گروه جنگ نرم مشرق- چندی پیش کشتی نجات «ایران شاهد» که از ایران به سمت بندر الحدید یمن برای رساندن محموله کمک‌های بشردوستانه مردم ایران راهی شده بود، به دلایلی موفق نشد به این بندر برسد و در نتیجه با فشار آمریکایی‌ها راهی جیبوتی در غرب تنگه باب‌المندب شد. اما سوال اینجاست که جیبوتی چه کشوری است و چه مختصاتی از آن باعث شده تا به یک پایگاه بزرگ برای کشورهای غربی و صهیونیست‌ها بدل شود. برای فهم این نکات با گزارش ما همراه باشید:
جمهوری جیبوتی یکی از مستعمره‌های سابق فرانسه، و از جدیدترین و کوچک‌ترین کشورها در آفریقا محسوب می‌شود. این کشور که در ابتدا به عنوان تأسیس یک شهر بندری بنا نهاده شد، دارای موقعیتی بسیار مناسب در دریای سرخ است. نقش مهم جیبوتی در تجارت دریایی بین‌المللی، آن را به یک آبادی صلح در منطقه‌ای آشفته تبدیل کرده است. در این کشور کوچک می‌توانید ترکیبی از ملیت‌ها و مذاهب و همچنین سبک‌های معماری را مشاهده کنید. پایتخت زیبای جیبوتی نیز ظاهر منحصر به فردی دارد که حاصل کنار هم نشستن سنت‌های معماری شرقی و غربی است. در این گزارش سعی داریم این کشور کوچک اما مهم را بیش‌تر بشناسیم.
جمهوری جیبوتی از مستعمره‌های سابق فرانسه و از کوچک‌ترین کشورها در آفریقاست
پیش از آن‌که فرانسوی‌ها به جیبوتی بیایند، این بخش از ساحل دریای سرخ کاملاً خالی از سکنه بود. فقط گاهی ماهی‌گیرها بودند که برای در امان ماندن از باد، در این سواحل پناه می‌گرفتند. مردم نژاد "عفار" این منطقه را "گابوتی" به معنای "طبق" می‌نامیدند، اما مردم نژاد "ایساس" نام ترسناک‌تری روی آن گذاشته بودند: "جابوتی" یعنی "هیولای شکست‌خورده." این در حالی بود که فرانسوی‌ها به یک بندر نیاز داشتند و این‌جا جایی بود که آن بندر را ساختند.
سرزمین‌های فرانسوی "عفار" و "ایساس" سال 1977 از بین رفتند و همین باعث شد تا کشوری به نام جیبوتی روی نقشه‌ها ثبت شود. قصری که محل سکونت فرماندار فرانسوی جیبوتی بود، به خانه رسمی "حسن گولد آپتیدون" اولین رئیس‌جمهور این جمهوری تبدیل شد. اکنون 38 سال از آن ماجرا می‌گذرد، اما جیبوتی همچنان کشوری نو و کوچک در آفریقاست. با این حال، ضرب‌المثلی وجود دارد که می‌گوید: "چیزهای خوب در بسته‌های کوچک می‌آیند."
جیبوتی به عنوان یک شهر بندری و پایگاه دریایی در سال 1888 تأسیس شد. زمانی که کانال سوئز باز شد، فرانسوی‌ها به شدت به دنبال آن بودند که منافع استراتژیک خود را در دریای سرخ تأمین و به‌رغم مخالفت‌های انگلیس، حضور نظامی خود را در این دریا تقویت کنند. با ورود نظامیان به جیبوتی، معمارها نیز وارد این منطقه شدند. سپس قصرها، هتل‌ها و رستوران‌ها ایجاد شدند. کارگرها عمدتاً هندو بودند و از همین جا بود که شهر، سبک خاص هند شرقی خود را به دست آورد. سبکی که هنوز هم پابرجاست: ساختمان شهرداری جیبوتی که به نام "خانه تنباکو" مشهور و مزین به طاق‌ها و بالکن‌های متعدد است، ایستگاه قطاری که از دوره استعمار به جا مانده است. این‌ها هنوز هم شهر را تزئین کرده‌اند.
ساختمان شهرداری جیبوتی مزین به سبک معماری اسلامی است
به‌رغم همه این‌ها، هنوز هم تأثیر فرانسوی‌ها را می‌توان در همه جای جیبوتی دید: نام‌های خیابان‌ها، صلیب مشهور "لورین" و بیوگرافی شعرا و نویسندگان معروفی مانند "آرتور رمبو" که زندگی‌شان ارتباط نزدیکی با جیبوتی داشته است. البته برخی اسم‌های روسی هم در شهر دیده می‌شود، مانند کوچه "یوری گاگارین" یا خیابان "مسکو."
اسلام دین رسمی جیبوتی است. گفته می‌شود عفارها که این‌جا زندگی می‌کنند اولین آفریقایی‌هایی بوده‌اند که به اسلام گرویده‌اند. با این وجود، هم مقامات و هم جامعه این کشور توان تحمل دیگر مذاهب را دارند؛ نکته‌ای موجب افتخار این جمهوری نوظهور است. کلیساهای زیادی از جمله کلیسای اعظم کاتولیک "بانوی چوپان خوب"، یک کلیسای پروتستان، دو کلیسای ارتدوکس، کلیساهای اتیوپیایی و کلیسای جورج، همگی اجازه دارند آزادانه فعالیت کنند.
در سراسر آفریقا و خاورمیانه، بازار مرکزی مکانی ویژه و حتی شاید مقدس به شمار می‌رود. این بازار نه تنها برای منافع اقتصادی و مالی افراد محوریت دارد، بلکه منبع عمده اطلاعات محلی نیز محسوب می‌شود و به نوعی مرکز تمام فعالیت‌های اجتماعی است. جیبوتی هم از این قاعده مستثنی نیست.
بازار مرکزی جیبوتی، مرکز تمام فعالیت‌های اجتماعی مردم این کشور است
نقطه قوت جیبوتی، موقعیت ژئوپولتیک منحصر به فردی است که به این کشور امکان می‌دهد تا مسیر ترانزیتی بسیاری از کالاهایی باشد که از کشورهای مختلف در منطقه می‌آیند و عمدتاً به اتیوپی با جمعیت 80 میلیونی‌اش می‌روند. بازار به خوبی نشان می‌دهد این دو کشور تا چه اندازه به هم وابسته هستند. جیبوتی مسیر عبور همه محصولات و تجارت بین‌المللی همسایه بزرگ خود یعنی اتیوپی است و در مقابل، اتیوپی هم مایحتاج اصلی مردم جیبوتی شامل سبزیجات، میوه و حبوبات را تأمین می‌کند.
خیابان‌های جیبوتی شبیه به کارگاه‌های روباز برای بافنده‌های محلی هستند. برگ‌های درخت "نخل دوُم" برای ساختن قالیچه‌ها، سبدها پیک‌نیک و کیف‌های دستی مقاوم و زیبا، عالی است. همه این محصولات مورد استقبال توریست‌های عبوری نیز قرار گرفته‌اند. صلح درون کشور و سیاست خارجی بی‌طرف، مهم‌ترین نقاط قوت این کشور جوان هستند. به همین دلیل است که می‌توان جیبوتی را آبادی صلح در منطقه‌ای دانست که دچار اختلافات بین‌المللی و درگیری‌های خشونت‌آمیز است. مقامات جیبوتی می‌دانند تنها راه بهره‌مند شدن از موقعیت مناسب ژئوپولتیک این کشور، حفظ این ثبات است.
جیبوتی خیلی سریع یاد گرفت از موهبت‌های ژئوپولتیک خود استفاده کند. امنیت دریایی تنگه باب‌المندب را قوای دریایی کشورهای مختلفی تأمین می‌کنند، از جمله فرانسه، آمریکا، کشورهای اتحادیه اروپا و حتی ژاپن. میزبانی از نظامیان خارجی جریان ثابت درامد را برای وزارت خزانه‌داری جیبوتی و مهم‌تر از آن، پیشرفت اقتصادی را برای این کشور تأمین می‌کند.
میزبانی از نظامیان خارجی، در پیشرفت اقتصادی جیبوتی نقش عمده‌ای دارد
مقامات جیبوتی تلاش زیادی می‌کنند تا این کشور را به نقطه‌ای تأثیرگذار در ترانزیت بین‌المللی تبدیل کنند، چیزی شبیه به دوبی اما در دریای سرخ. "محمد موسی ابراهیم بالالا"، وزیر تجهیزات و حمل و نقل جیبوتی در این‌باره می‌گوید: "در حال حاضر بیش از 10 میلیون تن کالا سالانه از جیبوتی عبور می‌کند. ویژگی اصلی ما، خدمات بندری است که ارائه می‌دهیم. ما چندین بندر فعال داریم. اولین آن‌ها، بندر بین‌المللی جیبوتی است. بندر عمیقی در "دراله" که ترمینال کانتینری دارد، و همچنین ترمینال نفتی "هورایزن" (= افق). به علاوه، بندر دیگری در "تاجوره" در حال احداث است. به زودی هم ساخت یک بندر معدنی در "گوبه" را آغاز می‌کنیم. امسال برنامه داریم یک بندر حیوانات اهلی هم بسازیم. با این حال، بزرگ‌ترین پروژه ما ساخت بندی بزرگ در دراله است. امیدواریم این پروژه را طی همین چند سال آینده تکمیل کنیم."
ثباتی که نتیجه تلاش‌های جیبوتی و حضور نظامی بین‌المللی در این کشور است به توسعه توریسم نیز کمک کرده است. یک شعبه از مجموعه هتل‌های مجلل "کمپینسکی" در جیبوتی احداث شده که تقریباً سراسر سال، تمام اتاق‌های آن پر است. جزایر "موچا" و "ماسکالی" که هر دو نیم ساعت با پایتخت فاصله دارند، میان طرفداران غواصی اسکوبا از محبوبیت خاصی برخوردار هستند.
غواصان بی‌شماری در آرزوی دیدن دنیای زیر آب خلیج عدن و تنگه باب‌المندب میان دریای سرخ و اقیانوس هند هستند. این مکان‌ها به دلایل مختلف، از جذاب‌ترین نقاط دنیا برای غواصان هستند: سواحل مرجانی فوق‌العاده زیبا و قبرستانی واقعی از کشتی‌های غرق شده در دوره‌های تاریخی گوناگون از جمله این دلایل هستند. تخمین زده می‌شود که بین 1500 تا 6000 کشتی در این آب‌ها غرق شده است.
جذابیت‌های زیر دریای سرخ، از جمله عوامل رونق توریسم در جیبوتی است
جیبوتی موقعیتی عالی برای ورزش‌هایی مانند دویدن، موج‌سواری و موج‌سواری بادی را فراهم می‌کند. همچنین دارای شگفتی‌های طبیعی فراوانی است، از جمله دریاچه "عسل" که از نمکی‌ترین دریاچه‌های کره زمین است، منظره‌های جلوه ماه در دریاچه "ابه"، و جنگل‌های کوچک واحه که اکنون به پارک‌های ملی تبدیل شده‌اند. همه این‌ها بدون شک ارزش دیدن را دارند.
روی کره زمین تنها دو جا هست که می‌توان تولد رشته کوه‌های زیرآبی آینده را دید: جیبوتی و ایسلند. این کار را باید با رفتن به دره بزرگ آفریقا انجام داد. این دره تا ابد این‌جا نخواهد بود. دانشمندان می‌گویند چند میلیون سال دیگر، اقیانوسی جدید این‌جا شکل خواهد گرفت که اندازه‌اش تقریباً با اقیانوس آتلانتیک برابری می‌کند.
در لبه این دره و در ارتفاع 157 متری زیر سطح دریا، دریاچه شگفت‌انگیز عسل قرار دارد. این دریاچه یکی از نمکی‌ترین دریاچه‌های دنیا و پایین‌ترین نقطه در قاره آفریقاست. دمای هوا این‌جا اغلب 55 درجه سانتی‌گراد است. سطح دریاچه عسل را لایه‌ای از نمک با قطر 60 متر پوشانده است. البته متأسفانه این شگفتی، روزی توسط همان اقیانوسی که گفتیم قرار است شکل بگیرد، بلعیده خواهد شد. در این منطقه ناهموار از جیبوتی می‌توان یادگاری‌های منحصر به فردی خرید که از شیشه یا سنگ‌های آتش‌فشانی ساخته شده و یا آغشته به نمک‌های دریاچه عسل هستند. در شهرها، محصولات عادی‌ترین به فروش می‌رسد: کالاهای چرمی و محصولات الیافی و بافتنی.
در جیبوتی محصولات منحصر به فردی از شیشه یا سنگ‌های آتش‌فشانی ساخته می‌شود
یکی دیگر از نقاط قوت جیبوتی، توانایی این کشور در حفظ سنت‌های مردمش است. اگر خوش‌شانس باشید ممکن است بتوانید شاهد ازدواج در دو قبیله اصلی جیبوتی یعنی عفار و ایساس باشید. یکی از ازدواج ها در قبیله عفار در شهری برگزار می‌شود که شاید قدیمی‌ترین شهر جیبوتی باشد: تاجوره، شهری که هنوز پایتخت تاریخی سلطان‌های محلی است. این شهر را شهر سفید یا شهر هفت مسجد هم می‌گویند.
هدیه ای سنتی برای احترام به عروس و داماد جدید، تقدیم می‌شود. مراسم عروسی، هفت روز طول می‌کشد و هر روز، مراسمات خاص خود را دارد. جمعیت جیبوتی تقریباً 800 هزار نفر است. 35 هزار نفر در منطقه عفار زندگی می‌کنند و ایساس و قبیله‌های سومالیایی دیگر، 65 درصد باقیمانده جمعیت را تشکیل می‌دهند. این دو قبیله با هم تفاوت دارند، اما دارای نقاط اشتراک زیادی هم هستند. هر دو مسلمان هستند و آبا و اجدادشان زندگی کوچ‌نشینی داشتند. زبان آن‌ها هم شباهت زیادی با هم دارد، اگرچه نتوانسته مانع جنگ‌های میان آن‌ها بر سر چراگاه و آب شود.
رقص سنتی، بخشی از مراسم ازدواج در قبیله‌های جیبوتی است
ایساس‌ها عمدتاً در جنوب جیبوتی زندگی می‌کنند. در این منطقه شاهد یک عروسی سومالیایی هستیم. دخترها دست‌های خود را با حنا تزئین می‌کنند. غذاهای سنتی در بیابان می‌پزند. عروس، ساخت قالیچه‌ای از جنس حصیر را به پایان می‌رساند. مادر و پدر عروس هم به وظایف خود می‌پردازند. همه کارها با روش و سنت خاص خود و نوعی کُندی تعمدی صورت می‌گیرد.
هم در قبیله عفار و هم ایساس، عروس را دختران جوان به خانه سنتی آورده می‌شود و داماد را هم مردان جوان همراهی می‌کنند. قبل از آن‌که وارد خانه شوند، باید سه بار دور خانه بچرخند؛ برای اقبال خوش. مهمان‌ها به پیامبر درود می‌فرستند و از او دعای خیر برای زوج جدید درخواست می‌کنند. زوج جوان سپس از خانه خارج می‌شوند. اولین کاری که به عنوان یک خانواده با هم انجام می‌دهند، قربانی کردن گوسفند است. داماد با خواندن سرودی از داشتن همسر خود اظهار خرسندی می‌کند: "من مرد اول او هستم. ارزش او را دارم. من شوهر ایده‌آل هستم.
