب و پروانه کار می کنند. ۷ درصد کارجویان هم به دنبال جستجوی منابع مالی برای شروع فعالیت خوداشتغالی هستند. ۲ درصد از ۶ میلیون و ۲۴۸ هزار و ۲۶۲ نفری که در سال گذشته به دنبال یافتن شغل و یا تغییر کار خود بودند هم از روش های دیگری دنبال کار بوده اند.
طبق آمارهای موجود در سال ۹۳، یک میلیون و ۳۷۷ هزارنفر در سال گذشته از طریق کاریابی ها، ۸۰۹ هزار نفر از طریق تماس با کارفرما، ۲ میلیون و ۲۲۲ هزارنفر از طریق پارتی بازی، ۴۵۰ هزار نفر از روش خوداشتغالی، ۱۱۵ هزارنفر تقاضای پروانه کار، یک میلیون و ۱۵۹ هزارنفر با مطالعه آگهی های استخدام و ۱۱۳ هزارنفر هم از روش های دیگری به دنبال کار رفته اند.
۶۵۵ هزار زن و یک میلیون و ۵۶۶ هزار مرد در سال گذشته به دنبال پارتی و آشنابازی برای کار بودند؛ در عین حال در سال ۹۲ نیز یک میلیون و ۴۹۱ هزار مرد و ۶۴۱ هزار زن چنین روشی را دنبال کرده اند. ۸۳۱ هزار مرد و ۵۴۶ هزار زن نیز در کاریابی ها ثبت نام کردند.
حمید حاج اسماعیلی در خصوص اینکه چه دلایلی باعث می شود تا ۲.۲ میلیون نفر در سال گذشته برای یافتن کار به دنبال پارتی بروند؟ گفت: به دلیل نامتعادل بودن عرضه و تقاضای نیروی کار و همچنین عدم وجود مکانیزم های بازار کار، برخی مجبور می شوند برای فرار از بیکاری و دستیابی به یک فرصت شغلی به دنبال پارتی بروند.
این کارشناس بازار کار با اشاره به اینکه اطمینان شغلی، موضوع مهمی است که برای افراد دغدغه است اظهارداشت: در سال های گذشته به دلیل بروز شرایط بحرانی اقتصادی، بخش های دولتی و شبه دولتی فعال شده و بخش خصوصی به حاشیه رفت؛ بنابراین بنگاه داری دولتی باعث گسترش فضای رانت و پارتی بازی برای جویندگان شغل می شود.
حاج اسماعیلی تصریح کرد: به دلیل شرایط خاصی که فعالیت در بنگاه های دولتی و شبه دولتی دارد، مکانیسم ورود به این فضاها برای اشتغال استفاده از پارتی بازی و روابط است. راه این است که دولت کوچک شده و کارها به بخش خصوصی سپرده شود.
جذب نیروهای آشنا در بازار کار
وی خاطرنشان کرد: هم اکنون بالاترین نرخ بیکاری مربوط به فارغ التحصیلان دانشگاهی است و این گروه ها به دنبال دستمزد خوب هستند که در بخش خصوصی نیست و به ناچار به دنبال بخش دولتی می روند. همچنین افراد به دنبال شغل ثابت و آینده مطمئن هستند و اینها از دغدغه هایی است که نیروی کار را درگیر خود می کند.
این کارشناس بازار کار با اشاره به اینکه امروز نه تنها در بخش دولتی شرایط خاصی برای اشتغال افراد وجود دارد و رانت و ارتباط تاثیرگذار است، بلکه کارفرمایان خصوصی نیز دغدغه جذب نیروهای آشنا و معرفی شده را دارند گفت: بنابراین گرایش بخش خصوصی و کارفرمایان برای استفاده از نیروهای آشنا و معرفی شده و همچنین شرایط خاص اشتغال در بخش دولتی، جویندگان شغل را مجبور می کند تا به دنبال پارتی برای شغل بروند.
حاج اسماعیلی به مخالفت ها با قانون کار در زمان تدوین آن در دهه ۶۰ به دلیل وجود نگرش های سنتی اشاره کرد و بیان داشت: در آن زمان نیز برخی معتقد بودند که نباید اشتغال و روابط کار را در ارچوب قانون تعریف کرد و بازار کار باید به شکل سنتی و بر اساس روابط و آشنابازی و مواردی از این دست شکل بگیرد.
به گفته وی، برخی می خواستند بازار کار را نه از طریق قانون، بلکه به صورت هیئتی اداره کنند. کارفرما بنا به میل خود برای افراد حقوق تعیین کند و دیگر قانونی وجود نداشته باشد تا وی را مجبور به رعایت برخی اصول نماید.
