سرویس جهان مشرق - مراحل عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای یکی پس از دیگری در حال طی شدن است و بررسی مزایای این عضویت، نویدبخش فراهم شدن زمینه‌ای مساعد برای گسترش روابط با بلوک شرق و کشورهای اوراسیا با هدف عبور پایدار و تداوم‌پذیر از تحریم‌های ناعادلانه‌ی آمریکا و دولت‌های غرب اروپا علیه کشور است. اندیشکده‌ی روسی «نیو ایسترن آوت‌لوک» وابسته به «مؤسسه‌ی مطالعات شرق‌شناسی» آکادمی علوم روسیه، طی گزارشی تحت عنوان «سازمان همکاری شانگهای دارد شمایل یک نظم نوین جهانی را شکل می‌دهد[۱]» توضیح می‌دهد که چگونه ایران با اتخاذ سیاست چرخش به سوی شرق در دوران ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی، به بخش مهمی از فرآیند تحول و پیشرفت سازمان همکاری شانگهای تبدیل شده است؛ سازمانی که قصد دارد خود را به عنوان الگویی برای گذار از نظم کنونی جهان و سلطه‌ی تک‌قطبی آمریکا معرفی نماید. آن‌چه در ادامه می‌آید، خلاصه‌ای از گزارش نیو ایسترن آوت‌لوک است.
«ابراهیم رئیسی» رئیس‌جمهور ایران، در نشست سال ۲۰۲۲ سازمان همکاری شانگهای در شهر «سمرقند» در ازبکستان. فرآیند عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای آخرین مراحل خود را طی می‌کند. (+)
در همین‌باره بخوانید:
›› اتحادیه اقتصادی اوراسیا-بریکس: مسیر هموار ایران برای عبور از سلطه دلار
نشست سمرقند سازمان همکاری شانگهای، نمایندگان ۱۵ کشور را گرد هم آورد؛ نه‌تنها اعضای سازمان، بلکه ناظران و اعضای آینده که به فعالیت‌های سازمان علاقه‌مند هستند. سازمان همکاری شانگهای اکنون نیمی از جمعیت جهان را در بر می‌گیرد و تولید ناخالص داخلی‌اش برابر با یک‌چهارم تولید ناخالص جهان است؛ ارقامی که این سازمان قدرتمند بین‌المللی را به یک جایگزین واقعی برای [نظام تحت سلطه‌ی] جهان غرب تبدیل می‌کند. روزنامه‌ی «تایمز هند» خاطرنشان می‌کند: «اختلافات کنونی در سطح جهان ناشی از دیکتاتوری آمریکا، اکنون جایگزین بالقوه‌ای دارد که سازمان همکاری شانگهای است. این سازمان به‌سرعت در حال ساختاربندی مجدد جهان است و به عنوان نمونه، تقریباً تمام جهان عرب در آن نماینده دارد.» روزبه‌روز کشورهای بیش‌تری با آگاهی کامل از این‌که سازمان همکاری شانگهای نه‌تنها یک چالش آشکار مقابل دیکتاتوری غربی است، بلکه تجسم عملی نظریه‌ی گذار از جهان تک‌قطبی به جهان چندقطبی است، به دنبال پیوستن به این سازمان مقتدر و به این ترتیب، رد نظریه‌ها و سیاست‌های دنیای منسوخ قدیمی هستند.
در همین‌باره بخوانید:
›› پایان «لحظه تک‌قطبی آمریکا»/ عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای چه منافعی دارد؟
این اجلاس با رسمیت بخشیدن به عضویت ایران به کار خود پایان داد؛ کشوری که بدون شک سیاست‌های استعماری منسوخ غرب در دنیای جدید را به چالش می‌کشد. همچنین اسنادی درباره‌ی آغاز فرآیند پذیرش بلاروس و اعطای وضعیت «شریک گفت‌وگو» به مالدیو، بحرین، امارات، میانمار، و کویت نیز امضا شد. همزمان، گفت‌وگوهای مثمر ثمر با مصر، عربستان، و ترکیه (که رئیس‌جمهورش، رجب طیب اردوغان، در اجلاس شرکت کرده بود) در حال پیشروی است. بسیاری از مقامات در رأس دولت‌های دیگر در سراسر جهان نیز به نوعی از همکاری با سازمان همکاری شانگهای فکر می‌کنند و از این طریق به دنبال تضمین امنیت کشور و ملت‌شان در قاره‌ی اوراسیا هستند.
اعضای «سازمان همکاری شانگهای» (سبز تیره) به همراه اعضای ناظر (سبز روشن) و شرکای گفت‌وگوی (زرد) این سازمان (+)
در همین‌باره بخوانید:
›› تهدیدی برای ناتو؟/ فواید متقابل عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای
این رویکرد، بیش از هر کشور دیگری در ایران دیده می‌شود که پس از بیش از ۴۰ سال رویارویی با آمریکا، اکنون برای داشتن متحدان قدرتمندی مانند روسیه، چین، و هند به سازمان همکاری شانگهای پیوسته است. ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران، طی سخنرانی‌اش در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای گفت: «تقویت همکاری‌های دوجانبه، به‌ویژه در حوزه‌ی اقتصادی، عامل مهمی در ارتقای نقش راهبردی سازمان همکاری شانگهای در اقتصاد جهانی است.» رئیسی نشست سازمان همکاری شانگهای را «یکی از معدود» فرصت‌های گفت‌وگو برای تضمین همکاری و صلح واقعی در سطح منطقه خواند؛ و در بخش دیگری از سخنان خود خاطرنشان کرد که جهت‌گیری سیاست خارجی دولتش بر «چندجانبه‌گرایی اقتصادی» و تقویت «سیاست همسایگی» در گسترده‌ترین معنای خود و همچنین تقویت حضور در سازمان‌های منطقه‌ای متمرکز خواهد بود.
در همین‌باره بخوانید:
›› هزینه‌های پکن برای همکاری با تهران/ کدام شرکت‌های بزرگ چینی به خاطر رابطه با ایران نقره‌داغ شدند؟
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه‌ی ایران، عضویت کشورش در سازمان همکاری شانگهای را «راهبردی» توصیف کرد و گفت این عضویت، تأثیر مهمی بر سیاست همکاری «جامع» تهران مبتنی بر تمرکز روی همسایگان و آسیا خواهد داشت. طی چند سال گذشته، ایران در حال مذاکره با روسیه و چین برای امضای شراکت‌های راهبردی بلندمدتی نیز بوده است که می‌تواند سیاست خارجی این کشور را طی دهه‌های آینده شکل دهد. تهران با پیوستن به سازمان همکاری شانگهای به تکمیل این مشارکت‌ها نزدیک‌تر شده و گامی در جهت پیشبرد سیاست خارجی جدید خود با محوریت آسیا برداشته است؛ سیاستی که بر دو رکن استوار است: تقویت روابط با همسایگان و برقراری شراکت راهبردی با قدرت‌های غیرغربی. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه‌ی ایران، در همین‌باره و برای تأکید بر این سیاست جدید گفت: «از تصمیم سازمان همکاری شانگهای برای تأیید عضویت کامل ایران به گرمی استقبال می‌کنیم؛ گام بزرگی به سوی تقویت روابط با همسایگان و انگیزه‌ی مهمی برای سیاست خارجی آسیامحور ما. به تلاش‌های خود برای خلق ابتکارات بومی به نفع منطقه ادامه خواهیم داد[۲].»
در همین‌باره بخوانید:
مسکو به گرمی از عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای استقبال کرد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، تأکید کرد که روسیه و ایران در مسیر تقویت روابط راهبردی خود (که البته پیشاپیش نیز رشد قابل‌توجهی داشته) باید یک توافقنامه‌ی «بزرگ» جدید امضا کنند. لازم به ذکر است که سطح مبادلات تجاری تهران و مسکو در سال گذشته[ی میلادی، ۲۰۲۱] ۸۱ درصد افزایش پیدا کرد و طی نیم‌سال اول سال جاری نیز ۳۰ درصد دیگر رشد داشت. به گفته‌ی ایران، تقویت روابط با روسیه به عنوان یک «اقدام متقابل» تلقی می‌شود؛ زیرا با توجه به واکنش‌های اخیر آمریکا، چشم‌اندازِ ازسرگیری «برنامه‌ی جامع اقدام مشترک» (برجام) در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
پرتاب ماهواره‌ی ایرانی «خیام» با پرتابگر «سایوز-۲/۱بی» روسیه. در تصویر بزرگ‌تر، پرچم ایران روی کلاهک و پرچم روسیه چسبیده به زیر کلاهک قابل‌مشاهده است. منابع غربی، همکاری فضایی ایران و روسیه را یکی از جنبه‌های «خطرناک» گسترش تعاملات میان دو کشور می‌دانند. (+)
نمایی نزدیک‌تر از لحظه‌ی پرتاب ماهواره‌بر «سایوز ۲/۱بی» روسیه از تأسیسات تحت کنترل این کشور در قزاقستان، که ماهواره‌ی ایرانی «خیام» را با موفقیت در مدار زمین قرار داد. آمریکایی‌ها ادعا می‌کنند تهران قصد دارد از این ماهواره برای نظارت بر تحرکات نیروهای اوکراینی استفاده کند. این در حالی است که تهران کمک به روسیه در جنگ اوکراین را تکذیب کرده است. (+)
در همین‌باره بخوانید:
›› تفاوت ماهیتی سند همکاری تهران-پکن با برجام
›› گزارش رسمی پایگاه ریاست‌جمهوری روسیه از دیدار رئیسی با پوتین
الحاق تهران به سازمان همکاری شانگهای پیشاپیش به ثمر نشسته است. ابراهیم رئیسی طی نشستی با نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، تقویت روابط با دهلی‌نو را یکی از اولویت‌های سیاست خارجی تهران دانست و روابط کنونی دو کشور را دوستانه توصیف کرد. رئیس‌جمهور ایران گفت: دو کشور می‌توانند با بهره‌برداری از فرصت‌های موجود در حوزه‌ی نفت، گاز، و حمل‌ونقل (به‌ویژه در مسیر چابهار-آسیای مرکزی که اقیانوس هند را به آسیای مرکزی متصل می‌کند) روابط و همکاری‌های خود را گسترش دهند. مودی، نخست‌وزیر هند، نیز به نوبه‌ی خود مخالفت دهلی‌نو با تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران را ابراز و بر اهمیت بندر چابهار در جنوب ایران برای حمل‌ونقل کالا و توسعه‌ی منطقه تأکید کرد. مودی همچنین به مواضع مشترک ایران و هند در قبال تحولات افغانستان نیز اشاره نمود و خواستار ادامه‌ی همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی با ایران در این زمینه شد.
سران حاضر در نشست سال ۲۰۲۲ سازمان همکاری شانگهای در شهر «سمرقند» در شرق ازبکستان، از جمله «ابراهیم رئیسی» (سوم از راست، ردیف جلو) رئیس‌جمهور ایران. عضویت تهران در سازمان همکاری شانگهای می‌تواند گام مؤثری به سوی خنثی‌سازی تحریم‌های غرب و تقویت ائتلاف با کشورهای اوراسیا باشد و منافع بلندمدت اقتصادی ایران را تأمین کند. (+)
در همین‌باره بخوانید:
›› نقش ایران در ابَرپروژه «یک کمربند، یک جاده»/ جاده ابریشم جدید ناچار به عبور از ایران است
›› ایران؛ پلی برای انتقال انرژی میان دریای مازندران و خلیج فارس
›› چابهار قلب ترانزیت خاورمیانه است/ رقابت هند و چین بر سر بندر ایرانی
در سوی دیگر، سازمان همکاری شانگهای می‌تواند روی کمک‌های قابل‌توجه ایران در توسعه‌ی کوریدور حمل‌ونقل شمال-جنوب حساب باز کند؛ جایی که ایرانی‌ها پیشاپیش سرمایه‌گذاری هنگفتی انجام داده‌اند. علاوه بر این، کوریدور چین-آسیای مرکزی-آسیای غربی-مدیترانه با پتانسیل بالایی که دارد، اکنون به عنوان «بخش مهمی از راه‌حل» برای توسعه‌ی تجارت میان شرق و غرب اوراسیا توصیف می‌شود. با همکاری اعضای سازمان همکاری شانگهای می‌توان شرایط لازم را برای اجرای این کوریدور و بهره‌مندی اعضا از آن تضمین کرد. تأمین مالی مشترک زیرساخت کوریدورهای شمال-جنوب و چین-غرب آسیا-مدیترانه، و ایفای نقش مشترک در اجرا و مدیریت آن‌ها نیز می‌تواند به عنوان راهکاری در چارچوب سازمان همکاری شانگهای پیشنهاد شود. شبکه‌ی حمل‌ونقل و ترانزیت جمهوری اسلامی ایران و همچنین تأسیسات بندری این کشور در دریای خزر، خلیج فارس، دریای عمان، و اقیانوس هند به تقویت حمل‌ونقل در سازمان همکاری شانگهای کمک خواهد کرد.
کوریدور حمل‌ونقل شمال-جنوب (قرمز) با عبور از ایران می‌تواند جایگزین مسیر فعلی (آبی) از اقیانوس هند و کانال سوئز شود. (+)
در همین‌باره بخوانید:
›› پیام همکاری‌های جدید تهران و مسکو برای تل‌آویو/ آیا موشک‌های ایران می‌توانند اسرائیل را نابود کنند؟
›› گندم، پهپاد و ماهواره؛ هشدار وال‌استریت‌ژورنال درباره گسترش روابط ایران و روسیه
›› پهپاد در ازای سوخو-۳۵/ گمانه‌زنی‌ها درباره معامله تسلیحاتی میان ایران و روسیه
بی‌شک همگرایی در سازمان همکاری شانگهای در حوزه‌ی انرژی، کمک قابل‌توجهی به پیشبرد توسعه‌ی اقتصادی و در نهایت، کاهش هزینه‌های امنیت و اقتصاد، و همچنین افزایش ثبات در منطقه و فراتر از آن خواهد کرد. جمهوری اسلامی ایران از فرصت‌های منحصربه‌فرد خود، از جمله نزدیکی به دو منبع بزرگ نفت و هیدروکربن جهان، یعنی خلیج فارس و دریای خزر، بهره‌ی فراوانی می‌برد. علاوه بر این، ایرانی‌ها صاحب شبکه‌ی گسترده‌ای برای حمل‌ونقل نفت و گاز، موقعیت مناسبی برای ترانزیت، و همچنین نیروی کار ماهر هستند. ایران، به لطف این مزیت‌ها آمادگی دارد در این زمینه نقش مؤثری ایفا کند و نگرانی‌های اعضای سازمان همکاری شانگهای در تأمین امنیت منابع انرژی را برطرف نماید. عنصر کلیدی در سازمان همکاری شانگهای، توسعه‌ی اقتصادی است و این سازمان شرایط مطلوبی را برای همه‌ی اعضای خود ایجاد می‌کند.
تصویر ماهواره‌ای از بندر چابهار، یکی از نقاط اصلی در طرح‌های اقتصادی-ترانزیتی میان شرق آسیا و اروپا (+)
تصویر ماهواره‌ای از بندر جاسک در دهانه‌ی خلیج فارس؛ جایگاه راهبردی منحصربه‌فرد ایران، این کشور را به یکی از شاهراه‌های اصلی در طرح‌های حمل‌ونقل بین‌المللی، از جمله طرح «کمربند و جاده»ی چین تبدیل می‌کند. (+)
در همین‌باره بخوانید: