گرت پورتر که اخیرا کتابی درباره برنامه هسته‌ای ایران منتشر کرده، در مقاله‌ای توضیح داده که چگونه یک سری تلکس‌های دانشگاهی مورد سوءاستفاده سازمان‌های اطلاعاتی غربی برای متهم کردن ایران به تلاش برای دستیابی به بمب هسته‌ای منجر شد.

پورتر نوشته که در اوایل دهه 1990 سازمان‌های اطلاعاتی غربی مدعی شدند که تعدادی تلکس ارسالی از جانب یک دانشگاه ایرانی به شرکت‌های فناوری‌های برتر خارجی نشان می‌دهد که ایران به دنبال دستیابی به سلاح هسته‌ای است.

همین سوءظن درباره این که ایران به طور محرمانه به دنبال دستیابی به سلاح هسته‌ای است، مایه رصدهای گسترده اطلاعاتی آمریکا در یک دهه بعد از آن شد.

همین تلکس‌ها بهانه بازرسی‌های گسترده آژانس بین‌المللی انرژی از تاسیسات هسته‌ای ایران طی سال‌های 2003 تا 2007 شد.

اما توضیحات دقیق درباره آن تلکس‌های دانشگاهی نشان داد که برداشت‌های اولیه سازمان‌های اطلاعاتی غربی، یک اشتباه مبنایی و احتمالا عامدانه بوده است. تحلیل غلط آن نهادها این بود که ترکیب «علاقه به فناوری‌هایی که در برنامه هسته‌ای نیز کاربرد دارد» با «نقش آشکار یک موسسه دارای روابط نظامی» به معنای اهداف نظامی ایران در پیگیری برنامه هسته‌ای است.

اما در سال‌های 2007 و 2008 ایران شواهد سفت و محکمی ارائه داد که نشان می‌داد برداشت‌های غربی‌ها نادرست بوده است.   

تلکس‌هایی که مورد استناد تحلیل‌های اطلاعاتی آمریکا قرار گرفت، از سوی دانشگاه صنعتی شریف ایران در فاصله سال‌های 1990 تا 1992 ارسال شده بود.

جزئیات این تلکس‌ها در فوریه 2012 توسط دیوید آلبرایت مدیر اجرایی موسسه مطالعات علوم و بین‌الملل آمریکا اعلام شد. در این تلکس‌ها، تقاضای دستیابی به فناوری‌هایی ذکر شده بود که هم کاربرد هسته‌ای دارد و هم کاربرد غیرهسته‌ای.

اما آنچه که سبب سوءظن تحلیلگران اطلاعاتی غربی به این تلکس‌ها شد، شماره ارسال‌کننده آن بود که مربوط به مرکز تحقیقات فیزیک ایران Physics Research Center (PHRC) بود که غربی‌ها معتقدند دارای روابط با نیروهای مسلح ایران است.

سپس آژانس‌های اطلاعاتی آمریکا، انگلستان، آلمان و رژیم صهیونیستی، اطلاعات خامی را درباره تلاش‌های ایران برای دستیابی به فناوری ساخت بمب هسته‌ای گردآوری کردند و مبنای محاسبات خود قرار دادند.

این تلکس‌ها حاوی تقاضاهایی برای خرید تجهیزات خلأ بالا، رینگ‌های مغناطیسی، ماشین متعادل‌ساز و سیلندرهای گاز فلورین بودند که تمامی این تجهیزات با شرایطی می‌تواند برای عملیات غنی‌سازی اورانیوم نیز مورد استفاده قرار گیرد.

دستگاه متعادل‌کننده با مارک «شنک آلمان» Schenck که در اواخر سال 1990 یا اوایل سال 1991 سفارش داده شد، موجب جلب توجه تحلیلگران اطلاعاتی غربی شد زیرا این دستگاه در بخش‌هایی از مونتاژ سانتریفیوژ مورد استفاده قرار می‌گیرد. در مورد سایر تجهیزات سفارش‌شده نیز چنین تحلیل‌هایی ایجاد شده بود.

اولین بار که این موضوع رسانه‌ای شد، در اواخر سال 1992 بود که یک مقام دولت جرج بوش پدر به روزنامه واشنگتن پست گفت که به علت برخی اقدامات مشکوک، دولت آمریکا تلاش دارد مانع هرگونه دستیابی ایران به فناوری‌های مرتبط با انرژی هسته‌ای شود.

سپس خبر تلاش ایران برای خرید دستگاه‌های مذکور از شرکت‌های معتبر خارجی، در آوریل 1993 توسط شبکه تلویزیونی Frontline و در قالب یک گزارش مثلا مستند، رسانه‌ای شد. البته در آن گزارش که با عنوان «ایران و بمب» پخش شد، اشاره‌ای به تلکس‌های ردیابی‌شده در این موضوع نشده بود.

هربرت کراسنی Herbert Krosney تهیه‌کننده این مستند، همان سال کتابی با عنوان «تجارت مرگ‌آور» Deadly Business  درباره همین موضوع منتشر کرد و ادعاهای مذکور را تکرار نمود.

در سال 1996 جان داچ John Deutch  رئیس سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا در دوره ریاست جمهوری بیل کلینتون، مدعی شد که آمریکا اطلاعات گسترده‌ای درباره تحرکات ایران برای دستیابی به بمب هسته‌ای در اختیار دارد.

بدین ترتیب طی یک دهه بعد از آن ماجرا، مقامات اطلاعاتی آمریکا همواره با استناد به همان تلکس‌ها ادعای خود درباره تلاش ایران برای ساخت بمب هسته‌ای را تکرار می‌کردند.

دقیقا یک دهه بعد در سال 2001 گزارش فوق محرمانه برآورد اطلاعات ملی آمریکا National Intelligence Estimate درباره برنامه هسته‌ای ایران منتشر شد.

اولی هاینونن معاون سابق دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در امور بازرسی‌ها در می 2012 در مقاله‌ای اعلام کرد که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گذشته به اطلاعاتی درباره تحرکات مرکز تحقیقات فیزیک ایران دست پیدا کرده بود. این سخنان هاینون، اشاره مستقیم به همان تلکس‌های یادشده است که سبب شد گروه بازرسان آژانس به ریاست وی در سال 2004 به بازرسی از ایران بپردازند.

اما پس از توافق آگوست 2007 میان ایران و آژانس درباره جدول زمانی برای حل تمامی مسائل باقی‌مانده، ایران اطلاعات کاملی درباره تمامی فعالیت‌های تدارکاتی که آژانس خواسته بود، ارائه داد.

آن اطلاعات نشان می‌داد که رئیس سابق مرکز تحقیقات فیزیک ایران (آقای سید عباس شاهمرادی زواره) که هم‌زمان استاد دانشگاه صنعتی شریف هم بود، با درخواست تعدادی از دانشکده‌ها مواجه شده بود که از او خواسته بودند به آنها کمک کند تا تعدادی تجهیزات و مواد لازم برای تدریس و تحقیق و انجام آزمایش تهیه کنند.

ایران شواهد و استنادات فراوانی ارائه کرد که به خوبی به سوالات آژانس درباره علت تقاضای خرید تجهیزات مذکور پاسخ می‌داد. مستندات ایران نشان می‌دهد که مثلا دستگاه خلأ بالا از سوی دانشکده فیزیک و با هدف انجام تحقیقات آزمایشی دانشجویان در زمینه فرآیند فرانش و تکنیک‌های خلأ برای تولید پوشش‌های رقیق درخواست شده بود. ایران برای اثبات این موضوع اسناد معتبری در زمینه کتابچه راهنما، مکاتبات داخلی میان دانشکده، اساتید و دانشجویان و حتی اسناد حمل و تهیه این تجهیزات را ارائه کرد.

در مورد دیگر، دانشکده فیزیک، مغناطیس‌ها را برای انجام تحقیقات آزمایشگاهی دانشجویان  در قوانین موسوم به لنز و فاراده، مورد استفاده قرار داده بود. در این مورد هم تمامی اسناد و مکاتبات ارائه شد.

دستگاه متعادل‌ساز نیز با درخواست دانشکده مهندسی مکانیک تهیه شده بود و اسناد آن نیز به آژانس ارائه شد و حتی بازرسان آژانس نیز شخصا مشاهده کردند که دستگاه مذکور در دانشکده مکانیک قرار دارد و مورد استفاده تحقیقات دانشجویی قرار می‌گیرد.

گزارش فوریه 2008 آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، جزئیات تمامی اسناد ارائه‌شده ایران درباره تمامی مسائل فوق را تشریح می‌کرد و البته هیچ یک نیز مورد مناقشه آژانس واقع نشده بود. بدین ترتیب، با وجود فشار شدید آمریکا به البرادعی دبیرکل وقت آژانس برای مختومه نکردن هیچ یک از مسائل مورد مناقشه (طبق اسناد منتشرشده از سوی ویکیلیکس)، در آن گزارش صراحتا ذکر شده بود که «هیچ مسئله حل‌نشده‌ای تا این مرحله باقی نمانده است.» "no longer outstanding at this stage”

این گزارش صراحتا نشان می‌داد که مبنای اطلاعاتی که آمریکا از دهه 1990 سناریوی اتهام تلاش ایران برای دستیابی به بمب هسته‌ای را کلید زد، نادرست و اشتباه بوده است اما متاسفانه این مسئله بسیار مهم، مورد توجه رسانه‌ها قرار نگرفت. سپس دولت آمریکا، آژانس و رسانه‌های غربی، اسناد ادعایی جدیدی رو کردند که از ظاهرا از یک لپ‌تاب در ایران به سرقت رفته بود و طبق آن ادعا شد که ایران در فاصله سال‌های 2001 تا 2003 برنامه مخفی ساخت سلاح هسته‌ای داشته است.

گزارش برآورد اطلاعاتی آمریکا در نوامبر 2007 در این باره ادعا کرد که ایران چنین برنامه‌ای داشته اما در سال 2003 آن را متوقف کرده است.

اما بر خلاف پذیرش آشکار توضیحات ایران از سوی آژانس، دیوید آلبرایت بنیانگذار موسسه امنیت علوم و بین‌الملل آمریکا همچنان برای اثبات ادعای خود مبنی بر برنامه مخفی ایران برای ساخت بمب هسته‌ای، به آن تلکس‌های کذایی استناد می‌کند.

روزنامه واشنگتن پست نیز با سانسور گزارش فوریه 2008 آژانس، در گزارش‌های خود به دروغ ادعا می‌کند که تلکس‌های یادشده، برنامه مخفی هسته‌ای ایران در دهه 1990 را افشا کرده است.