سرویس فرهنگ و هنر مشرق - روز گذشته ساعت ۸ صبح سریال پرحاشیه سووشون از پلت‌فرم نماوا پس از مدت‌ها کش و قوس‌ها و حاشیه‌های فراوان در تولید سریال منتشر شد، اما ساعاتی بعد، پلت‌فرم‌نماوا از دسترس خارج شد و مرکز اطلاع‌رسانی قوه قضاییه طی بیانیه‌ای اعلام کرد، سریال سووشون به دلیل نداشتن مجوز قانونی و تمکین نکردن از مراجع ذیربط توقیف و پلت‌فرم نماوا مسدود شده است.

بی سابقه بودن مسدود شدن یک پلت‌فرم

مسدود شدن یک پلت‌فرم در طول چالش‌های سریالی ساترا و سکوهای انتشار، طی چهار سال اخیر تاکنون بی‌سابقه بوده و این اقدام از سوی دبیرخانه کارگروه تعیین مصادیق مجرمانه صورت پذیرفته است.

متن نامه دبیرخانه کارگروه بدین شرح است:

باتوجه به محتوای منتشر شده در قسمت اول مجموعه نمایشی سووشون و عدم اصلاح موارد مجرمانه علی رغم تذکرات مکرر نماینده دادستانی کل کشور و دستگاه‌های متولی به جنابعالی، این محتوا به استناد مواد مندرج در فهرست مصادیق مجرمانه (موضوع مواد ۷۴۹ تا ۷۵۱ قانون مجازات اسلامی)، بخش جرایم رایانه‌ای، مجرمانه تشخیص داده شده است.

مقتضی است با قید فوریت و حداکثر تا ساعت ۱۴:۳۰ روز جاری، جمعه ۱۴۰۴/۰۳/۰۹ نسبت به حذف آن اقدام فرمایید. لازم بذکر است استنکاف از این دستور منتج به اقدامات قانونی بعدی علیه آن مجموعه خواهد شد.

این اقدام از این منظر بی سابقه تلقی می‌شود که بنا بر اخبار غیررسمی بیست دقیقه از کلیت سریال حذف شده و تنها ۶۲ ثانیه از این سریال موضوع اختلافی ساترا و سکوی انتشار دهنده بوده است. از سوی دیگر تاکنون هیچ سکوی متخلفی با مسدود شدن کلیت پلت‌فرم مواجه نشده است.

اهمال نماوا در مورد شصت و دوثانیه جنجالی

۶۲ ثانیه جنجالی، چند سکانس رقص، تماس بدنی بازیگر نقش یوسف (میلاد کی‌مرام) و زری (بهنوش طباطبایی) یکی از اختلافات اساسی ساترا با سکوی منتشر کننده بوده و در این مورد ساترا و مراجع قضایی را می‌توان محق دانست.

اما آنچه به محل اختلاف نظر اساسی میان اهالی رسانه و بازوهای نظارتی تبدیل شده، سکانس عروسی است. سکانس عروسی با همه اختلاف‌نظرها و نقطه‌نظرهای اساسی کارشناسان سکوی ناظر، مسئله‌ای هست که چالش اساسی شروع سریال سووشون است.

بسیاری از اهالی رسانه با گرایشات مختلف در فضای مجازی روی این موضوع تاکید دارند بخش‌ساختارشکن سریال سووشون از منظر قانونی باید تعدیل شود، اما حذف سکانس عروسی که افسران انگلیسی، زنان شوهردار ایرانی را وادار به رقص می‌کنند، یک خطای راهبردی فرهنگی است.

این تحلیل از جنبه‌های بسیار مهمی قابل بررسی با نمونه مشابه و خطاهای صورت گرفته در شبکه نمایش خانگی است. سریال‌های شبکه خانگی طی سال‌های اخیر با خطاهای راهبردی مکرر تولید و عرضه شده‌اند و نمونه آشکار آن مجموعه تاسیان است که به صورت اساسی در تضاد با رویداد انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ است.

هیچکدام از محصولات ارائه شده طی سال‌های اخیر به تبیین نظریه استعمار نپرداخته‌اند و سووشون با همه حواشی‌ و استنکاف‌های صورت پذیرفته در محتوا، از سوی مقام سکوی ناظر در اولین اقدام انقلابی اش نباید سکانس عروسی رقص افسران انگلیسی که زنان شوهردار ایرانی را مجبور به رقص می‌کند را حذف کند و در سایر موارد، ساترا و بازوهای نظارتی یقینا در هر حذفی از این سریال باید اقدامات قانونی را قاطعانه دنبال کنند.

یکی از معضلات حاکمیت فرهنگی طی سال‌های اخیر، تعارض گفتمانی با نسلی که از آن با عنوان «زد» (Z) یاد می‌شود. بازوهای رسانه‌ای استعمار همواره نقش کنترل کننده‌ای در جهت دهی به افکار عمومی علی‌الخصوص نسل زد داشته‌اند و سیستم فرهنگی غیریکپارچه، هیچگاه نتوانسته نقش استعمار را در دوران پهلوی اول و دوم برجسته کند.

یکی از دلایل علاقه حضرت آیت الله خامنه‌ای به کتاب سووشون تاثیر نگاه ضد استعماری نویسنده است که در برگردان اقتباسی این رویکرد کاملا مشهود است.

رهبر معظم انقلاب معتقدند که در سال‌های پیش از انقلاب و در آن فضای غصه و غم خواندن رمان «سووشون» سیمین دانشور، خارج از طاقت ایشان بوده است؛ از این رو رمان را بعد از انقلاب مطالعه کرده‌اند. صفحه مجازی رهبر معظم انقلاب در شبکه اجتماعی «بله»، به مناسبت سالگرد درگذشت سیمین دانشور (۱۸ اسفندماه ۱۴۰۱ ) دیدگاه رهبری را درباره مهم‌ترین اثر این نویسنده یعنی «سووشون» منتشر کردند.

در این مطلب درباره دیدگاه رهبر انقلاب نسبت به این کتاب آمده است:

«من کتاب سووشون‌ را شاید در سال‌های اول دهه‌ی پنجاه، یا آخر دهه‌ی چهل خریدم و شروع کردم خواندن. دیدم داستان، داستانی است که آمیخته با ناکامی است. یعنی انگلیسی‌ها آمدند شیراز، پدر همه را درآوردند و همه کار کردند و بالاخره هم قهرمان داستان را کشتند و مرده‌اش را دادند دست زن و بچه‌اش که ببرند دفن کنند. من، هر کتابی را که می‌خوانم، پشتش دو، سه جمله می‌نویسم. الان اگر آن کتاب را بیاورند، خواهید دید این جمله پشت آن نوشته شده که «این کتاب را طاقت نیاوردم بخوانم.» یعنی دیدم خواندنش، با این زندگی پر از غصه و دائم در حال مبارزه، جور در نمی‌آید. زندگی ما این‌طور بود. این بود که بعد از انقلاب، سووشون را خواندم.»

آنچه در تحلیل رهبر معظم انقلاب درباره این کتاب در مورد استعمار انگلیس مطرح می‌شود عبارت قابل توجه "پدر همه را درآورند" است مصداق همان سکانس عروسی است که در تغییر رویکرد نسل «زد» تاثیر شگرفی خواهد داشت و یکی از تاثیرگذارترین سکانس‌های سریال است که مهمترین بخش محتوایی سریال، تحت تاثیر عدم تمکین سازندگان سریال در حذف ۶۲ ثانیه جنجالی سریال قرار گرفت.

حالا این احتمال وجود دارد با توجه به سخت شدن کارزار نظارتی و مسدود شدن یک پلت‌فرم که در سال‌های اخیر و فعالیت‌ پلت‌فرم‌های آنلاین بی سابقه بوده، این جنبه مهم از سریال تحت تاثیر قرار بگیرد.

با اینکه مقررات رسمی ممکن است وجود چنین سکانسی را در این سریال پرحاشیه نفی کند، اما ساختار حاکمیت فرهنگی در یکی از پیچ‌های تاریخی قرار دارد و برای تفهیم به نسلی که تقابل با رویکرد استعماری را به سختی می‌پذیرد، این سکانس سند نمایشی بسیار قابل تاملی است.

ضمن اینکه خطای سازندگان در برگردان تصویری را نمی‌توان کتمان کرد. خلق این سکانس خاص نیاز به ظرافت‌های بصری داشت که می‌توانست با نماهای دور مطابق با ملاحظات قوانین داخلی انجام شود و از قضا سازندگان چند نمای دور در سریال دارند، اما استفاده از نماهای نزدیک، به هدف درام لطمه می‌زند. با این حال در اصلاح مجدد این قسمت سازندگان می‌توانند با استفاده از نماهای دور اشتباه خود را به نوعی جبران کنند و سکوی ناظر نباید به دلیل اهمال سازندگان رای به حذف این بخش بدهد.

حذف این سکانس در ساختار سریال از هر منظری امری ملی است و در باقی موارد دستگاه‌های نظارتی محق به استفاده از حقوق قانونی خودشان هستند.

چرا افکار عمومی نسبت به رقیب سنتی نماوا حساس شده‌اند؟

با طرح این بخش مهم از سریال سووشون، بخشی از بدنه مخاطبان شبکه نمایش با توجه به رویکرد خاص رهبر انقلاب نسبت به محتوای کتاب به حواشی دیگری حساس شده و مسائل خود را در صقحات مجازی بازتاب داده‌اند.

عوامل سازنده نمایشنامه رادیویی از این کتاب بارها در مجموعه صدا و سیما مورد تشویق قرار گرفته‌اند و حالا با وجود نمونه‌هایی نظیر تاسیان زمینه پرسش‌های دیگری تقویت شده است.

سریال تاسیان با وضعیت مشابه سووشون در بازار شبکه نمایش خانگی منتشر شد. سکانس رقص زنان که در شبکه‌های مجازی معنای دیگری پیدا کرد و تبدیل به نمادی از دوران سرخوشانه پهلوی توصیف شد و حاشیه مشابهی همچون پخش سریال سووشون، تولید کرد.

سکانس رقص غیرمتعارف جاگذاری شده در سریال تاسیان تبدیل به یکی از وجوه تبلیغاتی سریال شد. اما سکانس رقص سربازان انگلیسی در سووشون، بسیار هدفمند جاگذاری شده، تا اسارت استعماری زنان ایرانی برجسته شود.

بررسی این دو نمونه میدانی نشان می‌دهد در تاسیان هدف وسیله را توجیه می‌کند و در سووشون خطای راهبردی در عدم تعامل با سکوی ناظر، محتوای با اهمیت را تحت تاثیر رفتارهای ساده‌انگارانه سازندگان قرار می‌گیرد. این وجوه تقصیر در تعاملات سازندگان با سکوی انتشار دهنده بسیار مشهود است.

در روش برخورد با هر دو پلت‌فرم‌ هم سئوالاتی در فضای مجازی شکل گرفته است.

تاسیان با فرض‌های نمایشی نظیر رمانتیک نشان دادن دستگاه سرکوب (ساواک) و ارائه فضای سرخوشانه از دوران پهلوی و زیر سوال بردن دلایل انقلاب به راحتی در پلت‌فرم فیلیمو ادامه پیدا کرد و احکام تنبیهی درنظر گرفته شده برای فیلیمو منجر به توقف یک هفته‌ای شد و این پلت‌فرم در یک دهن کجی آشکار سه قسمت سریال را همزمان با صدور حکم یک هفته‌ای توقف در انتشار سریال، آن را در یوتیوب منتشر کرد تا قدرت‌مند بودن خود را به رخ نهادهای نظارتی بکشد.

نماوا فاقد ابزارهای فیلیمو است، در متخلف بودن، کارنامه سبک‌تری نسبت به فیلیمو دارد. در قیاس فعالیت‌های اخیر نیز می‌توان اذعان داشت، تاسیان پهلوی‌زده و سووشون ضد استعماری است، آنهم بر اساس رمان راهبردی مورد علاقه رهبر انقلاب.

به نظر می‌رسد فیلترینگی که پیمان جبلی در مقطعی به مدیران فیلیمو وعده داد، نصیب نماوا شد.

نماوا به دلیل عدم حذف ۶۲ ثانیه از سوشون خطاکار شناخته شد، اما فیلیمو به دلیل محتوای هنجارشکن جوکر و سریال تاسیان که با هر تحلیلی می‌توان آن را در ستایش رژیم پهلوی و تطهیر زیرپوستی ساواک توصیف کرد، مسدود نمی‌شود!

حالا باید منتظر ماند و دید در آینده در برخورد با سایر پلت‌فرم‌های خطاکار از چه ابزاری استفاده می‌شود.