به گزارش گروه دفاع و امنیت مشرق، تانک یکی از مهمترین ادوات در رزم های زمینی به حساب آمده و به نوعی از زمان جنگ دوم جهانی تا به امروز به عنوان یکی از اهرم های تاثیر گذار در تعیین نتیجه نبرد به حساب آمده است. در کشور ما ایران تلاش ها برای طراحی و ساخت یک تانک بر مبنای دانش و توان بومی از اوایل دهه 1370 شمسی آغاز شده و تانک ذوالفقار 3 امروز به عنوان محصول نهایی این پروژه به نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران تحویل داده شده است.

شاید بتوان طرح " تانک ذوالفقار " را یکی از طولانی ترین پروژه های تاریخ دفاعی ایران به حساب آورد که هم اکنون پس از گذشتن حدود دو دهه به نتیجه رسیده است. تا به امروز 3 مدل از این تانک معرفی شده است که البته مدل اصلی که در آینده به عنوان تانک اصلی نیروهای زرهی ایران وارد عمل می شود تانک ذوالفقار 3 خواهد بود.

بر اساس اسناد رسمی، در سال 1375 شمسی اولین مدل از تانک ذوالفقار به صورت علنی رونمایی شد.


از نظر ظاهری باید به این نکته اشاره کرد که در طراحی این تانک از همان ابتدا از بحث طراحی برجک گنبدی شکل که بیشتر در تانک های روسی استفاده می شود دوری شده و طراحان سعی کرده بودند تا از طرح های دیگر در این بخش الگو بگیرند.

بیشتر کارشناسان غربی معتقد هستند که ذوالفقار 1 بیشتر طرحی بر اساس تانک قدیمی " ام 60 " ساخت آمریکا بوده و طراحان ایرانی در این بخش آنچنان به دنبال طرح های متفاوت نرفته اند. باید توجه داشت که به دلیل مسائل امنیتی، پروژه ذوالفقار همواره در هاله ای از ابهام قرار داشته و اطلاعات دقیق و مشخصی در بحث مشخصات و مختصات آن از طرف منابع رسمی وجود ندارد. لذا در این گزارش سعی شده است تا از اعداد و ارقام تخمینی و گمانه زنی های تخصصی اعلام شده در فضای رسانه ها استفاده شود.

تانک ذوالفقار 1 یک حرکت  ابتدایی در بحث طراحی و ساخت تانک به حساب می آید که به متخصصان داخلی این امکان را داد تا با بهره گیری از یک طرح ساده به بسیاری از دانش های پایه و کلی در بحث طراحی تانک برسد. باید گفت که به نظر سلاح اصلی تانکهای سری ذوالفقار توپ های 125 میلی متری بدون خان مدل " 2A46 " ساخت روسیه است.

با کمی انحراف از بحث اصلی باید گفت که ایران در سالهای پس از اتمام جنگ تحمیلی و به منظور تامین فوری نیازهای زرهی خود اقدام به تولید تحت امتیاز تانکهای سری " تی – 72 اس " کرد. از همین طریق دانش مربوط به طراحی و ساخت این توپ به کشور منتقل شد. باید گفت که این توپ از دهه 1960 میلادی و بر روی تانکهای سری تی 64 وارد خدمت شده و تا به امروز به عنوان سلاح اصلی تانکهای روسی مورد استفاده قرار می گیرد.


این توپ یکی از اولین توپهای جهان مجهز به سیستم گلوله گذاری خودکار به شمار می آید که می توان با کمک آن خدمه تانک را در حد 3 نفر نگاه داشت. گستره قابل توجهی از مهمات هدایت شونده و غیر هدایت شونده توسط این توپ قابل استفاده است. مهمات ضد تانک شدید الانفجار، مهمات ضد زره با باله ثابت شده و موشکهای هدایت لیزری سری " AT-11 " از جمله این مهمات هستند. با استفاده از این مهمات هدایت شونده می توان با اهدافی در فاصله 4 کیلومتری درگیر شد. این توپ دارای نرخ آتشی در حدود 4 تا 6 گلوله در دقیقه است.

در بحث سلاح های ثانویه ذوالفقار از یک قبضه تیربار سبک ام ژ – 3 با کالیبر 7.62 میلی متری و دو قبضه مسلسل سنگین 12.7 میلی متری سری "دشکا" بهره می برد.


از نظر تخمین وزن و ابعاد باید گفت که به صورت مشخص تانکهای سری ذوالفقار از مدل 1 تا 3 افزایش ابعاد و وزن را تجربه کردند که به نظر می توان رنج وزنی بین 40 تا 50 تن را برای 3 مدل این تانک در نظر گرفت. در بحث پیشرانه تانکهای سری ذوالفقار از یک موتور دیزل با توان تقریبی 1000 اسب بخار بهره می برد که این تانک را قادر می سازد بر روی جاده به سرعتی در حدود 70 و در روی سطوح ناهموار در حدود 40 تا 45 کیلومتر بر ساعت برسد. این در حالی است که بیشینه سرعت برای تانک تی 72 در حدود 60 کیلومتر بر ساعت است.

اما یکی از نکات جالب در بحث طراحی تانک ذوالفقار، ارتفاع کم این تانک است. ذوالفقار تانکی به حساب می آید که با داشتن ارتفاع تقریبی 2.5 تا 3 متر، طول 7 و پهنای 3.5 متر می تواند بحث پنهانکاری بصری را تا حد قابل قبولی به اجرا بگذارد. تانک ذوالفقار در مدل 2 و 3 به شکل جالبی به مانند تانک آبرامز طراحی شده است. طرح 5 ضلعی برجک تانک و عدم نصب زره های واکنش گر انفجاری " ERA " مثل تانک تی 72، بر روی بدنه این تانک ایرانی این احتمال را مطرح می کند که ذوالفقار از زره های کامپوزیتی و ترکیبی مثل تانکهای مدرن جهان بهره می برد.


اما یکی از نکات بسیار مهم در تانک ذوالفقار 3 که به صورت مشخص توسط امیر پوردستان فرمانده نزاجا در جریان مراسم رونمایی از تانک ارتقاء یافته ذوالفقار 3 به آن اشاره شد، سامانه کنترل آتش این تانک بود.

سامانه کنترل آتش این تانک موسوم به " EFCS3 " یک سیستم چند منظوره است که توانایی های قابل توجهی را در اختیار ذوالفقار قرار می دهد. از این میان می توان به مواردی همچون: ثابت نگاه داشتن توپ در هنگام انواع مانورها و چرخش ها، ایجاد امکان درگیری با اهداف ثابت و یا متحرک در زمانی که تانک متوقف بوده و یا در حال حرکت است، قابلیت انتقال اطلاعات به کامپیوتر محاسبات بالستیک تانک برای تخمین زاویه مورد نظر برای شلیک، قابلیت شبکه شدن با سامانه های دید در شب موجود در تانک و افزایش شانس مورد اصابت قرار دادن هدف با اولین شلیک اشاره کرد.


باید تاکید کرد که با توجه به اتخاذ سیاست دفاعی نبرد ناهمطراز از سوی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران و تاکید بر بحث هایی مثل عملیات های غافلگیرانه، باید تانکهای ایرانی به سامانه هایی مجهز شوند که بتوانند با کمک آن در کمترین زمان ممکن و به عبارتی با اولین شلیک هدف خود را مورد اصابت قرار دهند.

بر اساس اطلاعات موجود سامانه های کامل حفاظت ش . م . ه، لانچرهای دود پخش کن و مسافت یاب های لیزری نیز بر روی این تانک نصب شده است. در توضیح باید گفت که سامانه های حفاظتی " ش . م . ه " به وسیله حسگرهای موجود در صورت وجود عوامل شیمیایی، میکروبی و یا هسته ای در فضای اطراف تانک به تصفیه هوای موجود پرداخته و مانع ورود عوامل خطرناک به درون تانک می شود.

سامانه دود پخش کن نیز با پخش دود می توانند به پنهان شدن تانک از دید نفرات دشمن و یا شکستن قفل لیزری سلاح های هدایت شونده منجر شوند. سامانه مسافت سنج لیزری نیز می تواند با ارسال امواج لیزر به نقطه ای مشخص مصافت تانک تا آن نقطه را مشخص کرده و به هدف گیری بهتر تانک کمک کند.


در مدل جدید تانک ذوالفقار بدنه تانک به صورت کامل با تورهای استتاری موسوم به "ترمال" پوشانده شده اند که به نظر، هدف از این حرکت پوشاندن بخش هایی از این تانک از دید است. البته این تورهای استتاری خاص توان کاهش سیگنال های فروسرخ ساطع شونده از تانک را نیز دارند. مشخصا در بحث طراحی کلی برجک و بدنه تفاوت آشکاری بین دو مدل نمایش داده شده از تانک ذوالفقار وجود ندارد اما می توان احتمال داد که سامانه هایی بر روی بدنه تانک در مدل جدید نصب شده است که هنوز نباید به نمایش دربیایند.

در پایان ذکر این نکته مهم به نظر میاید که ذوالفقار 3 محصول نزدیک به دو دهه تلاش و طراحی در جهاد خودکفایی نزاجا است و باعث شده است تا ایران به عنوان تنها کشور منطقه با فناوری بومی تولید تانک در آن شناخته شود. این تانک بنا بر گفته فرماندهان نزاجا دارای مولفه های برتری نسبت به تانک تی 72 اس که در حال حاضر به عنوان تانک اصلی نیروهای مسلح ایران شناخته می شود، است و امید می رود با توجه به نظر مساعد ستاد کل نیروهای مسلح نسبت به این تانک، به زودی شاهد تولید انبوه و تحویل این تانک به واحدهای زرهی باشیم.