سرویس جهان مشرق - سایت اینترنتی لیما چارلی وورلد آمریکا در مقاله‌ای به قلم «گری بوسک» به نقش منابع انرژی سوریه از جمله میادین نفت و گاز و منابع آبی این کشور در جنگ جهانی آغاز شده ضد آن پرداخته و می‌نویسد که این اتفاق باعث شد که بسیاری از طرف‌های بین‌المللی چشم طمع خود را به سوی سوریه معطوف کنند.

این گزارش مدعی است که رقابت کنونی، رقابت بر سر صنایع نفت و گاز سوریه است که بین آمریکا، روسیه، ترکیه و ایران در جریان است و ریشه جنگ در این کشور را نیز می‌توان برای کنترل منابع انرژی این کشور دانست.

این مقاله می‌نویسد که ذخایر انرژی سوریه گرچه در معیارهای بین‌المللی کم است، اما بخش نفت و گاز یکی از مهم‌ترین ابعاد درآمدی دولت و دریافت ارز خارجی به شمار می رود. در سال ۲۰۱۰ بخش انرژی حدود ۳۵ درصد از درآمدهای صادراتی سوریه و ۲۰ درصد از درآمدهای دولتی را به خود اختصاص داده بود. مجموع ذخیره نفت و گاز سوریه بالغ بر ۲۵ میلیارد بشکه ارزیابی شده است که بیشتر در مناطق شرقی و شمال شرقی این کشور قرار دارد. ذخایر گازی سوریه نیز بالغ بر ۲۴۱ میلیارد متر مکعب است که در مرکز سوریه قرار دارد.

در اوایل سال ۲۰۱۱ حدود ۲۴ شرکت بین‌المللی انرژی در سوریه فعالیت می کردند که شامل شرکت‌هایی از چین، هند و روسیه بودند. علاوه بر اینها شرکت‌های درجه دوم اروپایی نیز در سوریه حضور داشتند.

**خط لوله‌های سوریه

سوریه بهترین موقعیت را برای انتقال منابع عظیم نفتی کردستان عراق به اروپا از طریق دریای مدیترانه دارد. گرچه خط لوله نفت موصل به حیفا در سال ۱۹۳۵ به طول ۹۴۲ کیلومتر احداث شد، اما در نتیجه واکنش‌های کشورهای عربی نتوانست فعالیت خود را ادامه دهد. به همین علت برنامه‌ریزی برای انتقال این نفت از طریق سوریه و عربستان وارد دستور کار شد.

به ادعای این سایت آمریکایی، موفقیت نیروهای دموکراتیک سوریه با همراهی آمریکایی‌ها در اخراج عناصر داعش از مناطق نفت خیز سوریه باعث شده استان دیرالزور که مملو از منابع نفتی است، در اختیار نیروهای کرد و قبایل حامی آن قرار گیرد. این موضوع تا حد زیادی ترکیه را از معادلات سوریه حذف کرد.

** رقابت طرف‌های بین‌الملی بر سر منابع انرژی و آب سوریه

این گزارش مدعی است که درگیری‌های شدیدی برای کنترل بر منابع نفت و گاز سوریه بین آمریکایی‌ها، روس‌ها، ترک‌ها و ایرانی‌ها در جریان است. آمریکا با همراهی کردها تلاش دارد کنترل چاه‌های نفت شمال شرق سوریه را در اختیار خود بگیرد که حدود ۹۵ درصد از منابع نفت و گاز سوریه را در اختیار دارد.

این میادین قبل از جنگ حدود ۳۸۷ هزار بشکه نفت در روز و ۷.۸ میلیارد متر مکعب گاز در سال تولید می‌کردند.

** منافع روسیه در منابع انرژی سوریه

روسیه در اواخر ژانویه ۲۰۱۹ توافقی را با دولت سوریه به امضا رسانده که به موجب آن کنترل چاه‌های نفت و گاز این کشور را در اختیار بگیرد و انحصار تولید نفت و گاز در سوریه را به دست آورد.

این توافق شامل احداث و بازسازی سکوهای حفاری و تاسیس زیرساختهای این کشور و حمایت مستشاری در زمینه انرژی است. البته روسیه در حال حاضر در نتیجه تسلط نیروهای کرد بر بخش های شرقی سوریه دسترسی به منابع انرژی این کشور ندارد.

** ترکیه و منافع راهبردی آن در سوریه

یکی از بازیگران اساسی عرصه تحولات سوریه، ترکیه است که منافع خود را در کنترل بر منابع نفت و گاز سوریه دنبال می کند. ترکیه وجهه بدی در مداخله در سوریه برای برداشت منابع نفت این کشور دارد. علاوه بر اینکه اتهامات گسترده‌ای نیز در این رابطه متوجه رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه مطرح شده است.

در دسامبر ۲۰۱۵ وزارت دفاع روسیه، اردوغان و فرزندانش را به سرقت نفت سوریه از طریق تروریست ها و قاچاق آن به ترکیه متهم کرد. وزارت دفاع روسیه اسناد و تصاویر زیادی از این موضوع منتشر کردند. در این تصاویر نمایش داده می‌شود که تانکرهای نفت از مناطق تحت سلطه داعش برای عبور به سمت ترکیه قاچاق می‌شد. اردوغان این اقدام را با همکاری مستقیم داعش انجام داده و نفت را از این کشور خریداری می‌کرد.

بر اساس گزارش وزارت دفاع روسیه، ترکیه در ازای این نفت به گروه‌های تروریستی سلاح و مهمات و خدمات آموزشی و نظامی ارائه می‌کرد.

ترکیه بعد از کودتای ناکام در این کشور پتانسیل خود را متمرکز بر دریافت نفت و گاز از سوریه و مناطق دیگر منطقه کرده است. ترکیه موقعیت استراتژیک خوبی در بازارهای واردات انرژی دارد و قرارداد ترک استریم را با روسیه و پروژه خط لوله تاناپ را با آذربایجان دنبال کرده است.

این سایت آمریکایی تاکید می کند، ترکیه مناسبات خوبی با کردهای سوریه ندارد و تلاش زیادی کرده تا نیروهای کرد را از دیر الزور و دیگر مناطق نفت خیز سوریه اخراج کند. مقامات ترک اقدام به ارسال پول و سلاح برای قبایل عربی منطقه کرده تا ضد کردها شورش کنند. آنکارا در همین راستا از جبهه النصره حمایت کرده و اقدام به تجهیز گروه‌های سلفی دیگر برای مقابله با کردها کرده است.

در همین رابطه نواف البشیر یکی از رهبران قبیله البقاره در استان دیرالزور در شرق سوریه اقدام به تشکیل گروه‌های مسلح کرده تا بتواند حملاتی را ضد کردها در داخل و اطراف شهر رأس العین انجام دهد. با محروم شدن کردهای عراق از منابع نفتی عراق در نتیجه رد نتایج همه پرسی اخیر در اقلیم کردستان عراق، و از دست رفتن منابع نفتی سوریه و اشغال آن توسط گروه‌های تروریستی ضربه سختی به کردهای دو کشور وارد شد.

اعلام سیاست جدید دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا مبنی بر خروج نیروهای این کشور از سوریه به عمق بحران گروه‌های کُرد افزود. این در حالی است که کردها بر روی کمک‌های آمریکا در این معامله حساب ویژه‌ای باز کرده بودند. ترکیه همچنین سعی کرد از اهرم اکتشافات گازی در سواحل قبرس به نفع خود استفاده کند.

در دسامبر سال ۲۰۱۱ شرکت نوبل انرژی آمریکا اعلام کرد که منابع گازی در آب های عمیق سواحل قبرس کشف شده که ذخیره آن بالغ بر ۷ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی است. این موضوع قبرس را به یکی از بازیگران اساسی موازنه‌های انرژی بویژه در اروپا تبدیل می‌کند. به همین علت رژیم صهیونیستی و قبرس توافق همکاری را برای احداث خط لوله گاز از تاسیسات دریایی اسرائیل به قبرس و ادامه این خط لوله به اروپا امضا کردند.

در حال حاضر برنده اکتشافات گاز در دریای مدیترانه رژیم صهیونیستی است که امتیازات گسترده‌ای را در صنعت انرژی به دست آورده و گاز طبیعی را وارد بازارهای اسرائیل کرد. شرکت نوبل انرژی در سال ۲۰۰۹ از کشف میدان نفتی تامار در ۵۰ مایلی غرب بندر حیفا خبر داد که بالغ بر ۳.۸ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی با کیفیت بالا در خود دارد. یک سال بعد میدان گازی لیفاتان شناسایی شد که بالغ بر ۱۷ تریلیون گاز در اختیار دارد. به این ترتیب رژیم صهیونیستی به یکی از صاحبان عظیم منابع گازی تبدیل شد.

سوریه و لبنان معتقدند که بخشی از این منابع عظیم متعلق به آنهاست، اما شرایط منطقه طوری رقم خورده که آنها نتوانند از این منابع استفاده کنند. در همین راستا رژیم صهیونیستی مناقشه دریایی را با لبنان آغاز کرده و تلاش دارد بخش‌هایی از حریم آبی این کشور را به نفع خود مصادره کند. لبنان نسبت به این اقدامات رژیم صهیوینستی رسماً شکایت کرده است. از سوی دیگر جولان اشغالی نیز به عنوان دومین میدان گازی بزرگ سوریه در اشغال رژیم صهیونیستی قرار دارد و هنوز مورد استفاده قرار نگرفته است.

** نقش منابع آبی در بحران سوریه

همواره بحران عمیقی در زمینه منابع آبی در منطقه وجود داشته است. ترکیه به علت اینکه در بالادست منابع آبی دجله و فرات قرار دارد، ویژگی خاصی در رقابت مذکور به ترکیه داده است. ترکیه منبع اصلی حدود ۹۰ درصد از آب فرات و ۵۰ درصد از آب دجله به شمار می‌رود و این موضوع خطری برای سوریه و عراق است. ترک‌ها البته ۳۵ درصد از این منابع آبی را مصرف می‌کنند. در دهه ۶۰ قرن گذشته میلادی ترکیه و سوریه و عراق مذاکراتی را برای ایجاد مرحله جدیدی از مناسبات خود در زمینه منابع آب آغاز کردند. بعد از مذاکرات طولانی ترکیه استفاده از حدود ۳۵۰ متر مکعب بر ثانیه از سد کیبان در فرات را به دست آورد، به شرطی که بهره برداری از این آب به گونه‌ای باشد که آب کافی به مناطق پایین دست برسد.

با وجود این منابع آبی، نقص قابل توجهی در منابع آبی منطقه مشاهده می شود. این بحران زمینه مناسبی را در جنگ سوریه ایجاد کرد. در خشکسالی در سال ۲۰۰۵ حدود ۷۵ درصد از مزارع سوریه خشک شد و ۸۵ درصد از چارپایان این کشور بین سالهای ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۱ تلف شدند. خشکسالی باعث آواره شدن ۱.۵ میلیون کشاورز در مناطق مختلف سوریه شد. این آوارگان به یکی از منابع اصلی جذب نیروها توسط ارتش آزاد و گروه‌های تروریستی مثل داعش و القاعده تبدیل شدند. دولت سوریه نیز نتوانست توجه ویژه‌ای به این اتفاقات کند.

بر اساس پژوهشی که در سال ۲۰۱۱ انجام شد، مراکز استقرار تروریست‌ها در حلب و دیرالزور و الرقه بیشترین خسارت‌ها را در از بین رفتن محصولات کشاورزی دید. کمبود منابع آبی در منطقه به یکی از مولفه‌های تاثیرگذار در روند درگیری‌ها تبدیل شده است.

ترکیه خط قرمز خود را ممانعت از دستیابی نیروهای کرد در شمال سوریه به تسلط بر منابع آبی دو طرف فرات قرار داده است، علاوه بر اینکه از احتمال تسلط کردها بر منابع آبی فرات در مرکز و جنوب سوریه نیز نگران است. این در حالی است که بیشتر منابع آبی این منطقه در دست کردها است.

در آینده تحولات سوریه موضوع امنیت و پایان دادن به مشکل تروریسم و مشکلات مربوط به منابع انرژی و آبی نقش دارد. علاوه بر اینکه آمریکا نیز با حضور خود و اعزام رزم‌ناوهای خود به منطقه تلاش دارد اقدامات اقتصادی روسیه و ایران را در منطقه با هزینه بیشتری همراه سازد. از سوی دیگر انتخابات داخلی ترکیه و شکست حزب متبوع اردوغان در انتخابات نشان داد که اردوغان حاشیه مانور زیادی ندارد. وی تمایل زیادی برای تغییر مفاد معاهده مونترو دارد که به ترکیه آزادی عمل برای رسیدن به سواحل دریای سیاه را می دهد. البته موقعیت ترکیه در ائتلاف ناتو ضعیف و شکننده است و به همین علت اردوغان اصرار دارد رادار نظامی روسیه را خریداری کند.

در آن سوی این معادله، اسرائیل از امکانات خود برای شیرین کردن آب های منطقه استفاده کرده و منابع آبی جولان را نیز به سرقت برده است. به این ترتیب شاید زمان آن فرا رسیده که در سایه پایان قریب الوقوع معادلات امنیتی در سوریه، توجه بیشتری به این پرونده‌ها معطوف شود.