مشرق-"من از علما عذر می خواهم چون من اعتقاد ندارم که در آندلس تمدن اسلامی برپا شده است، زیرا اگر تمدن اسلامی برپا شده بود دیگر این تمدن از بین نمی رفت. مگر می شود کسی طعم واقعی تمدن اسلامی را با روح خود بچشد سپس سراغ چیزهای دیگر برود."
این جملات مربوط به یک سخنرانی در محفلی آکادمیک نیست؛ چرا که همان طور که مشخص است استدلال آن با استدلال های رایج در علم تاریخ جور در نمی آید، این ها سخنانی است که دکتر احمدی نژاد در سفر استانی اخیرش به استان همدان طرح کرده است. با وجود اینکه اظهار نظرهایی از این جنس مدت هاست در میان سیاسیون و مقامات اجرایی کشور رواج پیدا کرده، اما برخی از این اظهار نظر ها آنچنان پردامنه می شوند که نمی شود به عنوان یک اظهار نظر تبلیغاتی از کنار آن گذشت.

اظهار نظر فوق که خبرگزاری مهر آن را در حاشیه سفر استانی رئیس جمهور منتشر کرد و دفتر ریاست جمهوری نیز هیچ گونه تکذیبیه ای را تا لحظه نگارش این یادداشت منتشر نکرده است، مربوط به تاریخ بخشی از اروپا است که زمانی جزئی از سرزمین های اسلامی محسوب می شد، و اگر کمی در در این عبارات دقت کنیم و البته تاریخ تمدن اسلامی را نیز به دقت خوانده باشیم، این روایت احمدی نژاد در باره این بخش از تاریخ به معنای زیر سوال بردن روایت رایج تاریخی در موضوع تمدن اسلامی است که صدها سال است رایج بوده است.

امروز آندلس یکی از ایالت های اسپانیا محسوب می شود. اندَلُس یا اَندَلوثیا (به اسپانیایی: Andalucía) یکی از ۱۷ بخش خودمختار کشور اسپانیا است. پایتخت آن شهر سویل است. اما در صورتی که درباره این نام در قرون اولیه اسلامی صحبت کنیم، این نام به تمام قلمرو اسلامی شبه جزیره ایبری- شامل اسپانیا و پرتغال- گفته می شد که تحت سیطره حکومت مسلمان آن دوره بود و شامل پنج منطقه حکومتی یعنی؛ به پنج ناحیه حکومتی متناظر با اندلوسیا، گالیسیا و پرتغال، کاستیل و لئون، آراگون و کاتالونیا و سپتیمانیا تقسیم شده‌بود. جالب است بدانید که نام آندلس اساسا عربی است.
فتح این منطقه در قرن اول هجری رخ داده و بیش از هفتصد سال حکومت های مسلمان بر این منطقه حکمرانی می کردند.

اینکه یک تمدن باید چه ویژگی هایی داشته باشد تا تمدن نامیده شود یک بحث است و اینکه مسلمانان در زمینه های مختلف علمی و فرهنگی و هنری تحت تاثیر تعالیم اسلامی و قران کریم چه آثاری در تاریخ به نام خود در شبه جزیره ایبری – اسپانیا- به ثبت رساندند بحثی دیگر است که گواهی تاریخ و تواتر آن اجازه نادیده گرفته شدن را هر ناظر آگاهی می گیرد.

کاخ الحمراء یکی از شاهکارهای معماری دوره اسلامی آندلس

آندلس برای قرنها مرکزی برای تلاش های علمی و علم آموزی در ممالک اسلامی بوده است؛ چنانکه دانشگاه قرطبه- کوردوبای امروزی – به عنوان قطب اصلی علم آموزی در بلاد اسلامی مطرح بود و دانشگاه بزرگ قاهره در مقام دوم قرار داشت، این درحالی است که مدارسی در کنار این دانشگاه وجود داشتند که به صورت رایگان دانشجویان خود را آموزش می دادند.
تا جایی که"دوزی" خاورشناس هلندی این باره می گوید:" آن زمان که در اروپا تنها عده‌ي خاصی از ارباب کلیسا یکسری مبادی معرفتی را می‌دانستند، در اندلس آشنائی با خواندن و نوشتن همگانی بود."

مسجد جامع قرطبه یا کوردوبای امروزی

در زمینه هنر و معماری، مسلمانان آندلس آن قدر پیش رفته بودند که هنوز هم بسیاری از آثار معماری و بناهای مربوط به دوره تمدن اسلامی در این منطقه را می توان در گوشه و کنار اسپانیا یافت که ویژگی اصلی آن نشانه های معماری اسلامی البته از جنس آندلسی آن است.مسجد جامع کوردوبا، مجموعه کاخ های الحمراء، برج خیرالدا و کاخ الکازار تنها نمونه هایی از این آثار است.

گذشته از این موارد، آندلس قدم هایی در مسیر تمدن اسلامی برداشته که منحصر به خود این تمدن بزرگ بوده و به همین نام با شکوه ثبت و ضبط شده است.
در علم طب نام بزرگ" ابوالقاسم زهراوی" به عنوان نظریه پرداز در جراحی مطرح است، نام زهراوی آن قدر بزرگ است که حتی در قرن بیستم میلادی، یعنی سال 1973 مقالات وی به عربی و انگلیسی در دانشگاه های کالیفرنیای آمریکا منتشر می شود.
اما رابطه زهراوی با آندلس چیست؟ ابوالقاسم خلف بن عباس زهراوی (د. 404ق / 1013م) از بزرگ ترین جراحان مسلمان بود. او در نزد مردم قرون وسطای اروپا به اسامی Abulcasis و Alsaharavius شناخته شده است. زهراوی منسوب به «الزهراء» شهر کوچکی در نزدیکی قرطبه بود که عبدالرحمن الناصر اموی در سال 325 قمری آن را بنا نهاد. شهرت او به واسطه ی کتاب "التصریف لمن عجز عن التألیف" بود که وی آن را برای کمک به کسانی که در ترکیب ادویه[داروها] ناتوان بودند و یا کسانی که به مؤلفات مفصل دسترسی نداشتند، فراهم آورده بود. کتاب التصریف دارای سی مقاله در سه بخش است که عبارت اند از: بخش پزشکی، بخش داروشناسی و بخش جراحی.

تصویری از ابزار جراحی زهراوی در کتاب وی

مقاله ی سی ام آن که اختصاص به جراحی دارد، بیش تر مورد توجه واقع شده است. این مقاله دارای سه باب است: باب اول به سوزاندن زخم ها اختصاص داده شده است. در آن جا درباره ی داغ کردن (الکی) با آتش و سوزاندن با داروهای تند بحث کرده است. او تصویر ابزارها و آهنیه های داغ کردن و آنچه در دستکاری (جراحی) بدان نیاز است را نیز آورده است. هم چنین از سود و زیان داغ کردن و این که با کدام مزاج سازگار می افتد. سخن به میان آمده است و نیز می گوید: «داغ کردن با آتش بهتر از سوزاندن با دوای تند است». او هم چنین داغ کردن با ابزار آهنین را بهتر از داغ کردن با ابزار زرین می داند. زهراوی در این قسمتِ کتاب، کیفیت داغ کردن و مداوای با آن را از فرق تا قدم ذکر می کند. او در این باب، اقسام گوناگون مکواه (= ابزار یا میل داغ کردن) را که پزشک بر حسب اختلاف موارد باید از آنها استفاده کند نام می برد و تصویر آنها را نشان می دهد.
اما اطبای مشهور آندلس به زهراوی محدود نمی شوند. پزشک دیگر قرطبه در قرن چهارم هجری، ابن جلجل (بر وزن سنبل = سبک روح و خردمند) اندلسی (ت 332 ق / 944 م) بود.قرطبه،اشبیلیه و بسیاری دیگر از شهرهای آندلس مسلمان شاهد ظهور طبیبانی حاذق بودند که تا سال ها آثارشان مورد توجه دانشپژوهان علم پزشکی در جهان بود.

در ادبیات شخصیت های بزرگی در این تمدن اسلامی شکل گرفته اند که برخی از آنها تا به امروز نام شان در میان کسانی که با ادبیات عرب در ارتباط هستند مشهور است. از این میان می توان به ابن عبدربه مولف عقد الفرید یکی از چهار کتاب ادبيات عرب اشاره کرد، او کتاب خود را در زمينه اخبار، سيره، تاریخ، و ادب تاليف کرد و آن را به جهت تشبيه به مروارید،عقدالفرید ناميد. ابن قوطيه و ابوبکر زبيدی صاحب تاج العروس از دیگر ادیبان آندلسی هستند که آثارشان تا به امروز مورد توجه ادیبان عرب بوده است. اما شاید یکی از مشهورترین این افراد "ابن مالک" آندلسی است که "الفیه" او از مشهورترین آثار ادبیات عرب محسوب می شود.

 در فلسفه نیز علمای آندلس درخششی کمتر از دیگر حوزه های تمدن و فرهنگ اسلامی نداشتند؛ به طوری که بسیاری از معارف عقلی اسلامی ریشه در آثار این علمای بزرگ دارد. از این میان می توان به "ابن رشد" اشاره کرد که نام بزرگی در تاریخ فلسفه اسلامی دارد. از دیگر شخصیت های مشهور در فلسفه آندلس "ابن طفیل" بود که داستان های فلسفی را رواج داد و داستان های فلسفی مشهور "حی بن یقظان" توسط او خلق شده است.

ابن رشد آندلسی از فلاسفه بزرگ اسلامی

از دیگر علومی که در آندلس اسلامی به شکوفایی رسید علم تاریخ و جغرافیا بود. فن تاریخ نگاری در اندلس نيز بمانند شرق، از همان سرچشمه اصلی اش، « حدیث » نشات گرفته است. جمع آوران احادیث پيامبرصلی الله عليه وآله نخستين کسانی بودند که به تناسب نوع احادیث مربوط به سيره پيامبر به تدوین تاریخ عمومی و تاریخ اسلام به سبک مؤلفان شرقی پرداخته اند علاوه بر آن، شرح حال صحابه و تراجم و تاریخ سياسی اسلام و فتح شهرهای مجاور را تدوین کرده اند.
از میان مورخین آندلسی می توان به بزرگانی چون "ابن قوطيه"،"ابن حيان"،"ابن الفرضی" وبسیاری دیگر اشاره کرد که مکتب تاریخ نگاری آندلس را به پیش بردند.
جالب اینجاست که ایرانیان و ایرانی تبار ها در عظمت تمدن آندلس نقش مهمی ایفا کردند، دانشمندان بزرگی چون "رازی" با وجود این که خود متولد آندلس بود اما پدرش از اهالی ری بود که به تجارت به این منطقه آمده اما ماندگار شد. در میان بزرگان علم دانش این تمدن بزرگ نام ایرانیان کم شنیده نشده است.

با این همه بر خلاف آنچه از اظهار نظر رئیس جمهور محترم دکتر احمدی نژاد درباره آندلس و محو تمدن اسلامی از اسپانیا بر می آید این تمدن خود به خود و طبیعی از بین نرفته است. پس از شکست حکام مسلمان این منطقه گذشته از جنایاتی چون قتل عام مسلمانان بسیاری از کتابخانه ها،از جمله کتابخانه شهر گرانادا- غرانطه- وسط فاتحین سوزانده شد و پس از فتح این سرزمین توسط صلیبیون تا 600 سال به هر صورت ممکن با اسلام مبارزه شد. دادگاه های تفتیش عقاید،مخالفت با آداب اسلامی به هر شیوه ای و از همه مهم تر مهاجرت اجباری از نتایج حاکمیت پادشاهان قرون وسطایی بر این سرزمین بود به طوری که حتی مسلمانانی که طی مدتهای متمادی دین خود را مخفی نگاه داشته بودند سرانجام مجبور به مهاجرت شدند و به شمال آفریقا- مراکش فعلی- و دیگر مناطق اطراف کوچک کردند.

600 سال زمان کوتاهی نیست و آنچه در شبه جزیره ایبری رخ داد نیز طبیعی نبود، پس همان طور که اشاره شد ایراد نه از تمدن شکوهمند آندلس که ریشه در تعالیم اسلامی داشت بود، بلکه نفس کشیدن تمدن اسلامی در آن دوره دیگر امکان پذیر نبود و این گونه بود که تمدن بزرگ آندلس به کتابخانه ها و تاریخ پیوست.
به نظر می رسد، اگر ریاست محترم جمهوری با توجه به این که شخصیتی حقوقی و خاص دارند در حوزه های تخصصی پیش از هر اظهار نظری به نظرات کارشناسان آن حوزه مراجعه کنند کمتر چنین اتفاقاتی رخ خواهد داد و اظهار نظرهایی مخالف واقعیات تاریخی رخ نخواهد داد.