به گزارش مشرق، درحالی‌که برخی افراد در گوشه و کنار ایران و دیگر کشورها با تجمعات گاه به گاه خود، تلاش می‌کنند اعتراضشان را به اجرای واکسیناسیون اجباری کرونا برای بزرگسالان نشان دهند، خبر صدور مجوز تزریق واکسن فایزر به کودکان بالای ۵ سال از سوی مسئولان بهداشتی کشور آمریکا در روزهای گذشته، واکسیناسیون کرونا را وارد مرحله جدیدی کرده است. حالا و با اعلام نتایج مطالعات انجام‌شده بر روی کودکان، متخصصان نه‌تنها واکسیناسیون این گروه سنی را بلامانع تشخیص داده‌اند بلکه اجرای کامل آن را زمینه‌ساز کنترل یکی از منابع مهم انتشار ویروس کرونا در جامعه ارزیابی می‌کنند.

به همین بهانه، در گفت‌وگو با دکتر «سهیلا خلیل‌زاده»، فوق تخصص ریه کودکان و استاد گروه اطفال دانشکده علوم پزشکی دانشگاه شهید بهشتی که این روزها برای انجام تحقیقات در زمینه بیماری سی‌اف(CF) در کشور آمریکا حضور دارد، موضوع واکسیناسیون بالای ۵ ساله‌ها و به‌طور کلی واکسیناسیون کودکان را مورد بررسی قرار داده‌ایم. با گفت‌وگوی واکسنی ما همراه باشید.

*صدور مجوز تزریق واکسن فایزر به کودکان بالای ۵ سال در کشور آمریکا با واکنش‌های متفاوتی همراه بوده است. با توجه به اینکه از ابتدای شیوع کرونا، صحبت از ایمنی کودکان درمقابل این ویروس یا ابتلای خفیف آنها مطرح بود، این سئوال پیش می‌آید که چه تحولاتی در روند همه‌گیری کرونا اتفاق افتاده که حالا تمام مجامع علمی و بهداشتی بر واکسیناسیون این گروه سنی حتی رده خردسالان تاکید می‌کنند؟

- از ابتدای شیوع کرونا تا چند ماه گذشته گفته می‌شد کرونای کودکان، کرونای بدون علامت است و خطری برای این گروه سنی ندارد. اما مطالعات جدیدی که مخصوصاً در کشور آمریکا انجام شده و یک ماه قبل نتایجش منتشر شد، نشان داد میزان بستری کودکان در بخش‌های آی‌سی‌یو افزایش داشته است. به طور خاص در کشور آمریکا اعلام شد ۱۶ درصد از موارد ابتلا به کرونا به کودکان اختصاص پیدا کرده است. حتی اینطور اعلام می‌شد که در آی‌سی‌یو دیگر تخت خالی برای کودکان مبتلا به کرونا وجود ندارد. به‌ویژه بعد از شیوع سویه دلتا نه‌تنها ابتلای کودکان به کرونا و بستری آنها در بیمارستان افزایش پیدا کرد، بلکه متاسفانه درصدی از مرگ و میر در این گروه سنی گزارش شد. همین تغییرات سبب شد متخصصان دست به بررسی مجدد بزنند که ببینند آیا کودکان هم نیاز به تزریق واکسن کرونا دارند یا خیر.

بنابراین با توجه به اینکه ابتلای کودکان به کرونا هم سلامت خود آنها را مورد تهدید قرار می‌دهد و هم منبعی برای انتقال ویروس به اعضای خانواده، پدربزرگ و مادربزرگ سالمند و دیگر اطرافیان است و اگر این کودک به مدرسه هم برود، می‌تواند عامل انتشار ویروس در مدرسه و جامعه باشد، موضوع کرونای کودکان بعد از شیوع سویه دلتا و افزایش موارد ابتلا و بستری آنها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت و بعد از انجام مطالعات لازم، هفته قبل مجوز تزریق اضطراری واکسیناسیون کودکان بالای ۵ سال با واکسن فایزر توسط CDC و FDA صادر شد. البته مطالعات مربوط به واکسیناسیون کودکان اختصاص به آمریکا ندارد و کشورهای دیگر هم اقدام به انجام این مطالعات کرده‌اند.

*آیا فقط کشورهای تولیدکننده واکسن کرونا در این زمینه پیشقدم بوده‌اند یا مثل آغاز واکسیناسیون بزرگسالان، کشورهای دیگر هم در این مطالعات مشارکت داشته‌اند؟

- علاوه‌بر آمریکا، کشور چین هم با استفاده از واکسن سینوفارم، مطالعه‌ای در زمینه واکسن کودکان انجام داده است. نتایج این مطالعات نشان داد واکسن سینوفارم کودکان عارضه چندانی ندارد، باعث پیشگیری از ابتلای آنها به کرونا می‌شود و ۹۰ درصد از مرگ این گروه سنی در اثر ابتلا به کرونا جلوگیری می‌کند که آمار بسیار قابل‌توجهی است. همزمان با چین، واکسن سینوفارم کودکان در دو کشور بحرین و امارات هم برای کودکان بالای ۵ سال تزریق می‌شود. حتی کشور بحرین، ۳ تا ۱۷ ساله‌ها را با واکسن سینوفارم واکسینه می‌کند.

 در اروپا هم برخی از کشورها مثل ایتالیا، فرانسه، اسپانیا، هلند، آلمان، سوئد و انگلیس واکسیناسیون کودکان را شروع کرده‌اند چون نتایج مطالعات و اجرای واکسیناسیون کودکان اثبات کرده تزریق واکسن کرونا برای این گروه سنی فواید زیادی دارد.

* به طور مشخص، تزریق واکسن برای کودکان و خردسالان چه فوایدی دارد؟

- تزریق واکسن علاوه‌براینکه کمک می‌کند خود کودکان به فرم‌های شدید کرونا مبتلا نشوند، از انتشار ویروس توسط آنها در خانه و جامعه جلوگیری می‌کند. علاوه‌براین، واکسیناسیون عمومی کودکان شرایطی فراهم می‌کند که کودکان بتوانند به مدرسه برگردند و به جای آموزش مجازی که چندان برای بچه‌ها مؤثر نیست، تحصیلشان را با آموزش حضوری دنبال کنند. اما در کنار این موارد، مطالعاتی که اخیراً انجام شده، ۲ مورد جدید از فواید واکسیناسیون کودکان را معرفی کرده است. ببینید، کودکان یک فرم خاص از عوارض کرونا را تجربه می‌کنند که به شکل سندروم التهابی در چند سیستم بدن ازجمله مغز و قلب خود را نشان می‌دهد. واکسن باعث می‌شود این قبیل عوارض کرونا که تمام ارگان‌های بدن کودک را درگیر می‌کند، کم شود.

 یک مطالعه دیگر هم که روی کودکان انجام شده، نشان می‌دهد درصدی از بچه‌ها ممکن است گرفتار long covid یا کرونای طولانی شوند. به عبارت دیگر در ۱۰ درصد از بچه‌ها بعد از بهبودی، یک یا دو مورد از عوارض کرونا برای چند ماه باقی می‌ماند. برای مثال، می‌بینید کودک خوب شده اما تا ۳ ماه سرفه می‌کند. تزریق واکسن در این زمینه هم مؤثر است و کمک می‌کند ابتلای کودکان به کرونای طولانی کاهش پیدا کند. بنابراین وقتی از جوانب مختلف موضوع واکسیناسیون کودکان را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم در مقابل عوارض ناچیزی که در مطالعات بالینی برای این گروه سنی اثبات شده، تزریق واکسن کرونا برای خود آنها و جامعه فواید بسیاری دارد. وقتی کودکان واکسن کرونا دریافت کنند، انتشار ویروس در جامعه کمتر می‌شود و راحت‌تر می‌توانیم این همه‌گیری را در جامعه کنترل کنیم.

دکتر «سهیلا خلیل‌زاده»، فوق تخصص ریه کودکان

*با استفاده از توضیحات شما، یکی از اشکالاتی که مخالفان واکسیناسیون کودکان مطرح می‌کنند، پاسخ داده می‌شود. این گروه معتقدند تمام مطالعات بالینی واکسن‌های کرونا روی گروه سنی بزرگسالان انجام شده است. بنابراین تعمیم دادن نتایج آن به کودکان، پذیرفتنی نیست. اما شما تاکید می‌کنید قبل از صدور مجوز تزریق واکسن برای کودکان، مطالعات بالینی خاص برای این گروه سنی در کشورهای مختلف انجام شده. درست است؟

- بله. مسلماً بدون انجام مطالعات بالینی و اطمینان از اثربخشی یک واکسن جدید مثل واکسن کرونا، مجوز تزریق آن روی کودکان که سیستم ایمنی حساس‌تری دارند، صادر نمی‌شود. علاوه‌بر آمریکا، در چین هم کارآزمایی بالینی واکسن کرونا روی گروه وسیعی از کودکان انجام گرفته و با توجه به نتایج این مطالعات بالینی، به فواید واکسن برای این گروه سنی پی برده‌اند. مقاله مرتبط با مطالعه‌ای که درخصوص واکسن کودکان در چین انجام گرفته، در مجله معتبر پزشکی «لنست (Lancet)» منتشر شده است.

در چین، این مطالعه روی ۷۲۰ کودک انجام شده و نتایج نشان داده واکسن سینوفارم روی این کودکان عوارض بسیار خفیفی داشته. در کشور امارات هم این مطالعه روی ۹۰۰ کودک صورت گرفته و با نتایج رضایت‌بخشی همراه بوده است. به دنبال این دو کشور، بحرین هم واکسیناسیون کودکان خود را از ۳ سال با واکسن سینوفارم شروع کرده است. بنابراین مطالعات وسیعی درخصوص واکسن کرونای کودکان انجام گرفته. خوشبختانه همین واکسن سینوفارم که اثربخشی خوبی هم داشته، در کشور ما – ایران – هم وجود دارد و برای واکسیناسیون کودکان و نوجوانان ۱۲ تا ۱۸ سال مورداستفاده قرار می‌گیرد.

*نکته دیگری که منتقدان دست روی آن می‌گذارند، محتوای واکسن کرونای کودکان است. با انتشار خبر آغاز واکسیناسیون کودکان بالای ۵ سال در آمریکا، این بحث بیشتر مطرح شد که واکسنی که به این گروه سنی تزریق می‌شود، با واکسن بزرگسالان متفاوت است. به عبارت دیگر برخی تاکید می‌کنند در کشورهای دیگر واکسن کودکان به لحاظ میزان محلول موجود در ویال‌ها، کمتر از واکسن بزرگسالان است. برخی دیگر هم معتقدند اساساً واکسن کودکان در این کشورها با توجه به سیستم بدنی این گروه سنی، مناسب‌سازی شده است. شما کدام‌یک از این گفته‌ها را تأیید می‌کنید؟

- بله، این ملاحظه درمورد تزریق واکسن فایزر به کودکان در نظر گرفته شده و یک واکسن مخصوص این گروه سنی آماده شده است. محتوای واکسنی که برای کودکان ۵ تا ۱۲ سال در آمریکا تزریق می‌شود، یک سوم دُز واکسن مورداستفاده برای بزرگسالان است. به عبارت دیگر، با توجه به اینکه برای بزرگسالان ۰/۳(سه دهم) میلی‌لیتر تزریق می‌شود، برای کودکان یک سوم این مقدار معادل یک دهم میلی ­لیتر تزریق می‌شود. دز دوم یا دز یادآوری را هم ۳ هفته بعد برای آنها تزریق می‌کنند.

*به بحث اصلی درباره واکسیناسیون کودکان بالای ۵ سال برگردیم. استقبال خانواده‌ها در آمریکا از تزریق واکسن برای خردسالان چطور بوده؟

- خانواده‌ها وقتی می‌دانند سازمان غذا و داروی کشورشان این واکسن را تأیید کرده و دُز مخصوص بچه‌ها هم آماده شده که میزان آن یک سوم دز واکسن بزرگسالان است، فرزندانشان را برای تزریق به مراکز واکسیناسیون می‌برند. البته اینجا برای آماده‌سازی والدین، تبلیغات زیادی در زمینه واکسیناسیون بالای ۵ ساله‌ها انجام می‌شود. در برنامه‌های تلویزیونی توضیحات لازم درباره واکسن کودکان به والدین داده می‌شود و به آنها اطمینان می‌دهند این واکسن عوارض ناچیزی دارد. این موضوع بسیار مهمی است که حمایت‌های روحی لازم از والدین درباره این اتفاق حساس و مهم، انجام شود چون والدین خودشان به‌راحتی واکسن کرونا را تزریق می‌کنند اما نوبت به فرزندانشان که می‌رسد، به‌طور طبیعی به‌شدت دچار نگرانی می‌شوند و لازم است با دادن اطلاعات لازم، در این زمینه به آنها کمک شود.

 از طرف دیگر، هر کشوری با توجه به فرهنگ و شرایط اجتماعی خودش تلاش می‌کند با اجرای برنامه‌های تشویقی، هم خانواده‌ها را برای مشارکت در واکسیناسیون کودکان و خردسالان ترغیب کند و هم کمک کند کودکان در شرایط آرام و بدون استرس واکسن کرونا را تزریق کنند. برای مثال در کشور آمریکا در بعضی از مراکز تزریق واکسن، سگ‌های تربیت‌شده‌ای را می‌آورند تا در هنگام تزریق در کنار بچه‌ها باشند و کمک کنند آنها آرامش داشته باشند. حضور این سگ‌های درمانی آموزش‌دیده، باعث می‌شود فضا برای بچه‌ها تلطیف شود و ترس و نگرانی‌شان نسبت به تزریق واکسن از بین برود. تبلیغات زیادی هم که در تلویزیون برای واکسن کودکان انجام می‌شود، ذهن آنها را آماده می‌کند. علاوه‌براین با توجه به بازگشایی مدارس، اگر بچه‌ها واکسن نزنند، نمی‌توانند در مدرسه حضور پیدا کنند. همه اینها در کنار هم، باعث می‌شود خانواده‌ها فرزندان بالای ۵ سالشان را برای تزریق واکسن به مراکز واکسیناسیون ببرند.

*واکسیناسیون کرونا در بسیاری از کشورها ازجمله ایران به گروه سنی کودکان رسیده و میلیاردها دز واکسن در سراسر دنیا تزریق شده اما کرونا همچنان قربانی می‌گیرد و نگرانی درباره ایجاد موج‌ها و سویه‌های جدیدِ آن وجود دارد. همین مسئله، یکی از استدلال‌های مخالفان واکسن است. آن‌ها می‌گویند اگر واکسن، مؤثر است پس چرا میزان مرگ و میر همچنان بالاست...

- واکسیناسیون کرونا در دنیا هنوز به میزان لازم نرسیده است. حداقل ۷۰ تا ۸۰ درصد هر کشور باید به طور کامل واکسینه شوند یعنی هر دو دز واکسن را دریافت کنند تا بتوانند زنجیره انتقال ویروس و همه‌گیری را کنترل کنند. در ایران خودمان هنوز این اتفاق نیفتاده. حدود ۸۰ درصد یک دز و حدود ۴۲ درصد دو دز را تزریق کرده‌اند. باید توجه داشته باشیم با ترزیق یک دز، ایمنی کامل ایجاد نمی‌شود. متاسفانه شرایط مشابهی هم در اغلب کشورها وجود دارد و اینطور نیست که همه کشورها به ۷۰، ۸۰ درصد واکسیناسیون کامل رسیده باشند. به همین دلیل است که همچنان با آمار بالای ابتلا و مرگ و میر در دنیا مواجه هستیم. در آمریکا هم، در بعضی ایالت‌ها که میزان واکسیناسیون خوب بوده، آمار ابتلا پایین آمده اما در بعضی ایالت‌ها که اعتقادی به واکسن ندارند، آمار ابتلا و بستری و مرگ و میر بالاست.

البته توجه داشته باشیم که تزریق واکسن، پایان کار و به‌معنی پایان محدودیت‌های کرونایی نیست بلکه در کنار واکسیناسیون همچنان باید شیوه‌نامه‌های بهداشتی مانند استفاده از ماسک و رعایت فاصله‌گذاری‌ها هم انجام شود تا به نتیجه مطلوب برسیم.

* شما با اینکه مدتی است در خارج از کشور حضور دارید، همچنان ارتباطتان را با بیماران داخل ایران حفظ کرده‌اید و پیگیر درمان آنها هستید. و با توجه به اینکه به‌عنوان فوق تخصص ریه کودکان ارتباط مستقیمی با این گروه سنی دارید، به نظر می‌رسد کاملاً در جریان نگرانی خانواده‌ها درخصوص واکسیناسیون فرزندانشان هستید. آیا شما هم با والدین مردد برخورد داشته‌اید؟ چطور به این خانواده‌ها کمک می‌کنید بر تردیدشان نسبت به تزریق واکسن کرونا برای فرزندانشان غلبه کنند؟

- بله. من علاوه‌بر بیماران همیشگی خودم، مرتباً بیماران مبتلا به کرونا را هم به‌صورت آنلاین ویزیت می‌کنم و بعد از آن هم تا مدت‌ها پاسخگوی سئوالات آن‌ها هستم. یکی از سئوالات پرشمار خانواده‌ها هم درباره واکسن کودکان است. توصیه من به این عزیزان این است که با توجه به افزایش آمار ابتلای بچه‌ها و درگیری‌های ناخوشایند و شدیدی که می‌توانند داشته باشند، حتماً برای واکسیناسیون کودکان اقدام کنند.

ببینید، ما بدون اجرای واکسیناسیون کودکان، قادر به کنترل همه‌گیری کرونا نخواهیم بود. درست است اینطور اعلام شده که تا پایان سال ۲۰۲۲ بیماری کرونا در دنیا کنترل می‌شود اما تا وقتی منبع انتقال ویروس در کودکان کنترل نشود، این اتفاق نمی‌افتد. درصد زیادی از جامعه را جمعیت بچه‌ها تشکیل می‌دهند و اینها منبع انتشار ویروس هستند. ما باید با واکسیناسیون این گروه سنی، منبع مهم انتشار ویروس در جامعه را کنترل کنیم تا زنجیره انتقال قطع شود. بنابراین من به تمام هموطنان عزیز توصیه می‌کنم واکسیناسیون فرزندان ۱۲ تا ۱۸ سال خود را انجام دهند و در کنار آن، از تزریق واکسن آنفلوآنزا برای کودکان هم غفلت نکنند.

*آیا لازم است همه کودکان واکسن آنفلوآنزا تزریق کنند؟

- بله. الان فصل شیوع آنفلوآنزاست و همه کودکان بالای ۶ ماه باید واکسن آن را تزریق کنند. به‌ویژه بچه‌ها اگر قرار است به صورت حضوری به مدرسه بروند، لازم است این واکسن را هم تزریق کنند. هر سال از شهریورماه شیوع آنفلوآنزا شروع می‌شود و مراقبت‌ها و پیشگیری‌ها ازجمله تزریق واکسن درباره این بیماری ضرورت پیدا می‌کند اما با همه‌گیری کرونا، این موضوع تشدید شده چون همزمانی ابتلا به آنفلوآنزا و کرونا، شرایط بسیار سخت و خطرناکی را برای بیماران ایجاد می‌کند. بنابراین در شرایط همه‌گیری کرونا توصیه می‌شود پوشش واکسیناسیون آنفلوآنزا هم برای کودکان بالای ۶ ماه انجام شود. گرچه امکان تزریق همزمان واکسن‌های کرونا و آنفلوآنزا وجود دارد اما ازآنجاکه ممکن است ایجاد درد و ناراحتی کند، بهتر است به فاصله ۲ هفته بعد از تزریق واکسن کرونا، واکسن آنفلوآنزا تزریق شود.

*خانم دکتر! با توجه به اینکه شما در ۲۵ سال گذشته بر روی بیماری سی‌اف(CF) متمرکز بوده‌اید و به‌عنوان یکی از پزشکان برجسته این حوزه به درمان کودکان عزیز مبتلا به سی‌اف کمک‌های فراوانی کرده‌اید و به گواه خانواده این عزیزان همچنان به‌صورت آنلاین مرتباً این بیماران را تحت‌نظر دارید، حتماً با سئوالات و نگرانی والدین آنها درخصوص واکسیناسیون کرونا مواجه بوده‌اید. اساساً آیا تزریق واکسن کرونا برای بیماران مبتلا به سی‌اف که در تمام عمر با شرایطی مشابه کرونا دست‌به‌گریبانند، می‌تواند خطر یا عوارض خاصی داشه باشد یا شما توصیه می‌کنید مثل تمام افراد، آن‌ها هم این واکسن را تزریق کنند؟

- بیماران سی‌اف هم حتماً باید واکسیناسیون کرونا را انجام دهند. قبلاً می‌گفتند شانس بیمار سی‌اف برای ابتلا به کرونا مثل سایر افراد جامعه است اما مطالعه‌ای که اخیراً انجام شده نشانه داده درباره بیماران سی‌اف که درگیری ریه دارند، شانس اینکه به فرم‌های شدید کرونا مبتلا شوند، بیشتر است. با این اوصاف، نه‌تنها منعی برای واکسیناسیون کرونا برای بیماران سی‌اف وجود ندارد بلکه آنها در این زمینه در اولویت هستند؛ به‌ویژه بیماران سی‌افی که درگیری ریه دارند. بنابراین تاکید می‌کنم تمام بیماران سی‌اف هم باید واکسن کرونا دریافت کنند و علاوه‌بر آن، تزریق واکسن آنفلوآنزا را هم فراموش نکنند.

*به عنوان سئوال آخر، در روزهای گذشته برخی از همکاران شما در فضای مجازی با اعلام اینکه گزارش‌هایی از ابتلای دانش‌آموزان به کرونا دریافت کرده‌اند، از بازگشایی مدارس انتقاد کردند. حتی یکی از این پزشکان با انتشار تصویر ریه آسیب‌دیده یک دانش‌آموز مبتلا به کرونا، از سرگیری آموزش حضوری را زیر سئوال برد. نظر شما در این باره چیست؟ آیا باید درباره ایجاد موج جدید احساس خطر کنیم و بازگشایی مدارس را باز هم با تعویق بیندازیم؟

- به نظر من، وقتی می‌خواهیم گزارشی درباره یک پدیده بدهیم، باید براساس تعداد قابل‌توجهی از نمونه‌ها باشد. باید یک گزارش جامع باشد نه گزارش موردی. اینکه در یک یا چند مدرسه ابتلای دانش‌آموزان به کرونا گزارش شده، دلیل نمی‌شود آن را به کل مدارس جامعه تعمیم دهیم. حتماً باید یک مطالعه دقیق و جامع در این زمینه انجام دهیم و بعد، نتایج آن را اعلام کنیم. باز هم تاکید می‌کنم اگر واکسیناسیون کودکان به‌طور کامل انجام شود، ما دیگر این موارد تکی از ابتلای دانش‌آموزان را هم نخواهیم داشت.

*... و صحبت پایانی؟

- در پایان یک‌بار دیگر از والدین عزیز می‌خواهم نسبت به تزریق واکسن کرونا برای فرزندان ۱۲ تا ۱۸ ساله‌شان اقدام کنند. فراموش نکنیم کودکان از ابتلا به کرونا در امان نیستند بلکه فقط ممکن است کرونای آن‌ها بدون علامت باشد. و مهم‌تر اینکه آنها می‌توانند عامل انتقال ویروس به دیگران باشند. بنابراین در صورت واکسیناسیون کودکان که درصد بالایی از جمعیت جامعه را شامل می‌شوند، کنترل همه‌گیری تسهیل می‌شود. البته در کنار تزریق واکسن، سایر اقدامات پیشگیرانه ازجمله ماسک زدن و شستن مرتب دست‌ها هم باید توسط کودکان در مدارس انجام شود.