سرویس دفاع و امنیت مشرق _ مشهور است که در دوران جنگ سرد دو ابرقدرت اتمی اصلی دنیا یعنی ایالات متحده آمریکا و شوروی با زرادخانه ای متشکل از هزاران بمب و موشک اتمی هر کدام این توانایی را داشتند که چندین بار کره زمین را به طور کامل نابود کنند.

علی رغم این موضوع اما نبرد مستقیم میان دو بلوک شرق و غرب هرگز رخ نداد و دو طرف در بازه های زمانی مختلف توافقات سازنده ای برای کنترل و محدودسازی توان هسته ای و موشکی خود امضا کردند تا هم احتمال جنگ میان دو طرف کاهش یابد و هم در صورت اجتناب ناپذیری درگیری، دست کم ضربات اتمی کمتری به یکدیگر وارد کنند.

چه در دوره شوروی سابق و چه در زمان فدراسیون روسیه (۱۹۹۱ تا کنون) توافقات دوطرفه مشهوری به امضا رسید که مهمترین و مشهورترین آنها به شرح زیر است:

پیمان سالت۱ (SALT I):

موضوع: محدودسازی تعداد و نوع پرتابگرهای موشک‌های هسته‌ای و بمب‌افکن‌های سنگین.

تاریخ امضا: ۱۹۷۲ (میان آمریکا و شوروی).

نتیجه: امضای «پیمان موشک‌های ضدبالستیک (ABM Treaty) و توافق موقت درباره محدود کردن تعداد پرتابگرها.

پیمان سالت۲ (SALT II) :

موضوع: محدودسازی تعداد و نوع پرتابگرهای موشک‌های هسته‌ای و بمب‌افکن‌های سنگین.

تاریخ امضا: ۱۹۷۹.

وضعیت: هرچند امضا شد، اما به دلیل حمله شوروی به افغانستان در دهه ۱۹۸۰ میلادی، سنای آمریکا آن را تصویب نکرد؛ با این حال دو کشور مدتی به‌طور غیررسمی مفاد آن را رعایت کردند.

پیمان استارت۱ (START I) :

موضوع: کاهش واقعی تعداد سلاح‌های هسته‌ای راهبردی (نه فقط محدودسازی).

تاریخ امضا: ۱۹۹۱.

نتیجه: کاهش چشمگیر کلاهک‌ها و موشک‌های قاره‌پیما در هر دو کشور آمریکا و روسیه.

پیمان نیو استارت (New START) :

موضوع: ادامهٔ کاهش تسلیحات هسته‌ای راهبردی و سامانه‌های پرتاب آنها.

تاریخ امضا: ۲۰۱۰ (میان آمریکا و روسیه مدت کوتاهی پس از تنش بر سر جنگ گرجستان).

محدودیت‌ها: هر کشور حداکثر ۱۵۵۰ کلاهک هسته‌ای راهبردی و ۷۰۰ پرتابگر مستقر.

تمدید: تا سال ۲۰۲۶ تمدید شده است.

پیمان INF :

نام کامل: پیمان نیروهای هسته‌ای میان‌برد

امضا: دسامبر ۱۹۸۷

بین: ایالات متحده آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی (دوره ریاست ریگان و گورباچف)

موضوع پیمان: حذف تمام موشک‌های بالستیک و کروز با برد بین ۵۰۰ تا ۵۵۰۰ کیلومتر که از زمین پرتاب می‌شدند اعم از هسته‌ای و غیره؛ یعنی نه فقط محدودسازی، بلکه نابودی کامل این نوع موشک‌ها.

نتیجه: تا سال ۱۹۹۱، بیش از ۲۶۰۰ موشک توسط دو طرف منهدم شد؛ این پیمان یکی از مهم‌ترین گام‌ها در کاهش تنش‌های جنگ سرد بود.

بر اساس پیمان INF شوروی و آمریکا موشک های زیر را از رده خارج و نابود کردند:

موشک‌های شوروی:

SS-۲۰ “Saber” (РСД-۱۰ Пионер)

نوع: بالستیک میان‌برد (ICBM زمینی)

برد: حدود ۵۰۰۰ کیلومتر

مهم‌ترین و معروف‌ترین موشک میان‌برد شوروی در آن زمان بود.

SS-۴ “Sandal”

نوع: بالستیک میان‌برد

برد: حدود ۲۰۰۰ کیلومتر

از موشک‌های قدیمی‌تر ولی هنوز فعال در دهه ۱۹۸۰.

SS-۵ “Skean”

نوع: بالستیک میان‌برد

برد: حدود ۴۰۰۰ کیلومتر.

SSC-X-۴ “Slingshot”

نوع: موشک کروز زمینی.

موشک‌های آمریکا:

Pershing II

نوع: موشک بالستیک میان‌برد

برد: حدود ۱۸۰۰ کیلومتر

زمان پرواز بسیار کوتاه و دقت بالا داشت و باعث نگرانی شوروی از ضربه اول اتمی امریکا شده بود.

BGM-۱۰۹G “Gryphon”

نوع: موشک کروز زمینی (نسخه زمینی موشک تاماهاوک)

برد: حدود ۲۵۰۰ کیلومتر.

جمع‌بندی کلی

شوروی حدود ۱۸۴۶ موشک و آمریکا حدود ۸۴۶ موشک را تا سال ۱۹۹۱ نابود کردند.

توافقات تسلیحاتی میان روسیه و آمریکا یکی پس از دیگری منقضی می‌شوند

در سال ۲۰۱۹، آمریکا از پیمان INF خارج شد؛ بهانه امریکا برای این موضوع این بود که روسها در مورد برد موشک های زمین پرتابی نظیر اسکندر پنهانکاری کرده و برد واقعی آنها بیش از ۵۰۰ کیلومتر است و این موضوع نقض پیمان محسوب می شود؛ روسیه نیز به دنبال این اقدام امریکا، اجرای پیمان را تعلیق کرد.

از آن زمان، این نوع موشک‌ها دیگر تحت هیچ محدودیت دوجانبه‌ای نیستند و آمریکایی نسخه جدیدی از موشک تاماهاوک تحت سامانه تایفون برای پرتاب از زمین طراحی کردند و همچنین موشک بالستیک Prsm نیز با برد بیش از ۵۰۰ کیلومتر در خط تولید انبوه قرار گرفت.

در سمت مقابل نیز روسیه شروع به طراحی و تولید موشک های میانبرد زمین پرتاب کرده است که مشهورترین آنها موشک اورشنیک است.

همچنین با ارسال احتمالی موشک های کروز تاماهاوک و جاسم توسط امریکا برای ارتش اوکراین، تنش میان دوطرف بالاتر خواهد رفت و احتمالا شاهد ساخت تسلیحات زمین پایه میانبرد مجهز به کلاهک اتمی نیز خواهیم بود.

جهان، آماده برای آزمایشات اتمی جدید ابرقدرت‌ها

اما یکی دیگر از موضوعات مورد توافق میان قدرت های اتمی جهان، دو پیمان مربوط به منع آزمایشات اتمی روی سطح زمین و دیگری ممنوعیت کامل آزمایشات گرم اتمی بود.

توافق عدم آزمایش اتمی (Partial Test Ban Treaty – PTBT)

امضا: ۱۹۶۳

میان: آمریکا، شوروی و بریتانیا

موضوع پیمان: ممنوعیت انجام آزمایش‌های هسته‌ای در جو، در فضا و زیر آب (اما آزمایش‌های زیرزمینی هنوز مجاز بودند).

هدف: جلوگیری از گسترش آلودگی رادیواکتیو در جو ،کاهش خطرات زیست‌محیطی، کاهش تنش‌های جنگ سرد پس از بحران موشکی کوبا.

پیمان تکمیلی بعدی

در سال ۱۹۹۶، پیمان جامع‌تری به نام CTBT (Comprehensive Nuclear-Test-Ban Treaty) تصویب شدکه هدف آن ممنوعیت کامل همه آزمایش‌های هسته‌ای بود،

اگرچه برخی کشورها (از جمله آمریکا و چین) آن را به شکل رسمی تصویب نکرده‌اند اما به جز قدرت های اتمی جدید نظیر کره شمالی، هند و پاکستان، سایر کشورها مفاد آن را رعایت کردند.

اما این دو پیمان نیز اکنون در آستانه لغو قرار دارند؛ چندی پیش ولادیمیر پوتین در سخنرانی ماهانه خود در خصوص جنگ در اوکراین و تنش با ناتو، ادعا کرد یکی از قدرت های اتمی دنیا قصد دارد به زودی آزمایشات اتمی (تست گرم) جدیدی انجام دهد که در این صورت روسیه نیز مجددا دست به آزمایش تسلیحات اتمی خواهد زد.

پوتین به شکل مستقیم از کشوری نام نبرد اما به نظر می رسد منظور وی ایالات متحده تحت رهبری دونالد ترامپ بود که از زمان روی کار آمدن وی، مسئله توسعه شدید تسلیحاتی، استقرار تسلیحات مدرن در فضا و شروع مجدد آزمایشات اتمی در دستور کار قرار گرفته است.