اگر چه در سال‌های اخیر اقداماتی برای کاهش آلودگی هوای تهران همچنین ترافیک پایتخت انجام شده است اما این اقدامات تا به امروز آنچنان که باید اثرگذار باشد، نبوده است.

بیشتر بخوانید:

واکنش فرمانداری تهران به اخذ عوارض زوج و فرد

به عنوان مثال می‌توان به اجرای طرح ترافیک و طرح زوج و فرد در شهر تهران اشاره کرد که در سال‌های گذشته انجام شده اما بازخورد مطلوبی را نداشته و به دلیل افزایش خودرو و موتورسیکلت و البته دور زدن قانون ورود خودروهای غیر مجاز به محدوده طرح ترافیک و زودج فرد، آلودگی هوای تهران نیز افزایش یافته است.

بر اساس مطالعات صورت گرفته در شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، در حدود ۸۰ درصد آلودگی هوای شهر تهران مربوط به وسایل نقلیه سطح شهر مانند موتورسیکلت‌ها، خودروهای سواری، اتوبوس‌ها، مینی بوس‌ها، کامیون‌ها (منابع متحرک آلایندگی) است؛ در این میان موتورسیکلت‌ها سهم قابل توجهی در انتشار آلایندگی هوا دارند.

هم‌اکنون بالغ بر ۳ میلیون دستگاه موتورسیکلت در سطح شهر تهران تردد می‌کنند که عمدتاً برای حمل کالا (پیک)، مسافر و به عنوان وسیله نقلیه شخصی استفاده می‌شوند؛ موتورسیکلت‌ها سهمی در حدود ۶ درصد از حمل و نقل روزانه در تهران را بر عهده دارند اما با توجه به اینکه عمده موتورسیکلت‌های سطح شهر کاربراتوری هستند، نقش این وسیله نقلیه در انتشار گازها و ذرات آلاینده بسیار بالاست.

به علت آلایندگی بالای زیست محیطی، استفاده از موتورسیکلت‌های کاربراتوری در شهرهای مختلف دنیا کاملاً منسوخ و ممنوع شده است؛ این در حالی است که استفاده از موتورسیکلت‌های برقی تجربه موفقی در دنیاست اما متاسفانه در ایران کماکان سهم عمده ناوگان موتورسیکلت در سطح شهر به انواع کاربراتوری اختصاص یافته است که آلایندگی بالایی دارد.

آلایندگی هر موتورسیکلت‌های کاربراتوری ۵ برابر یک خودرو!

بر طبق آزمون‌های صورت گرفته توسط دانشگاه صنعتی شریف و شرکت کنترل کیفیت هوا، آلایندگی هر موتورسیکلت کاربراتوری (به طور متوسط ۱۵ به اضافه منهای ۳.۵ گرم بر کیلومتر) بیش از ۵ برابر یک خودروی یور و۲ مانند سمند (۲.۷ گرم بر کیلومتر) است.

عمده‌ترین عامل ایجاد آلودگی صوتی در شهر تهران وسایل حمل و نقل جاده‌ای شامل موتورسیکلت‌ها، ماشین‌های سواری، ماشین‌های سنگین و نیمه سنگین است؛ در این میان موتورسیکلت بیشترین سهم از انتشار صدا توسط وسایل نقلیه جاده‌ای را بر عهده دارد به طوری که آلایندگی صوتی هر موتورسیکلت کاربراتوری در فاصله ۱۰ متری، ۹ درصد بیش از آلایندگی صوتی یک خودروی سواری سبک در این فاصله است؛ در مجموع موتورسیکلت‌های کاربراتوری سهم بالایی در آلودگی هوا و صوت شهر تهران نیز دارند و یکی از راهکارهای کاهش آلایندگی، جایگزینی موتورسیکلت‌های کاربراتوری با موتورسیکلت‌های پاک و دوستدار محیط زیست است؛ جایگزینی موتورسیکلت‌های برقی با موتور سیکلت‌های فعلی باعث می‌شود که به میزان چشم‌گیری از آلودگی صوتی شهر تهران نیز کاهش یابد.

سهم قابل توجه موتورسیکلت‌ها در انتشار آلایندگی هوا و تردد بیش از ۳ میلیون موتورسیکلت در پایتخت و افزایش تعداد آنها، مدیریت گذشته را بر آن داشت تا تسهیلاتی را برای خرید موتوربرقی پیش‌بینی کنند؛ از سال ۱۳۹۳ شهرداری تهران برنامه حمایت از موتورسیکلت‌های برقی را آغاز کرد و مصوبه‌ای در شورای اسلامی شهر تهران به پیشنهاد شهرداری تهران تصویب شد.

در آن مصوبه تسهیلاتی برای خریداران موتورسیکلیت برقی در نظر گرفته شد؛ حمایت‌های شهرداری تهران به گونه‌ای تنظیم شده بود که این نهاد در خرید یا فروش موتورسیکلت برقی دخالتی نداشته باشد و زمانی که خریدار، موتورسیکلت برقی را از بازار و به انتخاب خود از میان محصولات موجود انتخاب کرد، یارانه بلاعوض شهرداری تهران به صورت نقدی به خریدار تعلق گیرد؛ به صورت موازی، در صورت نیاز به وام خرید موتورسیکلت برقی، شهرداری تهران به کارگزاری لیزینگ بانک شهر وام بدون بهره را بجای یارانه بلاعوض به خریدار بدهد.

مازیار حسینی؛ معاون وقت حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران اسفند ۹۵ ضمن تاکید بر اجرای مصوبه شورای شهر تهران تاکید کرده بود که معاونت حمل و نقل وترافیک قراردادهای حمایتی با تامین کنندگان این محصول زیست محیطی منعقد خواهد کرد تا ضمن تامین نقدینگی مورد نیاز برای تولید یا واردات توسط شرکت‌های معتبر دارای شبکه خدمات پس از فروش، یارانه بلاعوض شهرداری را به خریداران منتقل کند.

مازیار حسینی تاکید داشت: انتظار می‌رود نهادهای مسئول در موضوع آلودگی هوا نیز وارد میدان شوند و ضمن تسریع و تسهیل در صدور مجوز شماره‌گذاری موتورسیکلت‌های برقی، به اعطای تسهیلات دولتی، تامین برق رایگان ایستگاه‌های شارژ شهرداری تهران در منطقه ۱۲ و حمایت از تولید داخل بر مبنای اقتصاد دانش بنیان و مقاومتی اقدام کنند.

اما اقبال شاکری عضو سابق شورای شهر تهران نیز درباه استفاده از موتورهای برقی گفته بود: در دوره گذشته تصمیم گرفته شد که ۸۰ درصد قیمت خرید موتورسیکلت برقی در قالب وام پرداخت شود؛ اگر بتوان موتورسیلکت‌های برقی با توانایی بالا و قیمت ارز ان انتخاب کرد به طور حتم مورد استفاده قرار می‌گیرد و در کنار آن باید سیاست‌های بازدارنده‌ای برای استفاده از موتورهای بنزینی هم پیش‌بینی کنیم.

اما با گذشت حدود ۴ سال از مصوبه شورای شهر تهران تاکنون پروژه، عرضه موتورسیکلت‌های برقی پیشرفتی نداشته است! اما علت این مسئله چیست؟

مسئولان شهری اعتقاد دارند که باید سایر بخش‌های زیست محیطی نیز در این زمینه ورود داشته باشند؛ محسن هاشمی رفسنجانی رئیس شورای شهر تهران درباره عدم استقبال شهروندان تهرانی از موتورسیکلت‌های برقی، می‌گوید: قیمت موتورهای برقی به مراتب از موتورهای کاربراتوری بالاتر است و خرید آن برای مردم صرف ندارد هرچند که موتورهای برقی منجر به کاهش آلودگی هوا می‌شود اما به هر حال باید تمهیداتی هم برای خریداران موتورسیکلت‌های برقی پیش‌بینی شود.

او معتقد است: مدیریت شهری در این دوره هم تلاش خواهد کرد تا تسهیلاتی که در گذشته برای خرید موتورسیکلت برقی ارائه می‌شد را در این دوره ادامه دهد و امیدواریم اعتبارات این بخش را نیز افزایش دهیم که البته این موضوع بستگی به بودجه سال ۹۸ شهرداری تهران دارد.

موتورسیکلت‌های کاربوراتوری آلوده، پر سر و صدا و پر خطر به دلیل کیفیت پایین محصولات بسیار ارزانی هستند که هیچ رقیب استاندارد و مناسبی نمی‌تواند با این قیمت نازل در بازار عرضه شود! با مصوبه سال ۹۶ دولت، پلاک‌گذاری موتورسیکلت‌های کاربوراتوری آلوده به جهت حفظ سلامت جامعه ممنوع شد.

این در حالی است که قیمت موتورسیکلت برقی که مناسب شرایط تردد تهران باشد، حداقل با یک بار شارژ ۱۰۰ کیلومتر پیمایش داشته باشد و شیب‌روی مناسب و امکان جابجایی بار مناسب داشته باشد، چندان ارزان نیست؛ تولید داخل فعلاً وجود ندارد و علیرغم مصوبه هیات وزیران، وزرات صنعت برنامه خاصی تاکنون برای تولید داخل آن ارائه نکرده است.

از طرف دیگر، به دلیل ناشناخته بودن این محصول، فرایند صدور گواهینامه استاندارد و صدور مجوز پلاک فرایندی بسیار زمان‌بر بوده است و علیرغم پیگیری‌های مکرر تاکنون مجوز پلاک چند نمونه محدود صادر شده است؛ با وجود این موانع و مشکلات همچنان استفاده از موتورسیکلت برقی به عنوان تنها جایگزین موتورسیکلت‌های بنزینی که از عوامل اصلی آلودگی هوای تهران هستند، بسیار ضروری است.

اما در حال حاضر فرایند دریافت تسهیلات بلاعوض موتورهای برقی به این صورت است که اشخاص حقیقی و حقوقی که موتورسیکلت برقی خریداری کرده‌اند، می‌توانند اطلاعات موتورسیکلت شامل مشخصات دارنده موتورسیکلت، مشخصات بدنه و مشخصات کارت وسیله نقلیه را در آدرس اینترنتی http://air.tehran.irوارد کنند؛ پس از درج اطلاعات، دستگاه نظارت بر فرایند اعطا یارانه، با متقاضی تماس برقرار می‌کند و پس از تایید هویت، اصالت وسیله نقلیه و عدم دریافت یارانه قبلی نسبت به پرداخت یارانه نقدی اقدام می‌شود.

او درباره مدارک مورد نیاز برای دریافت تسهیلات اشاره شده متذکر شده بود: شهروندان تهرانی پس از خرید این موتورسیکلت‌ها اقدام به بارگذاری مدارک خود اعم از کارت شناسایی، شماره ملی و کارت موتور سیکلت می‌کنند و پس از یک ماه از ثبت‌نام، مبلغ ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان به صورت چک حامل در اختیار فرد قرار می‌گیرد؛ یکی از شروط پرداخت تسهیلات به خریداران موتورسیکلت برقی این است که موتور برقی بالای ۳ کیلو وات باشد؛ در غیر این صورت این کمک نقدی پرداخت نمی‌شود.

خلیلی یادآور شده بود در گذشته قیمت موتورسیکلت‌های برقی، ۸ تا ۱۰ میلیون تومان بود که هم‌اکنون با توجه به شرایط اقتصادی قیمت موتورسیکلت‌های برقی افزایش داشته است و به همین دلیل استقبال برای خرید اینگونه موتورها کاهش یافته است به طوری که ماهیانه حدود دو نفر برای دریافت تسهیلات اشاره شده در سامانه شرکت کنترل کیفیت هوا ثبت‌نام می‌کنند! در طرح تسهیلات برای خرید موتورسیکلت برقی، این وام فقط به ساکنان تهرانی و آنهم برای یکبار پرداخت می‌شود ضمن اینکه در دوره گذشته مدیریت شهری، بانک شهر نیز موتورسیکلیت‌های لیزینگی در اختیار خریداران قرار می‌داد.

اما وحید حسینی، دبیر کارگروه کاهش آلودگی هوای کشور با اشاره به مقاومت برای عدم شماره‌گذاری موتورسیکلت‌های کاربراتوری گفته بود: در آن زمان (سال ۹۶)، مقاومت بسیاری برای این موضوع وجود داشت که باعث شد اجرای این کار ۲۷ ماه طول بکشد؛ با تلاش‌های بسیار و البته ۲۷ ماهه سرانجام از ابتدای سال ۹۶ شماره‌گذاری موتورسیکلت‌های کاربراتوری متوقف شد که البته در یک بازه زمانی که قرار بود این قانون اجرا شود متاسفانه شاهد بودیم که مسئولان اقدام به شماره‌گذاری ۷۰۰ هزار موتورسیکلت کردند!

از سوی دیگر محمدعلی نجفی شهردار وقت تهران نیز در مهر ۹۶ گفته بود: در تهران حدود ۵/ ۲ میلیون موتورسیکلت کاربراتوری در حال تردد است که هر یک از آنها هشت برابر یک خودرو یورو ۳ آلاینده تولید و در هوا منتشر می‌کند؛ از این رو یکی از اصلی‌ترین منابع آلودگی هوای تهران در حال حاضر همین موتورسیکلت‌های بنزینی و عمدتاً کاربراتوری هستند؛ این وسائط نقلیه همچنین متهم ردیف اول آلودگی صوتی تهران هستند و به همین خاطر شورای شهر چهارم در اوایل دوره فعالیت خود مجوز اجرای طرحی را برای شهرداری صادر کرد که به موجب آن، بانک شهر به متقاضیان خرید موتورسیکلت‌های برقی وارداتی، وام ۱۰ میلیون تومانی پرداخت می‌کرد.

با این حال طرح مذکور به‌دلیل عدم حمایت و اختصاص بودجه لازم برای آن عملاً شکست خورد؛ نجفی که علت شکست طرح مذکور را به درستی، گران بودن آن در مقایسه با موتورهای معمولی موجود و دشواری تامین مالی خرید جایگزین گران آن تشخیص داده است، در این رابطه می‌گوید: قیمت موتورسیکلت‌های معمولی حداکثر ۵/ ۱ تا ۲ میلیون تومان (در حال حاضر این عدد به تدبیر دولت به ۷ میلیون تومان افزایش یافته!) است اما موتورسیکلت برقی حدود ۱۰ میلیون تومان قیمت دارد (این عدد هم به بیش از ۱۵ میلیون تومان افزایش یافته) بنابراین باید بتوانیم وام‌های ارزان‌قیمت برای خرید موتورسیکلت و همچنین خودرو برقی پرداخت کنیم.

طی یک سال اخیر با جهش چند برابری نرخ ارز و ایجاد آشفته‌بازار و گرانی بی‌سابقه در دولت تدبیر و امید در کشورمان، شاهد افزایش چند برابری قیمت موتورسیکلت‌های برقی نیز هستیم و این در حالی است که شهرداری تهران همچنان برای خرید موتورسیکلت برقی همان مبلغ ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان را به‌عنوان کمک بلاعوض به خریداران این نوع موتورسیکلت‌ها پرداخت می‌کند یعنی با رقم اشاره شده عملاً خرید موتورسیکلت برقی غیر ممکن شده است مگر اینکه شهرداری تهران تسهیلات را در این حوزه افزایش دهد.

این در حالیست که پیروز حناچی، شهردار تهران با اشاره به اینکه ارائه تسهیلات ویژه برای خرید موتورسیکلت برقی مورد توجه مدیریت شهری قرار دارد، گفته: البته در این زمینه ما می‌توانیم شرایط بهتری را برای تولیدکنندگان داشته باشیم تا موتورهای برقی با قیمت مناسبتری در اختیار شهروندان قرار گیرد؛ در این زمینه در حال رایزنی با تولیدکنندگان هستیم چرا که یکی از راه‌های کاهش آلودگی هوای تهران استفاده از موتورسیکلت برقی و دوچرخه است.

بر اساس آمار، متوسط مصرف سوخت هر موتورسیکلت ۳ لیتر در ۱۰۰ کیلومتر است و در حالیکه مصرف سوخت موتور سیکلت در کشورمان دو برابر استانداردها ی جهانی است.

بر اساس آمار بیش از ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار موتور سیکلت در تهران وجود دارد که اگر تردد ۳ میلیون موتورسیکلت را در تهران در نظر بگیریم و تردد هر موتورسیکلت را به طور متوسط ۴۰ کیلومتر در روز در نظر بگیریم، با احتساب مصرف سوخت به میزان ۱.۵ لیتر در پیمایش حدود ۴۰ کیلومتر، به مصرف حدود ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار لیتر بنزین در روز می‌رسیم!!

حال اگر قیمت واقعی بنزین را ۳ هزار تومان و سوبسید پنهان برای هر لیتر بنزین را ۲ هزار تومان فرض کنیم، عدد سوبسید پنهانی که به واسطه تردد موتورسیکلت‌های کاربراتوری و انژکتوری در هر روز به‌صورت غیرمستقیم در تهران هزینه می‌شود، رقم ۹ میلیارد تومان در روز است!!!

با یک حساب سرانگشتی می‌توان این عدد ۹ میلیارد تومان را تقسیم بر قیمت حداقلی یک موتورسیکلت برقی یعنی ۱۰ میلیون تومان کرد که به عدد ۹۰۰ می‌رسیم؛ یعنی دولت، شهرداری تهران و سازمان محیط زیست صرفاً با هزینه‌کرد هدفمند سوبسید پنهانی که در حال حاضر بابت بنزین مصرفی موتورسیکلت‌های بنزینی پرداخت می‌کنند، روزانه ۹۰۰ عدد "موتورسیکلت برقی رایگان" در اختیار دارندگان موتورهای بنزینی به‌عنوان جایگزین قرار دهند!!!

از سوی دیگر در کنار این رقم سنگین که هر روز به‌دلیل تردد موتورهای بنزینی به کلان‌شهر تهران تحمیل می‌شود باید هزینه‌های سنگین دیگر که ناشی از همین نوع موتورسیکلت‌ها و آلودگی هوای تهران است را نیز در نظر گرفت مانند این مسئله که به گفته شهردار تهران در سال ۹۶، ۴ هزار ۵۷۳ نفر به دلیل آلودگی هوا در تهران فوت کرده‌اند!!

حال بگذریم از دیگر هزینه‌هایی تحمیلی این آلودگی هوا مانند تعطیلی چند روزه شهر تهران در روزهای اوج آلودگی هوای زمستان در سال‌های اخیر و تکرار هر ساله آن...

در پایان تذکر این مسئله ضروری است که عدم اختصاص بودجه لازم و کافی برای جایگزینی سریع و قطعی موتورسیکلت‌های برقی به‌جای موتورسیکلت‌های بنزینی، مساوی با هدر دادن بودجه‌های هنگفت چند برابری و در عین حال تحمیل پیامدهای وخیم آلودگی هوای تهران و مرگ تدریجی مردم شهر....