به گزارش مشرق، نیکی هیلی نماینده دائم آمریکا در سازمان ملل متحد که اخیراً به وین رفت و پیش از این سفر عنوان شد که این سفر در راستای گفت‌وگو با مقامات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) انجام می‌شود، روز جمعه (سوم شهریور ماه) مدعی شد که گزارش دهی‌های آژانس تنها به اندازه دسترسی‌هایی که به آنها اعطا می‌شود، معتبر است.
وی گفت: «آژانس برنامه راستی‌آزمایی بسیار قدرتمندی در ایران دارد. از شنیدن کارهایی که آنها انجام می‌دهند، خرسند شدم، اما آژانس با همه محاسنی که دارد تنها به اندازه‌ای معتبر است که به آنها اجازه داده شود، آنچه می‌خواهند را مشاهده کنند. ایران علناً اعلام کرده که اجازه دسترسی به مراکز نظامی‌اش را نمی‌دهد، ولی برجام تفاوتی بین مراکز نظامی و غیرنظامی قائل نشده است.»
این دیپلمات آمریکایی، دیدارش با «یوکیا آمانو»، مدیر کل آژانس و سایر کارکنان این سازمان بین‌المللی را «بسیار سازنده» توصیف کرد و در عین حال یادآور شد: «به علاوه مراکز اعلام‌نشده متعددی وجود دارند که تا کنون از آنها بازرسی به عمل نیامده و مشکل اینجا است.»
هیلی گفت: «من اعتماد زیادی به آژانس اعتماد دارم اما آنها با کشوری سر و کار دارند که سابقه‌ای آشکار از دروغگویی و دنبال کردن مخفیانه برنامه‌های هسته‌ای دارد.»
نماینده آمریکا در سازمان ملل تصریح کرد: «ما آژانس را ترغیب می‌کنیم برای راستی‌آزمایی پایبندی ایران از تمامی اختیاراتش استفاده کرده و تمامی زوایای ممکن را مورد بررسی قرار دهد. ما در این فرایند از آژانس حمایت می‌کنیم.»
اظهارات هیلی در حالی مطرح می‌شود که همانگونه که مقامات ایران بارها اعلام کرده‌اند جمهوری اسلامی ایران کاملا به تعهدات بین‌المللی هسته‌ای خود از جمله براساس برجام آگاهی داشته و به مسئولیت‌های خود در این زمینه اعم از معاهده منع اشاعه هسته‌ای، موافقتنامه پادمان، برجام و پروتکل الحاقی به صورت کامل پایبند است.
ایران همچنین تأکید کرده که هرگز اجازه سوءاستفاده از این قوانین را برای اغراض سیاسی کوته‌بینانه نخواهد داد.
براساس این گزارش، در ضمیمه یک برجام چهار بند یعنی بندهای 74 تا 78 به موضوع دسترسی اختصاص یافته است.
74. درخواست‌های دسترسی بر مبنای شروط برجام با نیت خوب، یا در نظر داشتن حقوق حاکمیتی ایران، درخواست خواهد شد و به حداقل ضروری برای اجرای موثر مسئولیت‌های راستی آزمایی تحت این برجام، نگهداشته خواهد شد. هماهنگ با رویه‌های بین‌المللی پادمان‌های معمول، چنین درخواست‌هایی با هدف مداخله در فعالیت‌های نظامی ایران یا دیگر فعالیت‌های مرتبط با امنیت ملی ایران نبوده، اما منحصراً برای حل نگرانی‌هایی برخاسته از تحقق تعهدات برجام و دیگر تکالیف پادمان‌ها و عدم اشاعه ایران خواهد بود. شیوه نامه‌های زیر برای مقصود اجرای برجام بین 1+5 و ایران هستند و بدون پیش داوری نسبت به موافقتنامه پادمان‌ها و پروتکل الحاقی است. در اجرای این شیوه همینطور دیگر اقدامات شفاف ساز، از آژانس خواسته می‌شود هر احتیاطی را برای صیانت از اسرار صنعتی، فناورانه و تجاری و همینطور دیگر اطلاعات محرمانه که به آن دست پیدا می‌کند، به کار گیرد.
75. در پیشبرد اجرای برجام، اگر آژانس نگرانی‌هایی در رابطه با مواد یا فعالیت‌های اعلام نشده یا فعالیت‌های مغایر با برجام در محل‌هایی که تحت موافقتنامه جامع پادمان یا پروتکل الحاقی اعلام نشده‌اند، داشت آژانس به ایران اساس چنین نگرانی‌هایی را ارائه کرده و درخواست شفاف سازی می‌کند.
76. اگر توضیحات ایران نگرانی‌های آژانس را حل و فصل نکند، آژانس ممکن است دسترسی به چنین محل‌های ایجاد کننده نگرانی را منحصراً به دلیل راستی آزمایی تضمین عدم وجود مواد و فعالیت‌های اعلام نشده یا فعالیت‌های مغایر با برجام در چنین محل‌هایی درخواست کند. آژانس به صورت مکتوب دلایل خود برای دسترسی و اطلاعات مرتبط را در اختیار ایران می‌گذارد.
77. ایران می‌تواند راه‌های جایگزین برای حل نگرانی‌های آژانس پیشنهاد کند که آژانس را قادر سازد تا عدم وجود مواد و فعالیت‌های هسته‌ای و یا فعالیت‌های مغایر با برجام در مکان مورد سؤال، که بایستی به سرعت و دقت مورد توجه قرار گیرد، راستی آزمایی کند.
78. اگر عدم وجود مواد و فعالیت‌های اعلام نشده و یا فعالیت‌های مغایر با برجام بعد از اجرای ترتیبات جایگزین موافقت شده توسط ایران و آژانس نتواند راستی آزمایی شود، یا دو طرف قادر نباشند به طریق رضایت بخش برای راستی آزمایی عدم وجود مواد یا فعالیت‌های هسته‌ای اعلام نشده یا فعالیت‌های مغایر با برجام در مکان‌های مشخص شده، در مدت 14 روز از ارائه درخواست اولیه آژانس برای دسترسی به توافق برسند، ایران با مشورت با اعضا کمیسیون مشترک، نگرانی‌های آژانس را از طریق ابزار ضروری موافقت شده بین ایران و آژانس حل می‌کند. در صورت وجود یک توافق، اعضا کمیسیون مشترک با اجماع و یا با رای 5 عضو از 8 عضو، بر روی روش ضروری برای حل نگرانی آژانس مشورت خواهند داد. فرآیند مشورت و یا هر عمل دیگری به همراه آن، توسط اعضا کمیسیون مشترک نبایستی بیشتر از 7 روز به طول بینجامد و ایران اقدامات ضروری را در طی 3 روز اجرا خواهد کرد.
لازم به ذکر است اخیراً عراقچی معاون وزیر خارجه ایران درباره دسترسی آژانس به تاسیسات نظامی ایران اظهاراتی را عنوان کرد. سید عباس عراقچی هفتم مرداد ماه در برنامه نگاه یک درباره اینکه گفته شده آمریکایی‌ها در یک بهانه جویی خواستار بازرسی از برخی تاسیسات نظامی ما شده‌اند، گفت: هنوز چنین درخواستی نشده است. یک فردی در آمریکا پیشنهاد کرده بود که آژانس را مجبور کنیم که از ایران دسترسی نظامی بخواهد و ایران این دسترسی را ندهد و ایران به نقض برجام متهم شود.
معاون وزیر خارجه در پاسخ به این سؤال که اگر چنین کنند؟ نیز گفت: هنوز که نکرده‌اند. ما در این باره تصمیم می‌گیریم.
عراقچی خاطرنشان کرد: نگرانی خیلی‌ها بود که اگر ما پروتکل الحاقی را اجرا کنیم دسترسی آژانس به سایت‌های نظامی ما چگونه خواهد بود، یک سال و نیم است که برجام اجرا می‌شود و هنوز آژانس از ما درخواست بازرسی و دسترسی از سایت‌های نظامی را نکرده است و اگر بخواهد یک مکانیسمی دارد و باید دلایل و مدارک ارائه کند و خیلی مراحل نیاز دارد. ما هم اعلام کرده‌ایم ملاحظات خود را داریم و اینگونه نیست که به آژانس اجازه دهیم.
رئیس ستاد پیگیری اجرای برجام ادامه داد: اینکه مطرح می‌کنند که خوب است از این ابزار استفاده کنیم به این خاطر است که تا الان نتوانسته‌اند نقطه ضعفی از پایبندی ایران بگیرند و شکست برجامی که دنبالش هستند را به گردن ایران بیندازند.
پیش از سفر هیلی به وین نیز محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران در نامه‌ای به یوکیا آمانو مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا عنوان کرد که اهداف و نتایج اعلام شده برای این سفر با مفاد مختلفی از برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت در خصوص نقش آژانس و ضرورت صیانت از استقلال آن و حفاظت از اطلاعات حساسی که در معرض اطلاع آژانس قرار می‌گیرد، در تعارض است.
براساس این گزارش، نیکی هیلی اول شهریور ماه با یوکیا آمانو دیدار و گفت‌وگو کرد. هیلی قبل از سفر به وین گفته بود در دیدار با مقام‌های آژانس، به دنبال دانستن آن خواهد بود که آیا آژانس در راستای راستی‌آزمایی پایبندی ایران به برجام قصد بازرسی از سایت‌های نظامی ایران را دارد یا خیر.
«هیلی» همچنین در گفت‌وگو با رویترز به تکرار ادعاهای تأیید نشده پرداخت و گفت: «اگر شما رفتارهای گذشته ایرانی‌ها را بررسی کنید متوجه می‌شوید که آنها در سایت‌های نظامی، در دانشگاه‌ها و اماکنی نظیر اینها فعالیت‌های مخفیانه داشته‌اند.»
وی اضافه کرد: «در آن اماکن از قبل مسائلی وجود داشتند، بنابراین آیا آنها (آژانس) این موضوع را در بررسی‌هایشان می‌گنجانند تا مطمئن شوند که آن مسائل دیگر وجود ندارند؟ آنها اکنون مجوز بررسی سایت‌های نظامی را دارند. آنها مجوز بررسی هر سایت مشکوک را دارند. مسئله این است که آیا این کار را انجام می‌دهند؟»
نمایندگی آمریکا در سازمان ملل هم اول شهریور در بیانیه‌ای محورهای گفت‌وگوی «نیکی هیلی»، نماینده آمریکا در سازمان ملل و «یوکیا آمانو»، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تشریح کرد.
در این بیانیه آمده است: «هیلی برای ملاقات با مقام‌های آژانس و بحث درباره تلاش‌های آژانس جهت نظارت و راستی آزمایی از پایبندی ایران به توافق هسته‌ای به نحو مشخص شده در قطعنامه شماره 2231 شورای امنیت به وین سفر کرده است.»
در بیانیه مذکور عنوان شد: «هیلی، تخصص فنی، آژانس و اعتبار حرفه‌ای بودن و جدیت آن در انجام وظایف خود در زمینه نظارت و راستی‌آزمایی در ایران را مورد تمجید قرار داد. هیلی و آمانو درباره نگرانی‌های آمریکا از تضمین پایبندی دقیق ایران به تعهداتش بحث کرده و خاطرنشان کردند که گزارش‌های آژانس تنها به اندازه دسترسی‌هایی که ایران برای تأسیسات مشکوک خود برای آژانس فراهم می‌آورد، دقیق خواهند بود.»
براساس این بیانیه «آنها درباره اهمیت جلوگیری از سوءاستفاده ایران از لحن مبهم توافق هسته‌ای نیز بحث کردند. هیلی بر عزم آمریکا جهت اطمینان از دسترسی آژانس به منابع مورد نیاز جهت راستی‌آزمایی دقیق از فعالیت‌های هسته‌ای ایران تأکید کرد.»
بیانیه آمریکا درباره سفر نیکی هیلی واکنش دفاتر نمایندگی ایران در سازمان ملل و همچنین در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به همراه داشت. در همین راستا دفتر نمایندگی ایران در سازمان ملل نیز در بیانیه‌ای به به ادعاهای نادرست مطرح شده در بیانیه مورخ 23 اوت 2017 نمایندگی آمریکا در رابطه با سفر نماینده دائم این کشور به وین واکنش نشان داد و رویکرد نماینده دائم آمریکا در قبال قطعنامه 2231 شورای امنیت و تفسیر نادرست از این قطعنامه را نمونه دیگری از ناآشنایی با منطق کاری نهادهای بین‌المللی برشمرد.
دفتر نمایندگی دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز به این بیانیه واکنش نشان داد و اعلام کرد: «ادعای دولت آمریکا مبنی بر اینکه «گزارش‌های آژانس به اندازه میزان دسترسی که ایران به بازرسان می‌دهد معتبر خواهد بود»، ادعایی عجیب و سخنی کاملا اشتباه است که در حقیقت به طور کامل اعتبار آژانس و گزارش‌های آن را نه تنها در مورد ایران که در مورد همه کشورها زیر سؤال می‌برد. چنین ادعایی به معنای غیرقابل اعتماد بودن آژانس و گزارش‌های آن است و به نظر می‌رسد تنها در اثر کم‌اطلاعی و بی‌تجربگی تیم سیاسی جدید در آمریکا اظهار شده باشد.»
