به گزارش مشرق، بیست و نهم ذی القعده برابر با سالروز به شهادت رسیدن امام محمد تقی(که درود خدا بر او باد) است. یکی از ابعاد مهم زندگی این امام بعد فرهنگی آن است. این پیشوای بزرگ در مکتب خویش شاگردانی تربیت کرده و علوم و دانش‌ خود را توسط آنان در جامعه منتشر می‏ کرد.

امامی که الگوی دانشمندان جوان است/ ارزش علم در کلام امام عالم

امام نهم در مقام رهبرى امت اسلام، به عنوان الگوى دانشمندان جوان، چنان در عرصه‌ علم و دانش درخشید که دوست و دشمن را به تعجب و شگفتى واداشت. گفت‌وگوها، مناظرات، پاسخ به شبهات عصر، گفتارهاى حکیمانه و خطابه‏ هاى ایشان، گواه روشنى بر این ادعاست.

امام در سنین نوجوانى از عالم‏ترین و آگاه‏ترین دانشمند عصر خود بود و مردم از دور و نزدیک به حضورش شتافته و پاسخ مشکلات علمى خود را از ایشان دریافت مى‏ کردند. ابن حجر هیثمى در کتاب «الصوائق المحرقه» مى‏ گوید: مأمون او را به دامادى انتخاب کرد، زیرا با وجود کمى سن، از نظر علم و آگاهى و حلم بر همه‌ دانشمندان برترى داشت.

از نگاه امام نهم، یک جوان مسلمان باید به علم و دانش روى آورد و آن را به عنوان مونس و یار مناسب براى خود برگزیند؛ دوستان خود را بر اساس بینش و دانش انتخاب کند و شخصیت اجتماعى خود را به وسیله‌ دانش و علم مشخص سازد؛ براى مجالس و دیدار دیگران علم هدیه برد و در تنهایى و غربت و سفر، علم و دانش را بهترین همسفر و مونس خود بداند؛ چرا که علم و دانش، سرچشمه‌ تمام کمالات و ریشه‌ همه‌ پیشرفت‌هاست.

امام محمد تقى علم و دانش را یکى از مهم‌ترین عوامل پیروزى و رسیدن به کمالات معرفى مى ‏کرد و به انسان ‏هاى کمال‌خواه و حقیقت‌طلب توصیه مى‏ نمود که در راه رسیدن به آرزوهاى مشروع و موقعیت‏ هاى عالى دنیوى و اخروى از این نیروى کارآمد بهره‌ لازم را بگیرند.

ایشان همچنین فرموده است: «هر کس به گفتار گوینده ‏اى گوش فرا دهد، او را پرستش کرده است، اگر گوینده از خدا مى‏ گوید، شنونده خدا را عبادت کرده و اگر از شیطان بگوید، شنونده نیز به پرستش شیطان پرداخته است.»

سه روش تبلیغاتی امام در دوران خفقان: مناظره، تقویت حوزه علمیه و اعزام نماینده

گوهر وجودی امام جواد(که درود خدا بر او باد) در بین مردم کم‌تر شناخته ‏شده و علت مطرح نبودن ایشان، وجود شرایط سخت اجتماعی و خفقان موجود در آن‏ عصر بود. در این شرایط روش تبلیغی امام نیز متفاوت بوده و بارزترین نوع تبلیغ ایشان مناظره است. مناظره ‏های آن حضرت که از نخستین روزهای امامتش آغاز شد، ایشان را در تثبیت جایگاه ولایت و امامت، هدایت ‏حق‏جویان و آشکار ساختن سستی گفتار ستمگران یاری کرد.

آن حضرت به دو جهت در عرصه‏ مناظره‏ های علمی گام نهاد. * نخست، نیاز شیعیان که با توجه به سن اندک آن حضرت در پی کشف جایگاه معنوی‏اش بودند و * دوم، خواست مأمون و معتصم که اندیشه‏ خوار ساختن امام و اثبات الهی نبودن آگاهی‏ های ایشان را در سر می‏ پروراندند. خلفا می‏ کوشیدند با بر پا ساختن مجالس مناظره، امامان شیعه را رو در روی برخی از دانشمندان به‌ نام زمان قرار دهند تا شاید از پاسخ پرسشی باز مانند و جایگاه معنویشان مورد تردید واقع شود.

امام در مناظره ‏های خود چندین هدف را دنبال می‌کردند:

1- اثبات امامت خود

امام جواد در این مناظره‏ ها پیش از هر چیز در پی اثبات حقانیت‏ خود بود. بر اساس گفته‏ مورخان، امام - با آن که هفت ‏سال بیش نداشت - در یکی از محافل به سی پرسش پاسخ داد.

2- رسوا ساختن دروغ ‏پردازان

امام جواد در مناظره چنان رفتار می‏ کرد که نادرستی فضائل ساختگی خلفا آشکار شود.

3-پدید آوردن حوزه‏ علمی

پدید آوردن حوزه‏ علمی از دیگر شیوه‌های تبلیغی امام بود.

پرورش دانش‌پژوهان روشن‏ بین نیز در شمار روش ‏های تبلیغی امام نهم قرار دارد. آن حضرت ضمن پاس‏داری از حوزه‏ایی که امام صادق بنیان نهاده بود، دویست و هفتاد شاگرد تربیت کرد که گروهی از آنان نیز از شاگردان امام هشتم شمرده می‏ شدند.

همچنین امام نهم برای خنثی ساختن تبلیغات شوم بنی‌عباس و ارائه‏ی اسلام راستین به مردم، نمایندگانی به مناطق مختلف می‌فرستاد. این نمایندگان، کارگزاران امام جواد(ع) شمرده می ‏شدند و در مراکزی چون اهواز، همدان، سیستان، بست، ری، بصره، واسط، بغداد، کوفه و قم زمینه‏ اتحاد شیعیان و پیوند آن‏ها با معصوم را فراهم می ‏آوردند.

امام جواد(ع) هم‌چنین به پیروانش اجازه می‏ داد درون دستگاه حکومت نفوذ کنند و پست‏ های حساس را در دست گیرند. «محمد بن اسماعیل بن بزیع‏» و «احمد بن حمزه قمی‏» از این فرصت بهره بردند و با رسیدن به موقعیت‏ های ممتاز حکومتی در مسیر خدمت ‏به دین و دین‏داران گام برداشتند.

در جدول زیر به نام و زندگی تعدادی از شاگردان و اصحاب ایرانی امام نهم شیعیان و برخی از اصحاب عراقی به طور مختصر پرداخته شده است.