به گزارش مشرق به نقل از خراسان، اين ظرفيت عظيم حتي شاخک هاي اقتصادي کشورهاي دوردست را نيز تحريک کرده و آن ها مصرانه در پي در اختيار گرفتن امتياز استخراج حتي يکي از اين معادن هستند و ما که در 2 قدمي اين کشور قرار داريم آن قدر با طمانينه و اطمينان به نفس نظاره گر از دست رفتن اين فرصت نشسته ايم که گويي برگ برنده اي در اختيار داريم که در آخرين لحظات آن را رو خواهيم کرد ولي...
افغانستان؛ گنج پنهان
براساس بررسي هاي زمين‌شناختي آمريکا، افغانستان از کشورهايي محسوب مي‌شود که صاحب بزرگ ترين معادن دست نخورده مس در جهان است.
هرات از نظر داشتن معادن مختلف مانند طلا، آهن، مس و غيره از جمله مراکز غني افغانستان به شمار مي‌رود. افغانستان همچنين از ذخاير غني اورانيوم برخوردار است که بر اساس اطلاعات به دست آمده، اورانيوم اين کشور از مرغوب‌ترين نوع اورانيوم در جهان به شمار مي‌رود. به طور کلي ذخاير معدني افغانستان را مي‌توان در 4 گروه مواد معدني فلزي، ذخاير نفت و گاز، غيرفلزي و سنگ هاي قيمتي تقسيم‌بندي کرد.مهمترين ذخاير معدني افغانستان، آهن، سرب و روي، مس، کروم، طلا، نقره، جيوه، پلاتين، اورانيوم، آلومينيوم و... است.
اين کشور در زمينه سنگ هاي قيمتي نيز از شهرت خاصي در منطقه و جهان برخوردار است. کاني‌ها و سنگ هاي قيمتي اين کشور از بهترين و مشهورترين نمونه‌هاي جهان است.
امروزه افغانستان با داشتن جواهرات زيبايي همچون زمرد، ياقوت کبود و سنگ هاي قيمتي همچون لاجورد و سنگ هاي بسيار زيباي ديگر به عنوان قطب توليد جواهرات، کاني ها و سنگ هاي قيمتي در دنيا مطرح شده است.
تنوع ذخاير معدني افغانستان که عمدتا دست نخورده باقي مانده، بسيار بالا بوده و اين کشور ذخاير بزرگي از سنگ‌آهن، مس، طلا، ليتيوم، فلزات گران بها و حتي نفت و گاز و فلزات را در خود جاي داده است. با وجود اين به دليل ضعف زيرساخت ها و نبود امنيت توسعه معادن و صنايع معدني در افغانستان تاکنون با کندي زيادي مواجه بوده است.
اگرچه وزارت معادن افغانستان علاوه بر نيروهاي امنيتي محلي واحد ويژه‌اي را براي محافظت از معادن اين کشور تشکيل داده که تعداد نيروهاي آن به 7 هزار نفر مي‌رسد.
"سيد مسعود" استاد اقتصاد دانشگاه کابل در اين باره مي گويد: معادن مس و طلاي با ارزشي در ولايات بدخشان، هرات، غزني، بلخ و سرپل قرار دارد که مساحت آن حدود 2200 کيلومتر مربع پيش بيني شده است و حکومت با وجود نا امني ها تلاش مي کند که براي افزايش عوايد خود به استخراج معادن بپردازد.
وي متذکر مي شود: اما اين منابع طبيعي، به سرمايه گذاري خارجي، به شبکه حمل و نقل خوب و به امنيت بهتر نياز دارد. جالب آن که به گفته وي، وزارت دفاع آمريکا ارزش کل معادن افغانستان را يک تريليون دلار تخمين زده است. "وحيدا... شهراني" وزير معادن افغانستان در لندن در يک کنفرانس در مورد استخراج معادن به مناقصه گذاشته شده، به آژانس خبري آسوشيتد پرس گفت که از سرمايه گذاران جهان دعوت کرده است در داوطلبي(مناقصه) اين معادن قدم بردارند.
وزير معادن افغانستان اضافه کرده که کشورش در نظر دارد تا سال 2014 ميلادي که نيرو هاي خارجي افغانستان را ترک مي کنند، سالانه تا 5 معدن را به داوطلبي(مناقصه) قرار دهد.
به گفته "سيد مسعود" وزير معادن افغانستان براي جلب سرمايه گذاران خارجي براي استخراج معادن کشور سلسله سفرهاي خود را به خارج، سرعت بخشيده است. وي اميدوار است که سرمايه گذاران خارجي در استخراج معادن کشور سرمايه گذاري کنند.
اين استاد دانشگاه مي گويد: در سال 2007 ميلادي شرکتي چيني قرارداد استخراج مس عينک لوگر را به دست آورد. معدن مس عينک از لحاظ ظرفيت يکي از 9 معدن بزرگ جهان به شمار مي رود. چندي پيش شرکت هاي هندي و کانادايي قرار داد استخراج معادن آهن "باميان" را هم به دست آوردند.
حاضران در مناقصه ها
با نگاهي به جداول مناقصه معادن افغانستان و شرکت هاي حضور يافته در اين مناقصات به خوبي گوياي کيفيت حضور شرکت هاي ايراني در اين عرصه است.
چندي پيش وزارت صنايع و معادن افغانستان معدن "حاجيگک" باميان و همچنين 3 حوزه نفت و گاز خيز شمال کشور را به مناقصه گذاشت. شرکت هايي که درمناقصه هاي معدن آهن "حاجيگک" باميان شرکت کردند به اين قرار است.
همچنين شرکت هايي که در مناقصه 3 حوزه نفت و گاز خيز شمال شرکت کردند به اين قراراست.
آن چه به وضوح قابل تشخيص است اولا جاي خالي ايران و پس از آن حضور پر رنگ شرکت هاي هندي و چيني است. اما ضعف شرکت هاي ايراني در زمينه سرمايه‌گذاري و حضور فعال در معادن افغانستان در حالي رخ داده که کشورمان با افغانستان از جنبه‌هاي مختلف اشتراکات فراواني داشته و انتظار مي‌رفت که دولت و شرکت هاي ايراني براي سرمايه‌گذاري در معادن همسايه شرقي کشورمان بابرنامه ريزي بيشتري عمل کنند.
اما فرصت سوزي تاريخي شرکت هاي ايراني اين فرصت را براي شرکت هاي ديگر به ويژه چيني‌ها و هندي‌ها فراهم کرده تا با فراغ بال و بدون رقيب در معادن افغانستان جولان دهند.
"فداحسين مالکي" سفير ايران در افغانستان با اشاره به برنده شدن شرکت هاي چيني در مناقصات معدن در افغانستان مي‌گويد: "متاسفانه بنا به اظهارات معاون رياست جمهوري افغانستان، شرکت هاي ضعيفي از ايران در اين مناقصات شرکت داشته‌اند."
"احمدعلي هراتي‌نيک" رئيس اسبق سازمان توسعه و نوسازي معادن و صنايع معدني ايران (ايميدرو)، زماني درباره دليل حضور نيافتن شرکت هاي ايراني در معادن افغانستان گفته بود که بارها براي حضور در فعاليت هاي معدن‌کاري افغانستان با مقامات اين کشور مذاکره کرده و حتي آن ها نيز ابراز تمايل کرده‌اند، اما بعد از پايان مذاکرات هيچ نتيجه‌اي به دست نيامده است.
از سوي ديگر "محمدرضا سجاديان" رئيس کميته معدن مجلس، درباره دليل کمرنگ بودن حجم همکاري هاي بين ايران و افغانستان در صنعت معدن توضيح مي دهد: "موضوع توسعه معادن افغانستان و مشارکت ايران در اين امر سال ها پيش توسط مسئولان معدني ايران به افغان ها پيشنهاد داده شد، اما به دليل حضور آمريکايي‌ها در منطقه، روند اجرايي شدن اين پيشنهادها با کندي روبه‌رو شد."
اين در حالي است که با وجود حضور اشغال گران در افغانستان، شرکت هاي چيني و هندي به خوبي طي سال هاي اخير جاي پاي خود را در صنعت معدن‌کاري افغانستان باز کرده اند. امروز شرکت هاي چيني با خيال راحت و امنيت نسبي ناشي از حضور نيروهاي غربي در معادن افغانستان سرمايه‌گذاري کرده و از اين بابت سود هنگفتي را به دست آورده‌اند. بنابراين نمي‌توان صرفا حضور نيروهاي آمريکايي را در افغانستان به عنوان عاملي براي حضور نيافتن شرکت هاي ايراني در معادن افغانستان دانست، بلکه ضعف از ارتباطات و تلاش شرکت هاي ايراني هم بوده که نتوانسته‌اند با وجود توان مندي سهمي در سرمايه‌گذاري در معادن افغانستان داشته باشند.
از سوي ديگر وزير معدن افغانستان اخيرا اعلام کرد شرکت هاي نفتي کشورهاي عربي مثل عربستان تمايل زيادي براي سرمايه گذاري در صنعت معدن و نفت و گاز افغانستان دارند.
به گزارش خبرگزاري رسمي کويت "وحيد ا... شهراني" وزير معدن افغانستان ضمن بيان اين مطلب تاکيد کرد: شرکت هاي بزرگ کويت امارات و عربستان تا کنون مذاکراتي را با دولت کابل براي سرمايه گذاري در اين کشور داشته اند.
طبيعي است که شرکت هاي اماراتي و عربستاني تمايل زيادي براي سرمايه گذاري در معادن مس و طلاي افغانستان دارند.
تا کنون شرکت هايي از کانادا، چين و هند موفق به عقد قرارداد با افغانستان براي توسعه معادن مس و آهن در شمال و جنوب کابل شده اند.
جالب آن که با وجود تاکيد مکرر دولت کابل مبني بر اين که دولت کابل تمام تلاش خود را براي جذب سرمايه گذاران خارجي و کاهش موانع حضور اين شرکت ها در خاک افغانستان به کار خواهد گرفت، شرکت هاي ايراني هنوز حضوري کمرنگ در اين عرصه دارند.
از سويي ديگر تعدادي از شرکت هاي هندي به شدت در حال تلاش و رقابت براي پيروزي در مزايده استخراج سنگ آهن در افغانستان بوده و آن را امتيازي بزرگ براي دهلي نو مي دانند.
رغبت افغانستان و بي ميلي ايران
"فيصل کريمي" مدرس دانشگاه و مترجم گزارش هاي رويترز در باره معادن افغانستان، در باره تساهل ايران در اين عرصه معتقد است: بدون شک ايران در ميان همسايه هاي کشور افغانستان از موقعيت منحصر به فردي براي توسعه روابط تجاري، بازرگاني و سرمايه گذاري برخوردار است. به عبارت ديگر مي توان گفت ايران بالاترين ظرفيت براي سرمايه گذاري و همکاري هاي بازرگاني، تجاري، کشاورزي و... را در افغانستان داراست. ولي به دلايل مختلف سهم ايراني ها در بازار افغانستان همچنان کمتر از بسياري از کشورهاست که هيچ يک از مزيت هاي اين ارتباط نزديک را ندارند.
وي يادآوري مي کند: افغان ها، ايران را ترجيح مي دهند. همچنان که رئيس اداره حمايت از سرمايه گذاري افغانستان نيز بر همين نکته تأکيد دارد که سرمايه‌گذاري ايران در افغانستان بيش از هر کشوري براي کشور متبوع اش اهميت دارد.
وي با اشاره به اين امر که برخي از کارشناسان يکي از مهم ترين دلايل استقبال نسبتا کم از سرمايه گذاري در افغانستان را با توجه به توجيه اقتصادي منحصر به فرد آن، به مسئله امنيت در افغانستان نسبت مي دهند، مي گويد: اين ادعا را "مظفر عليخاني" دبير کل اتاق تجارت، صنايع و معادن ايران و افغانستان رد کرده و گفته است: امنيت افغانستان بالاتر از آن چيزي است که در رسانه هاي غرب منعکس مي شود و اين کشور براي سرمايه گذاران ايراني امن است.
وي با اشاره به اين که بخت ايرانيان براي موفقيت در افغانستان بالاست مي گويد: برابر آمار به طور تقريبي از کشور ايران سالانه 600 ميليون دلار صادرات صورت مي گيرد و 10 درصد سرمايه گذاري موجود در افغانستان توسط ايران صورت گرفته و چند شرکت ثبت شده ايراني در افغانستان مشغول به کار هستند. از طرفي افغانستان به متخصصان ايراني نيازمند است. به خاطر داريم که چندي پيش "امان ا... پيمان" معاون پارلمان افغانستان نيز گفت: طي اين سال ها توليد کنندگان بزرگ ايران در کشور ما حضور نيافته‌اند و بيشتر شرکت هايي در آن جا فعال هستند که نمي توانند پيام آور توانمندي هاي بخش صنعت ايران باشند.
وي اضافه کرده بود: تاکنون ابزار کافي براي حمايت از سرمايه گزاران خارجي در افغانستان وجود نداشته است اما اطمينان مي دهيم که مجلس نيز به دنبال تقويت آن ضعف هاست.
وي در توضيح اين که چرا توليد کنندگان قدرتمند ايران در افغانستان حضور نيافته اند مي گويد: به هر حال افغانستان از ابتدا بازار دست نخورده اي بوده و به دليل وجود فقر در اين کشور طبيعي است که شرکت هاي ضعيف تر با کيفيت کار پايين و قيمت ارزان در اين بازار موفق تر عمل مي کنند اما اگر شرکت هاي بزرگ بخش خصوصي ايران انگيزه داشته باشند و 2 کشور براي رفع مشکلات کمک کنند شرايط تغيير خواهد کردو بالاخره برخي از مشکلات ممکن است در ايران هم وجود داشته باشد اما اگر فعالان اقتصادي ايران به دنبال حضور با دوام در کشور هستند بايد تلاش کنند شرايط را به نفع خودشان رقم بزنند.
وي معتقد است که بايد تا قبل از ايجاد نهاد مستقل استاندارد در افغانستان، طرف هاي ايراني تلاش کنند از صدور کالاهاي بي‌کيفيت به بازار اين کشور جلوگيري شود تا ضربه اي به بازار شرکت هاي ايراني وارد نشود.
هنوز فرصت باقي است!
در اين بين يک سرمايه گذار ايراني که در افغانستان اقدام به ثبت شرکت کرده است مي گويد: هيچ يک از شرکت هاي ايراني قدرت ريسک بالايي ندارند. در واقع آن ها طالب درآمدهاي کلان تر و آسان تر از اين هستند و چون چنين درآمدهايي وجود دارد ترجيح مي دهند وارد اين عرصه نشوند.
وي که خود نيز مدت هاست در هيچ مناقصه اي در افغانستان شرکت نکرده مي گويد: البته هنوز فرصت باقي است و من فکر مي کنم اگر افغانستان تضمين هاي لازم را به شرکت هاي ايراني بدهد و تسهيلات بيشتري فراهم آورد، ما نيز وارد اين عرصه شويم.
ولي چگونه است که شرکت هاي خارجي ديگر با همين وضعيت براي برنده شدن در مناقصات بين المللي افغانستان گوي سبقت را از يکديگر مي ربايند؟ اين سرمايه گذار مي گويد: آن ها را با ما مقايسه نکنيد. لابد براي آن ها همه چيز فراهم است هم حمايت هاي داخلي کشور خودشان و هم تسهيلات کشور افغانستان.
به هر حال تجسم آينده اين عرصه زياد دشوار نيست چون بارها آن را تجربه کرده ايم. شايد هنوز فرصت سرمايه گذاري در معادن افغانستان وجود داشته باشد ولي آيا اين باور و انگيزه در سرمايه گذاران و مسئولان ايراني هم به وجود خواهد آمد؟
چکيده گزارش
در پي از دست رفتن يک به يک فرصت هاي اقتصادي ايران در کشورهاي منطقه، اکنون نوبت به افغانستان رسيده است که شاهد فرصت سوزي متخصصان و رايزنان اقتصادي کشورمان در آن باشيم. کشوري که با دارا بودن ميلياردها دلار ذخاير معدني به دنبال سرمايه گذار خارجي براي استحصال مواد معدني خود است. آن چه به وضوح قابل تشخيص است اولا جاي خالي ايران و پس از آن حضور پر رنگ شرکت هاي هندي و چيني است اما ضعف شرکت هاي ايراني در زمينه سرمايه‌گذاري و حضور فعال در معادن افغانستان در حالي رخ مي دهد که کشورمان با افغانستان از جنبه‌هاي مختلف اشتراکات فراواني دارد و انتظار مي رود که دولت و شرکت هاي ايراني براي سرمايه‌گذاري در معادن همسايه شرقي کشورمان بابرنامه‌ريزي بيشتري عمل کنند. با وجود اين، فرصت سوزي تاريخي شرکت هاي ايراني اين فرصت را براي شرکت هاي ديگر به ويژه چيني‌ها و هندي‌ها فراهم کرده تا با فراغ بال و بدون رقيب در معادن افغانستان جولان دهند.
