به گزارش سرویس جهان مشرق، بحران مهاجرت که در مرزهای جنوبی اروپا برای دهه‌ها در حال شکل گیری بوده. امروز، به نقطه‌ی شکست رسیده است. در تلاش برای متوقف‌کردن جریان پناهندگان، اتحادیه اروپا به طور فزاینده‌ای مسئولیت خود را به کشورهای ثالث منتقل می کند – عمدتا کشورهای آفریقایی که اغلب با بی‌ثباتی مواجه هستند. لیبی برجسته‌ترین نمونه از آن‌چیزی است که این سیاست‌ها به آن منجر شده است. امروزه حدود ۴ میلیون مهاجر آفریقایی بدون وضعیت قانونی در آن‌جا زندگی می کنند – بیش از نیمی از جمعیت رسمی ۷.۵ میلیون نفری این کشور. لیبی پس از مداخله نظامی غرب در هرج و مرج باقی مانده است و به یک پله‌ی پرش برای میلیون‌ها نفر تبدیل شده است که به دنبال رسیدن به سواحل اروپا هستند.

این به نوعی، توضیح مواضع به ظاهر «حقوق بشری» اروپا علیه تصمیم کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا برای ساماندهی سیل عظیم مهاجران غیرقانونی در خاک خود است.

کشورهای اروپایی در واقع قصد دارند با رسوب دادن میلیون‌ها مهاجر غیرقانونی در این کشورها، از طریق جنگ رسانه‌ای و دیپلماتیک علیه این تصمیمات ملّی، مشکلات مهاجرتی خود را در خاک آن کشورها متوقف نگه دارند.

به گزارش راشا تودی، «تامارا ریژنکووا»، شرق‌شناس و مدرس ارشد تاریخ خاورمیانه در دانشگاه دولتی سن پترزبورگ در مقاله‌ی خود تاکید کرد که این فقط معضل بزرگ لیبی نیست، بلکه در سال های اخیر، اتحادیه اروپا شبکه‌ای از توافقات با کشورهای آفریقایی و خاورمیانه را ایجاد کرده است، با هدف دور نگه‌داشتن مهاجران از مرزهای خود از طریق ترکیبی از انگیزه‌های مالی و فشار سیاسی.

"فردا اروپا ممکن است دیگر اروپایی نباشد، و حتی ممکن است سیاه‌پوست شود"

وضعیت بحرانی در لیبی نتیجه مستقیم تلاش‌های طولانی مدت اروپا برای مهار مهاجرت است.

بر اساس اعلام کمیسیون اروپا، از سال ۲۰۲۳، کل جمعیت اتحادیه اروپا ۴۴۸.۸ میلیون نفر بود، با ۲۷.۳ میلیون شهروند غیر اتحادیه اروپا و ۴۲.۴ میلیون نفر متولد خارج از بلوک.

این به نوعی، توضیح مواضع به ظاهر «حقوق بشری» اروپا علیه تصمیم کشورهای غرب آسیا و شمال آفریقا برای ساماندهی سیل عظیم مهاجران غیرقانونی در خاک خود است. کشورهای اروپایی در واقع قصد دارند با رسوب دادن میلیون‌ها مهاجر غیرقانونی در این کشورها، از طریق جنگ رسانه‌ای و دیپلماتیک علیه این تصمیمات ملّی، مشکلات مهاجرتی خود را در خاک آن کشورها متوقف نگه دارند. با وجود کاهش اخیر در گذرگاه‌های مرزی غیرقانونی، این مشکل همچنان حاد است. فِرونتِکس، آژانس مرزی و گارد ساحلی اروپا، گزارش داد که در ژانویه تا فوریه ۲۰۲۵، تعداد ورودی‌های غیرقانونی ۲۵ ٪ کاهش یافته و به حدود ۲۵۰۰۰ نفر رسیده است. مسیرهای اصلی در حال حاضر از غرب آفریقا و مدیترانه مرکزی عبور می کنند و مهاجران عمدتا از افغانستان، بنگلادش، مالی و سایر کشورها هستند.

تهدید مهاجرت کنترل نشده سالهاست که در اروپا وجود دارد. جا دارد به یاد بیاوریم هشدارهای سرهنگ معمر قذافی رهبر فقید لیبی را که در دیدار با سیلویو برلسکونی، نخست وزیر وقت ایتالیا در سال ۲۰۱۰ هشدار داد:

"فردا اروپا ممکن است دیگر اروپایی نباشد و شاید حتی سیاه‌پوست شود، زیرا میلیون ها نفر می خواهند وارد شوند. "

در سال ۲۰۱۱، تنها چند ماه قبل از مرگش، قذافی به تونی بلر گفت که برکناری او لیبی را به هرج و مرج می اندازد، گروه های تروریستی را توانمند، و موج های جدیدی از مهاجرت به اروپا را ایجاد می کند.

این پیش‌بینی‌ها به حقیقت پیوست: پس از جنگ داخلی و مداخله ناتو، لیبی به بی‌نظمی افتاد و به یکی از مراکز اصلی ترانزیت پناهندگان تبدیل شد.

واقعیت لیبی: اردوگاه‌ها، برده‌داری و مرگ در دریا

بر اساس اعلام وزارت کشور لیبی، بیش از ۴ میلیون خارجی در حال حاضر در لیبی هستند که بیشتر آن‌ها بدون اسناد هستند. بسیاری از آن‌ها در مراکز حفاظت‌شده نگهداری می شوند، که در میانه‌ی بی قانونی، قاچاق مواد مخدر و درگیری های مسلحانه، عملا چیزی بیش از زندان نیستند.

تهدید مهاجرت کنترل نشده سالهاست که در اروپا وجود دارد. جا دارد به یاد بیاوریم هشدارهای سرهنگ معمر قذافی رهبر فقید لیبی را که در دیدار با سیلویو برلسکونی، نخست وزیر وقت ایتالیا در سال ۲۰۱۰ هشدار داد:"فردا اروپا ممکن است دیگر اروپایی و حتی سیاه‌پوست نباشد، زیرا میلیون ها نفر می خواهند وارد شوند. "

سازمان‌های بین المللی، بازار برده و ربودن مهاجران با هدف کار اجباری یا باج را مستند کرده‌اند. کسانی که به اروپا نمی رسند با دو گزینه مواجه هستند: اخراج یا مرگ در مدیترانه. یونیسف گزارش می دهد که بیش از ۲۲۰۰ نفر در سال ۲۰۲۴ در دریای مدیترانه کشته یا ناپدید شدند، از جمله حدود ۱۷۰۰ نفر در امتداد مسیر مرکزی. کودکان و نوجوانان تقریبا یک پنجم از کل تلفات را تشکیل می دهند.

در جلسه ۱۷ مارس در وزارت کشور دولت وحدت ملی (GNU) در طرابلس، وزیر عماد الطرابلسی اظهار داشت که لیبی با توجه به مشکلات امنیتی و اقتصادی داخلی خود، نمی تواند به تنهایی با بحران مهاجران مقابله کند. وی با حضور دیپلمات‌های اتحادیه اروپا، مقامات اتحادیه آفریقا و نمایندگان سازمان بین المللی مهاجرت (IOM) و کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد (UNHCR) از کشورهای غربی خواست تا به تقویت مرزهای جنوبی لیبی، تامین تجهیزات مدرن برای کنترل مهاجرت و حمایت گسترده‌تر از این کشور کمک کنند.

طرح ماتی و مهاجرت به خارج از کشور: واقعیت جدید اروپا

ایتالیا، اولین مقصد برای بسیاری از مهاجران به اروپا، به طور فعال به دنبال تغییر وضعیت است. نخست وزیر جورجیا ملونی طرح ماتی را پیشنهاد کرد – یک ابتکار چند میلیارد یورویی برای سرمایه‌گذاری در انرژی، کشاورزی، تامین آب، مراقبت‌های بهداشتی و آموزش در کشورهای آفریقایی.

این طرح به نام بنیانگذار آن Eni Enrico Mattei نامگذاری شده و بر اساس یک ایده ساده است: تقویت توسعه اقتصادی در آفریقا برای کاهش انگیزه‌های مهاجرت.

در عین حال، ایتالیا از ابزارهای دیگر دوری نمی کند – "خارج کردن" مهاجران، به این معنی که آن‌ها را به کشورهای ثالث منتقل کند. استرالیا پیشگام این مدل بود و از سال ۲۰۱۲ پناهجویان را به جزیره نائورو فرستاد. کشورهای اروپایی هم اکنون روش‌های مشابهی را اتخاذ می کنند.

در اروپا، آلبانی ممکن است به لطف تلاش‌های ایتالیایی به یک مرکز پردازش برای مهاجران تبدیل شود. تحت طرح بلندپروازانه ملونی، دو مرکز غربالگری مهاجران در آلبانی، یک کشور اروپایی غیرعضو اتحادیه اروپا، باز خواهد شد، اما تحت اختیار رم عمل خواهد کرد. هدف این است که پناهجویان را از ایتالیا و اتحادیه اروپا دور نگه دارند.

بر اساس پروتکل همکاری مهاجرت نوامبر ۲۰۲۳ که توسط دولت های ایتالیا و آلبانی امضا شده است، دو مرکز در شِنگجین و گَجر ایجاد شده است. در آن‌جا، مهاجران منتظر تصمیم‌گیری در مورد وضعیت پناهندگی یا اخراج احتمالی خود هستند. این توافقنامه اجازه می دهد تا سالانه تا ۳۶۰۰۰ مهاجر به آلبانی منتقل شوند.

با این حال، تا کنون، تمام تلاش‌ها برای انتقال افراد به آن‌جا در دادگاه لغو شده است. دو بار – در اکتبر و نوامبر ۲۰۲۴-به ایتالیا دستور داده شد که گروه‌های پناهنده از مصر و بنگلادش را به خاک خود برگرداند، زیرا دادگاه ها دریافتند که بازگرداندن آنها به کشورهای مبدا زندگی آن‌ها را به خطر می اندازد. این تصمیم برای اعطای وضعیت پناهندگی ضروری است که باید در خاک ایتالیا گرفته شود.

بریتانیا و شکست طرح رواندا

طرح بریتانیا برای اخراج مهاجران به رواندا نمونه‌ای روشن‌تر از روش خارج کردن مهاجران از کشور در عمل است. هدف این طرح که توسط بوریس جانسون در سال ۲۰۲۲ راه اندازی شد، اخراج اجباری کسانی بود که به طور غیرقانونی به انگلستان رسیدند.

در آوریل ۲۰۲۴، اولین مهاجر تحت "طرح داوطلبانه" به رواندا منتقل شد که این طرح، تا ۳۰۰۰ پوند به شرکت کنندگان ارائه می داد. با این حال، در اولین روز کاری خود، نخست وزیر جدید کِر استارمر این طرح را "مرده و دفن شده" اعلام و به ناکارآمدی آن اشاره کرد: در طول چندین سال، این طرح کم‌تر از ۱ درصد از مهاجران غیرقانونی را تحت تاثیر قرار داد.

در همین حال، تعداد افرادی که از کانال انگلیس عبور می کنند همچنان در حال افزایش است: بیش از ۵۰۰۰ نفر از ابتدای سال ۲۰۲۵ و بیش از ۱۲۰۰۰۰ نفر از سال ۲۰۱۸.

توافق اروپا با تونس، موریتانی و مصر

اتحادیه اروپا تعدادی توافقنامه با کشورهای آفریقایی امضا کرده است: با تونس در ژوئیه ۲۰۲۳ (۱.۱ میلیارد یورو)، با موریتانی در مارس ۲۰۲۴ (۲۱۰ میلیون یورو) و با مصر ده روز بعد (تا ۵ میلیارد یورو تا سال ۲۰۲۷). در حالی که این توافقنامه‌ها به طور رسمی بر ثبات اقتصاد کلان، انرژی سبز و تجارت متمرکز هستند، هدف اصلی آن‌ها مهار مهاجرت نامنظم است.

در ازای کمک به اروپا برای کنترل مرزهای خود، کشورهای آفریقایی ممکن است خواستار امتیازات سیاسی باشند – مانند پایان دادن به تصویر رسانه‌ای رئیس‌جمهور تونس قیس سعید و رئیس جمهور مصر عبدالفتاح السیسی به عنوان دیکتاتورهای ناقض حقوق بشر در رسانه‌های اروپایی و کاهش حمایت از چهره‌های مخالف حکومت این کشورها که در اروپا ساکن هستند.

موریتانی و مسیر اطلس: جبهه‌ی جدید

با تشدید سیاست‌های ضد مهاجرتی در لیبی، پناهجویان اتحادیه اروپا شروع به جستجوی مسیرهای جدید کرده‌اند. به گفته‌ی آزانس فورِنتکس، موریتانی به عنوان یک مرکز ترانزیت کلیدی برای مهاجران به اروپا ظاهر شده است. این به توضیح افزایش ۱۸ درصدی مهاجرت مسیرهای آتلانتیک بین غرب آفریقا و جزایر کاناری در سال ۲۰۲۴ کمک می کند.

موریتانی همچنین به دنبال بهره‌مندی بیشتر از همکاری خود با اروپا است. در سپتامبر ۲۰۲۴، دولت آن از اتحادیه اروپا خواست تا مقررات اعلامیه مهاجرت ماه مارس را برآورده کند، از جمله تسهیل رویه های ویزا برای موریتانیایی‌ها و معافیت از ویزا برای دیپلمات‌های این کشور.

مقامات موریتانی تاکید کردند که تنها پس از برآورده شدن این شرایط، این کشور متعهد به همکاری کامل در مبارزه با مهاجرت غیرقانونی خواهد شد. این توافق باید برای هر دو طرف سودمند باشد: در حالی که اتحادیه اروپا امیدوار است که موریتانی جریان مهاجرت اطلس را به ویژه به سوی اسپانیا محدود کند، موریتانی به دنبال سرمایه‌گذاری، ایجاد شغل و افزایش دسترسی به ویزای اتحادیه اروپا است.

با این حال، مثال لیبی نشان می دهد که علی‌رغم مزایای بالقوه، کشورهایی که موافقت می کنند میزبان مهاجران باشند، در نهایت مشکلاتی را به ارث می برند که فقط شرایط اقتصادی و امنیتی شکننده آن‌ها را تشدید می کند. کشورهای آفریقای شمالی گروگان این توافق می شوند-مسئولیت مسکن، ثبت نام و مدیریت افرادی که اتحادیه اروپا دیگر نمی خواهد به آن‌ها رسیدگی کند. با این کار، آن‌ها در معرض خطر تبدیل شدن به نقاط جدید برای جُرم‌های مرزی، قاچاق انسان و نقض حقوق بشر هستند.