گروه بین‌الملل مشرق- درحالی که همه خبرها حول دیدار قریب‌الوقوع دو تن از سران جنجالی کشورهای جهان یعنی کیم جونگ اون و دانلد ترامپ دور می‌زد، ناگهان تصاویر «دیدار غیررسمی» رهبر کره شمالی از چین منتشر شد. قطار او تحت تدابیر شدید امنیتی وارد چین شد و او به همراه همسرش (که کمتر مقابل رسانه ها قرار می‌گیرد) با شی جین پینگ دست داد.

ابتدا این اتفاق از آن نظر مورد توجه قرار گرفت که اولین سفر خارجی کیم پس از به قدرت رسیدن در پیونگ‌یانگ بود. او که در چند سال اخیر به مرگ چند تن از نزدیکانش از جمله عمو و برادرش تن داده، ظاهراً آن قدر نگران جایگاهش بوده که تا به حال ترجیح داده از طریق رسانه‌ها پیام خود را به کشورهای جهان منتقل کند. اما وقتی خبرهایی از موضوع نشست او و شی جین پینگ منتشر شد، توجه رسانه‌ها به موضوع دیگری جلب شد.

خبرها از این حکایت داشت که مذاکرات آتی اون و ترامپ موضوع اصلی سفر وی به پکن بوده است. حالا پرسش اصلی این است که چه تغییری قرار بوده در روند مذاکرات پیونگ یانگ و واشینگتن داده شود که جادادن این سفر غیرمنتظره در برنامه کیم جونگ اون ضرورت یافته است؟ به نظر می‌رسد باید از دو تغییر مهم سخن بگوییم.

۱- کره شمالی باید روابط خود با چین را بازیابی می کرد تا با دست بالاتری در مذاکرات حاضر شود. هر چه گزینه های کیم جونگ اون بیشتر باشد، با خیال راحت تری با ترامپ سخن می‌گوید. ممکن است حتی کیم خیال داشته باشد در این فرصت باقی مانده باز هم برنامه‌هایی ترتیب دهد تا از این انزوای رسانه ای و سیاسی در جهان خارج شود اما به هر حال از همه مهمتر، روابطش با چین بود، زیرا همانقدر که آمریکا در کره جنوبی نفوذ دارد، چین نیز مهمترین قدرت خارجی در ارتباط با کره شمالی است.  

با آغاز دور جدید آزمایش های موشکی کره شمالی از ابتدای سال ۲۰۱۷ میلادی به نظر می رسید چین نیز با اروپا و آمریکا در لزوم اعمال تحریم علیه کره شمالی همداستان شد. این همداستانی نشان می‌داد چین نیز از شاخه و شانه کشیدن‌های بیخبر کیم جونگ اون برای منافع خود در شرق آسیا احساس خطر کرده است. از این رو روابط دو کشور علی رغم اینکه پیش از آن عمده واردات کره شمالی از چین بود، رو به تیرگی نهاد.

حالا یکی از مقدمات اساسی برای ورود به مذاکره با آمریکا، بازیابی روابط با چین بود زیرا کیم جونگ اون باید ارزیابی می کرد تا چه حد و به چه شرطی در صورت به هم خوردن مذاکره با آمریکا می‌تواند روی حمایت‌های چین حساب کند. چین قطعاً حاضر نیست مانند آنچه بولتون پیشنهاد داده، تحریم‌ها را تا زمان فروپاشی حکومت کمونیستی کیم جونگ اون ادامه دهد اما برای حمایت از حکومتی که دائماً در رسانه های جهان آماج حمله است نیز سهم و سود متناسب خود را می‌خواهد. 

۲- چین با هماهنگی این سفر،  خود را به عنوان یکی از طرف‌های جدی مذاکرات آتی مطرح کرد چه نماینده‌اش به صورت رسمی در مذاکرات حضور داشته باشد یا خیر. تا به حال در رسانه‌ها بر سه طرف مذاکره یعنی پیونگ یانگ، سئول و واشینگتن تمرکز شده بود اما این سفر نشان داد چین نقش کلیدی ایفا خواهد کرد. عملاً نیز اینکه کیم برای بحث در مورد توان هسته‌ای کشورش پای میز مذاکره حاضر شده بیش از تشرهای ترامپ، نتیجه تحریم‌هایی است که چین اجرا کرد.  

چین با ورود به این مذاکرات به دنبال چیست؟

۱- واقعیت آن است که شرایط شبه جزیره به نقطه ای رسیده که فرآیند نزدیک شدن دو کره ممکن شده است البته اگر قدرت‌های جهانی بگذارند. به بیان دیگر این نزدیک شدن شاید تا در سال‌های ابتدایی در حد تبدیل آتش بس به صلح باشد (دو کره از حدود ۷۰ سال پیش و با پایان جنگ، به آتش بس رضایت دادند نه صلح کامل) اما چین و آمریکا از هم اکنون به دنبال تأمین منافع خود در این فرآیند هستند.

مهمترین نفع مشترک دو قدرت جهانی به این برمی‌گردد که کره جنوبی و شمالی به لحظه تعامل جدی نرسند مگر اینکه توان هسته ای برای آنها باقی نماند زیرا ترکیب این توان هسته ای با توان اقتصادی کره جنوبی به معنای ظهور یک قدرت جدید در شرق آسیا است که می‌تواند مستقل از آمریکا و چین عمل کند. بنابر این سوق دادن کره شمالی به خلع سلاح هسته ای به نفع پکن نیز هست.

این نفع مشترک در توئیتی که ترامپ در مورد تماسش با شی جین پینگ پیرامون دیدار کیم جونگ اون از پکن منتشر کرد، برجسته شد. ترامپ تأکید کرد همتایش گفته کیم را آماده مذاکره کرده و همه چیز خوب پیش رفته اما باید تحریم‌ها حفظ شود. در واقع آنها می‌دانند کره شمالی ممکن است تلاش کند از اختلافات آنها برای امتیازگرفتن از هر دو استفاده کند (همان گونه که پدربزرگش از اختلاف میان چین و روسیه به نفع کره شمالی بهره برد) بنابر این فعلاً در روند مذاکرات به خاطر سپرده‌اند که دشمن اصلی، پیونگ یانگ است.

۲- به محض خلع سلاح هسته ای کره، اختلافات پکن و واشینگتن آغاز می شود.  پکن می خواهد از فرصت مذاکره برای خارج کردن آمریکا از شبه جزیره استفاده کند، در حالی که واشینگتن احتمالاً پیشنهاد می دهد با ارتش کره جنوبی و شمالی مانور مشترک برگزار نماید.  

در سال‌های گذشته و به ویژه با روی کار آمدن خانم پارک گئون های در کره جنوبی که امیدی به نزدیکی دو کره نداشت، رزمایش‌های مشترک آمریکا با کره جنوبی افزایش یافت و دو کشور برای استقرار سامانه تاد به توافق رسیدند. آمریکا همزمان به ویژه با جنگنده‌هایش حضور چین در دریای چین شرقی و چین جنوبی را به چالش کشید و از درخواست‌های همسایگان این دو دریا علیه چین حمایت کرد. پکن بارها اعلام کرده که اولاً از منافعی که برای خود در دریاهای پیرامونی قائل است کوتاه نمی‌آید و ثانیاً اجازه استقرار سامانه تاد را به بهانه تأمین امنیت کره جنوبی نمی‌دهد.

اکنون طبیعی است که پیش‌شرط چین برای کاهش تخاصم کره شمالی با آمریکا و کره جنوبی، کاهش حضور آمریکا در منطقه و عدم استقرار سامانه تاد است. اگر قرار است پیونگ یانگ به روابط عادی با همسایه‌اش روی بیاورد، پس طبیعتاً سئول یا واشینگتن نباید از سوی آن احساس خطری کنند که نیاز به رزمایش یا سامانه های ضدموشکی داشته باشند.  

۳- پس از این دو مورد، احتمالاً روابط اقتصادی کره شمالی و چین نیز از جمله منافعی است که پکن برای خود در نظر دارد. کاهش روابط اقتصادی پکن و پیونگ یانگ بر اثر تحریم‌های شورای امنیت طی سال گذشته فرصتی را به آمریکا و متحدانش داده که حالا به اسم بهبود روابط با کره شمالی، کالاهای خود را به این کشور سرازیر کنند و اولویت‌دهی به کالاهای خود را به عنوان یکی از درخواست‌های خود در مذاکره مطرح کنند.

شی جین پینگ می داند کیم جونگ اون ممکن است بدش نیاید چشم مردمش را به محصولاتی از جهانِ ناشناخته، جهانی که تا کنون اطلاع دقیقی از آن نداشته‌اند، روشن کند اما اگر قرار است تغییر سیاست خارجی پیونگ یانگ به کاهش منافعی که تا کنون چین از صادرات محصولات خود به کره شمالی داشته ختم شود، شی جین پینگ با این روند همکاری نمی‌کند. اقتصاد هنوز از اولویت های اصلی چین در روابط خارجی است  و احتمالاً تعیین درصدی به عنوان حداقل سهم چین از محصولاتی که به کره شمالی وارد می شود و همکاری‌های اقتصادی دیگری که در حوزه فناوری و توسعه زیرساخت‌ها با جهان خواهد داشت، بخشی از مذاکرات اخیر در پکن بوده است.  

منابع

https://www.theguardian.com/commentisfree/2018/mar/28/kim-jong-un-trip-china-xi-jinping-north-korea-donald-trump

https://www.npr.org/2018/03/28/597750651/what-kim-jong-uns-trip-to-china-means-for-negotiations-with-north-korea

https://www.theatlantic.com/international/archive/2018/03/kim-jong-un-china-trump/556802