سرویس جهان مشرق- تعیین وزیر جدید انرژی در عربستان سعودی، آن هم برادر ولیعهد، بار دیگر حرف و حدیث‌ها در مورد برنامه هسته‌ای این کشور را به نگرانی تحلیلگران بین‌المللی تبدیل کرده است.

آنچه از برنامه هسته‌ای عربستان می‌دانیم

۱- عربستان سعودی دست کم دو رآکتورِ هسته‌ایِ در حالِ ساخت دارد که یکی از آنها در شهرک علم و فناوری ملک عبدالعزیز در ریاض قرار دارد و تا چند ماه دیگر تکمیل می‌شود. این را رابرت کِلی مدیر پیشین بازرسی‌های آژانس انرژی اتمی بعد از بازدید بازرسان در ژوئیه گذشته گفته و اضافه کرده که رآکتورها حالت آزمایشی و آموزشی دارند یعنی اگر قرار باشد فقط همین رآکتورها برای ساخت بمب اتم بکار گرفته شوند، ۱۰۰ سال طول می‌کشد.

با این حال قطعاً همه نیروگاه‌های عربستان آزمایشی نیست. اولاً میخائیل چوداکف معاون دبیر کل سازمان انرژی اتمی در بازدید از عربستان گفت آن کشور «پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در توسعه زیرساخت‌های نیروی هسته‌ای» داشته است و مشخص است «زیرساخت‌ها» قرار نیست صرفاً برای یک یا دو رآکتور توسعه یابد.  ثانیاً خودِ رابرت کِلی نیز تأکید کرد ریاض برای توسعه مراحل بعدی باید نظارت‌های بیشتری از سوی آژانس را بپذیرد.

ثالثاً طبق سند چشم‌انداز ۲۰۳۰، ریاض قصد دارد به جایی برسد که دست کم یک سوم از انرژی مصرفی کشورش را از منابع غیر فسیلی شامل خورشید، باد و انرژی هسته‌ای تأمین کند. سی ان ان نوشته است عربستان می‌خواهد طبق برنامه تا ۲۰۴۰، ۱۷ گیگاوات برق در نیروگاه‌های هسته‌ای خود تولید کند.

۲- مقامات سعودی در حال رایزنی با شرکت‌های آمریکایی، چینی، فرانسوی، روسی و کره‌ای برای ساخت رآکتورهای بیشتر هستند و ظاهراً طرف مذاکره آنها در آمریکا، شرکت Westinghouse است.

۳- ریاض قصد دارد سوختِ رآکتورهای هسته‌ای اش را خودش تولید کند، یعنی به فرآیند غنی‌سازی اورانیوم دست یابد. این را وزیر جدید انرژی، عبدالعزیز بن سلمان گفته است و وزیر پیشین خال الفالح نیز تلویحاً اشاره کرده بود زمانی که گفت «طبیعتاً نباید خود را به انتقال اورانیوم غنی‌شده از یک کشور خارجی برای تأمین سوخت رآکتورها وابسته کنیم».

البته ناگفته پیدا است مقامات عربستان اهداف دیگری را نیز از این طریق دنبال می‌کنند که ساده‌ترینِ آنها کسب پرستیژ علمی و مهمترینِ آنها آمادگی برای تولید بمب اتم در صورت احساس نیاز است.

۴- عربستان قصد دارد اورانیوم مورد نیاز برای غنی‌سازی و استفاده در رآکتورها را نیز از خاک خودش استخراج کند. ریاض برای  کشف و استخراج معادن اورانیوم با شرکت ملی هسته‌ای چین قرارداد بسته است.

۵- عربستان برای ساخت رآکتورها و دست‌یابی به فناوری هسته‌ای مجوزِ انتقال برخی تجهیزات و فناوری‌های حساس را در سال ۲۰۱۷ میلادی از واشینگتن دریافت کرده، به این معنا که شرکت‌های آمریکایی می‌توانند این تجهیزات و فناوری‌های حساس را به سعودی بفروشند. این را نمایندگان دموکراتِ مجلس آمریکا فاش کردند. بعدها ریک پری وزیر انرژی آمریکا در توجیه این اقدام گفت اگر ما این کار را نکنیم، چین و روسیه خواهند کرد و آنها لزوماً به چهارچوب‌های عدم اشاعه پایبند نیستند.

این مسأله نگرانی‌های زیادی در آمریکا به ویژه بعد از قتل فجیع جمال خاشقجی ایجاد کرد تا جایی که مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا در یک گفتگوی تلویزیونی مجبور شد به مخاطبان سی بی اس اطمینان دهد قرار نیست روابط خوب واشینگتن و ریاض، آمریکا را در این مورد به رودربایستی بیاندازد زیرا حتی عربستان نیز در صورت اتمی‌شدن «یک تهدید بالقوه برای اسرائیل و ایالات متحده» خواهد بود.

فوریه ۲۰۱۹ بود که یک طرح در سنا با حمایت دو حزب اعلام وصول شد: ممانعت از دستیابی عربستان به فناوری بازفرآوری سوختِ رآکتورهای هسته‌ای.

۶- برنامه موشکی عربستان سعودی شامل موشک‌های بالستیک و احیاناً قابلِ نصب کلاهک هسته‌ای نیز می‌شود. درز اطلاعات محرمانه در ژوئن سال جاری میلادی نشان داد عربستان جدا از خریدهای هنگفت نظامی از ایالات متحده، فناوری‌ها و زیرساخت موشکی خود را با خرید از چین گسترش داده است. پیش از این در سال ۲۰۰۷ نیز خبر مشابهی منتشر شد.

البته محمد بن سلمان ولیعهد عربستان تأکید کرده که عربستان به دنبال ساخت سلاح اتمی نیست اما «اگر ایران بمب هسته‌ای بسازد، بدون شک عربستان نیز بلافاصله برای آن اقدام خواهد کرد». جالب است که عربستان چنین تهدیدی را در مورد کلاهک‌های اتمی اسرائیل مطرح نکرده است. از آن سو علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز هشدار داد «پروژه‌های مشکوک هسته‌ای» در برخی کشورهای منطقه، ایران را مجبور به بازنگری در سیاست دفاعی خود خواهد کرد.

جمع‌بندی

عربستان اگر قرار باشد صرفاً با اتکا به دانشِ دانشمندانش به فناوری ساخت کلاهک هسته‌ای دست یابد، احتمالاً همان ۱۰۰ سالی که مدیر بازرسی‌های آژانس تخمین زده طول خواهد کشید. اما مشکل اینجا است که اگر برای به دست آوردن آن مصر باشد، ممکن است با پول خود بتواند برخی فناوری‌های مورد نیاز و دانشمندان خارجی را به خدمت گیرد و دهان دولت‌های غربی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را ببندد.

از آن سو ایران نیز به دلیل تعهدات شرعی و قانونی به سمت تولید یا خرید کلاهک هسته‌ای نخواهد رفت بنابر این علاج واقعه پیش از وقوع باید کرد:

• پیشگیری از خرید فناوری‌ها یا خود کلاهک هسته‌ای توسط عربستان با تهدید قدرت های جهانی به اقدام متقابل در صورت نیاز 
• خلع سلاح هسته‌ای در منطقه به گونه‌ای که عربستان توجیهی برای حرکت به سمت تسلیحات هسته‌ای را نداشته باشد.
• ایران همچنین می‌تواند برای اینکه هر گونه عذر و بهانه‌ای را از عربستان برای حرکت به سمت تسلیحات هسته‌ای بگیرد، اعلام کند اگر برنامه هسته‌ای عربستان واقعاً صلح آمیز است حاضر است همکاری‌های مشترکی را در زمینه فناوری‌های صلح‌آمیز با مراکز علمیِ آن کشور آغاز کند.

منابع

https://www.forbes.com/sites/isabeltogoh/۲۰۱۹/۰۹/۰۹/saudi-arabia-plans-to-enrich-uranium-for-its-nuclear-power-reactors

https://edition.cnn.com/۲۰۱۹/۰۴/۰۶/middleeast/saudi-arabia-nuclear-reactor-iran-tensions-intl/index.html

https://edition.cnn.com/۲۰۱۹/۰۶/۰۵/politics/us-intelligence-saudi-arabia-ballistic-missile-china/index.html

https://www.theguardian.com/world/۲۰۱۹/apr/۰۴/saudi-arabias-first-nuclear-reactor-nearly-finished-sparking-fears-over-safeguards