سرویس فرهنگ و هنر مشرق - «حسن روحانی» رئیس جمهور در مواجه با حجم وسیع و اثرگذار رسانه‌های منتقدش پس از پیروزی در انتخابات ۱۳۹۲، در پیشبرد اهداف سیاسی – فرهنگی خود با مشکلات فراوانی روبرو بود. تمام اظهارات و کنش‌های سیاسی رئیس جمهور پس از پیروزی، توسط رسانه‌های منتقد رصد و تحلیل می‌شد. از سوی دیگر «گفتمان اعتدال» در کشاکش اختلاف رقبای «روحانی»، تنها با سیصد و پنجاه هزار برنده انتخابات شد و همین مسئله دغدغه رئیس دولت بود تا در دور بعدی انتخابات در سال ۱۳۹۶، گفتمان اعتدال را توسعه دهد و می‌دانیم، توسعه گفتمانی نیاز به رسانه‌ مرجع دارد. رئیس جمهور، (به زعم خودشان) در تنگنای رسانه‌ای بزرگی گرفتار بود و بارها از، صدا و سیما گلایه کرده بود که رسانه ملی همراه و حامی دولت نیست. حسن روحانی بر خلاف محمود احمدی نژاد فضای رسانه‌ای برایش اهمیت فراوانی داشت. آنچه «محمود احمدی‌نژاد» را برای همیشه از فضای سیاسی کشور حذف کرد، تاثیر فضای رسانه‌ای بود و بی توجهی رئیس دولت دهم به فضای رسانه‌ای. دولت با دو مشکل اساسی مواجه بود، نمی‌توانست فضای مجازی را مهار کند و رسانه مرجع (صدا و سیما) با او همراه نبود. 

در سال نخست استقرار دولت یازدهم، فضای مجازی مثل امروز توسعه یافته نبود و اغلب کسانی که از طریق رایانه‌های شخصی و حتی موبایل وارد فضای مجازی می‌شدند، عمدتا اخبار و صفحات مجازی را دنبال می‌کردند و همانطور اشاره شد رسانه‌های منتقد «حسن روحانی» تسلط خاصی در این فضا داشتند. تیم مشاوران رسانه‌ای رئیس جمهور، محدودیت‌های رسانه‌های منتقد را در تولید محتوا بشدت درک می‌کرد و می‌دانست که رسانه‌های منتقد به صورت قدرتمندانه فضای تحلیلی – خبری را در فضای مجازی تسخیر کرده‌اند و فضای مجازی کاملا تحت تاثیر فضای سیاسی کشور است.مجموعه رسانه‌های فضای مجازی، بیشتر جنبه خبری داشتند و مشاوران رسانه‌ای دولت اعتقاد داشته و دارند، تنها روش مواجه با این فضای ساخته شده، توسعه ساختاری و تولید محتوایی مدیایی فراتر از نگاه رسمی حاکم در رسانه مرجع ملی است. با این استنباط اولین استراتژی مشاوران روحانی تبدیل فضای سیاست زده حاکم در فضای مجازی پس از سال ۱۳۸۸ به فضای سلبرتی و سرگرمی بود.

وقتی روحانی سخن از «رفع حصر» به زبان می‌آورد عده‌ای برداشت سیاسی از این عبارت می‌کردند اما مشاوران رسانه‌ای روحانی لبخند می‌زدند و به شوخی عنوان می‌کردند منظور از این عبارت شکستن حصرهای مجازی(به زعم خودشان) در فضای اینترنت است. غافل از اینکه این برداشت صرفا یک شوخی نبود. دولت روحانی برای کمرنگ کردن اثر رسانه‌های مکتوب  منتقد، با توسعه کیفیت دسترسی به فضای مجازی در ابعاد مختلف از جمله افزایش سرعت اینترنت و میزان دسترسی تلفن‌های همراه ، زمینه توسعه رسانه‌های سرگرمی‌ساز و تولید کنندگان برنامه‌های هنری -  اجتماعی  را در اشکال مختلفی فراهم کرد. رسانه‌های سرگرمی سازی محتوای برنامه‌هایشان مبتنی بر خطوط قرمز و مدیای رسمی صدا و سیما نبود.

اگر به صورت کارشناسی دولت یازدهم را ارزیابی کنیم به این نتیجه خواهیم رسید «دولت دیجیتال حسن روحانی» (نقل قول اسحاق جهانگیری در مناظره‌های انتخابات) پیروز انتخابات بود. اگر محمد خاتمی در سال ۱۳۷۶ با پشتوانه شعار توسعه آزادی‌های اجتماعی پیروز انتخابات شد، حسن روحانی با عملگرایی بدون شعار، با توسعه نرم آزادی‌های نامحدود، در فضای مجازی توانست رئیس دولت دوازدهم شود. از طرفی استارت آپ‌های فعال از نحوه همکاری دولت رضایت داشتند و از سوی دیگر دولت رضایت عمومی را به سمت خودش معطوف کرده بود.

اگر آنارشیسم اجتماعی پنهان جامعه ایرانی را درک کنیم درخواهیم یافت طبقه متوسط شهری از مدیاهای رسمی فراری اند و شهروندی که در سال ۱۳۹۶ زندگی می‌کند به دلیل شتاب و سرعت زندگی شهری، حاضر نیست در انتخاب مدیا به استفاده از مدیای رسمی تن دهد. طبقه متوسط شهری علاقه‌مند نیست برای برنامه‌ای مثل خندوانه وقت خود را صرف تماشای تلویزیون کند. اغلب کسانی که این برنامه را دنبال می‌کنند گزیده برنامه خندوانه را از کانال‌های تلگرامی یا به صورت کامل از پرتال تلویبیون دنبال می‌کند. یعنی شهروندی که به موبایل پیشرو معمولی مجهز باشد، ترجیح می دهد برنامه خندوانه را در بامدادان، حین مراجعه به محل کارش تماشا کند تا اینکه وقت خود را صرف تماشای تلویزیون در پایان روز کند. نحوه برخورد شهروندان با شبکه‌های ماهواره‌ای دقیقا مشابه با برخورد با شبکه‌های داخلی است.

در سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ کاربران فضای مجازی از حجم اینترنت بسیار کمتری استفاده می‌کردند و همانطور که اشاره شد، عمده سرگرمی مخاطبان فضای مجازی محدود به حضور در شبکه‌های اجتماعی بود و دسترسی به برنامه‌های سرگرم کننده اینترنتی برایشان دشوار بود. شبکه‌های ماهواره‌هایی از خلأ موجود بشدت بهره ‌بردند و برای خود مخاطبی دست و پا کردند. اما در شرایط کنونی طبقه متوسط جامعه شهری ترجیح می دهد برنامه‌های شبکه‌های ماهوارهای را از طریق فضا مجازی دنبال کند، این مسئله موجب حق انتخاب بیشتر مخاطب می شود.

بدین ترتیب مجازی کاملا جای شبکه های ماهواره ای را گرفته است و حتی بسیاری از مردم شبکه‌های ماهواره‌ای را از طریق اپلیکیشن وVOD  (رسانه‌های تعاملی) دنبال می‌کنند. این شیوه استفاده برای مردم بسیار راحت‌تر است چرا که سبک زندگی پر شتاب شهری به مردم اجازه نمی‌دهد که راس یک ساعت مقرر برنامه دلخواهشان را دنبال کنند.

 اگر قرار باشد که شبکه‌های اینترنتی به صورت کامل جایگزین شبکه‌های تلویزیون رسمی و غیر رسمی شود و مردم از تولیدات VOD های رایج استفاده کنند، نیاز به خدمات و بیشتری از سوی مخابرات دارند. هنوز از پیروزی حسن روحانی در انتخابات زمان زیادی نگذشته است که وزیر ارتباطات در جریان رویداد گیم تهران (TGC) خبر از حذف حجم فروشی و ارائه ترافیک نامحدود به کاربران می دهد. محمود واعظی اظهار داشت: تصمیم برای توقف فروش اینترنت به صورت حجمی، برای اینترنت ثابت ADSL و TD-LTE در نظر گرفته شده است تا کاربران بتوانند با پرداخت مبلغ ثابت به صورت قرارداد ماهانه یا سالانه، به هر میزان که بخواهند از اینترنت استفاده کنند. نکته جالب این است که ایشان تاکید می‌کنند این رویکرد در حال حاضر توسط اپراتورهای موبایل اجرایی شده و به عنوان مثال می توان با پرداخت حق اشتراک ماهیانه، محتوای ویدیویی را به هر مقدار از سایت های خاص تماشا کرد.

وزیر ارتباطات می گوید با توجه به جدی شدن بحث استفاده از سایت‌های ویدیویی و تولید محتوای چند رسانه‌ای در کشور، اینترنت حجمی دیگر کاربردی نیست. به همین دلیل وزارت ارتباطات، در پی تغییر سیاست فروش اینترنت است و کمیته ویژه‌ای برای تدوین دستورالعمل توقف فروش حجمی اینترنت ثابت در سازمان تنظیم مقررات تشکیل شده. واعظی تصریح کرد این تصمیم در راستای افزایش استفاده نامحدود حجم اینترنت از شبکه ملی اطلاعات صورت گرفته و دستورالعمل فوق، مرداد ماه به کمیسیون تنظیم مقررات ارائه می شود تا مردم بتوانند از سایت های داخلی با سرعت و کیفیت مناسب استفاده نمایند.در واقع دولت با عرضه خدمات اینترنتی به صورت نامحدود سعی می‌کند یک تغییر شگرف را ایجاد کند.

عبارت «دیوار کشی» و برداشتن «دیوار» در سخنان رئیس جمهور، اشاره به برداشتن مرزهایی است که امروز به صورت جغرافیایی در فضای مجازی وجود دارد. دولت از این روش اجرایی در فضای مجازی بشدت نتیجه گرفت و با استفاده از توسعه فضای مجازی، گفتمان اعتدال، روی انتخابات بعدی دارد حساب باز می‌کند. وزیر ارتباطات روی مسئله استفاده از ویدئو تاکید دارد و یکی از سیاست های تاکیدی وزرای ارشاد دولت دهم توسعه VOD  یا همان رسانه های تعاملی است. چرا دولت دست به چنین اقدامی دارد می‌زند؟ چرا محدودیت‌های دسترسی به فایل‌های ویدئویی برداشته می شود؟ 

پس از روی کار آمدن دولت یازدهم، دسترسی عمومی به فیلم‌های سینمایی فرنگی و سریال‌های شبکه‌های تلویزیونی مهم دنیا به شکل فزاینده‌ای افزایش یافت. از سوی دیگر سرویس پیام‌رسان تلگرام در سال ۱۳۹۳ به شکل گسترده ای فعال شد و بسیاری از کاربران فضای مجازی برنامه‌های خود را از طریق چنین شبکه‌هایی دریافت می‌کردند. از نیمه فعالیت دولت در سال ۱۳۹۴ مشخص بود که کانال‌های تلگرامی فیلتر نخواهند شد و هواداران دولت مواجه رسانه‌ای خود را با رسانه‌های منتقد به کارزار پیام رسان تلگرام کشاندند و اپوزیسون خارج نشین که سال‌ها فرصت حضور و عرض اندام رسانه‌ای را نداشت، در فضای تلگرام فاتح بزرگی شد.

یک پژوهش آماری محرمانه مشخص می‌کند رابطه کاربران ایرانی و استقبال از تولیدات خارجی چگونه است. در شرایطی که همچنان محدودیت‌های حجمی وجود دارد، زمان انتشار قسمت اول از فصل ششم سریال «بازی تاج و تخت» که تعارض عمیق با فرهنگ ایرانی دارد، توسط کاربران ایرانی با رایانه‌های‌ خانگی بیش از یک میلیون و دویست پنجاه هزار بار و توسط دستگاه‌های تلفن همراه بیش از  ۹۰۰ هزار بار دانلود شده است. یعنی در نخستین روزی که فصل نخست این سریال در ایران منتشر شده، معادل جمعیت سینمارو ایرانی، این سریال دانلود شده است.

تصور کنید اگر ۲ میلیون نفر در ایران به سینما بروند و فیلمی مثل «نهنگ عنبر» را تماشا کنند فروش فیلم از مرز ۱۶ میلیارد خواهد گذشت. نکته مهمتر این است که این میزان بازدید در ایران فقط مختص روز اول انتشار این سریال است. طبیعی است که روز دوم شاید نه به اندازه روز اول، اما به اندازه روز دوم، بازدید گسترده‌ای از سریال وجود خواهد داشت. این میزان حجم و دانلود بسته‌های تصویری در هیچ کشوری اینچنین نیست.

مثلا نسخه جدید فیلم مومیایی با حضور تام کروز، از زمان اکران در آمریکا تا کنون بیش از ۷ میلیون بار فقط در کانال‌های تلگرامی دانلود شده است کما اینکه بسیاری از مردم صبر می کنند تا نسخه با کیفیت فیلم در وب سایت‌ها و کانال‌های تلگرامی آپلود شود و بعد فیلم مورد علاقه‌اشان را تماشا می‌کنند. یعنی اگر ۷ میلیون نفر به تماشای فیلم ویلایی‌ها بروند، فروش این فیلم از پنجاه میلیارد عبور خواهد کرد.

امروز آنقدر که مردم ایران «امیلی کلارک» بازیگر سریال بازی تاج و تخت را مردم می شناسند، و برایشان جذاب است سلبرتی‌های داخلی را نمی‌شناسند. محبوب‌ترین سلبریتی‌ها در ایران در حدود  ۴ میلیون فالوور بیشتر ندارند، در حالیکه آمار تعداد بازدید، از سریال بازی تاج و تخت از مرز ۲۷ میلیون بار تماشا و دانلود عبور کرده است و این سریال  بیش از ۹۰۰ هزار بار در روز اول انتشار توسط دستگاه‌های تلفن همراه دانلود شده است. وزیر ارتباطات با وعده خدمات دهی به صورت حجم نامحدود، در راستای سیاست‌های دولت بسیار هدفمندانه عمل می‌کند. یکی از سیاست‌های ‌کلان دولت «حسن روحانی» سرمایه‌گذاری روی سرگرمی‌سازی در فضای مجازی است تا فعالیت رسانه‌های سیاسی منتقدش در فضای مجازی تحت الشعاع فضای سرگرمی سازی  قرار گیرد. 

دولت حسن روحانی از این تاکید موکد در فضای مجازی چه هدفی را دنبال می‌کند؟

 با فعال شدن شبکه‌های وسیع سرگرمی ساز اعم از تلویزیون‌های اینترنتی (iptv) و  رسانه‌های تعاملی (vod) مرجعیت رسانه ملی و به صورت کلی شبکه‌های تلویزیون از میان خواهد رفت. در حالیکه دولت تیر اصلی را توسط وزیر ارتباطات به سوی هدف پرتاب کرده و تا چندی دیگر مردم با اینترنت حجمی خداحافظی خواهند کرد دولت برای مشغول نگاه داشتن اذهان سیاسی «طرح اداره و نظارت بر صدا و سیما» را به مجلس ارائه می‌کند.دولت حسن روحانی در چهار سال آینده به جای حمایت از مطبوعات عمده حمایت خود را متمرکز بر فضای مجازی خواهد کرد.  

وقتی کاربران فضای مجازی، بتوانند بسته‌های سرگرمی ساز اعم از موسیقی،بازی، فیلم، سریال و برنامه‌های سلبریتی را به راحتی دریافت کنند، طبیعی است که برای اقشار مختلف با دسترسی آسان به فضای مجازی، رسانه ملی، رسانه مرجع آنان نخواهد بود.  این میزان آزاد برای دسترسی به محتواهای مختلف، بخشی از سیاست خارجی دولت برای پیوستن به جامعه جهانی محسوب می‌شود. دولت یازدهم نشان داده به کدخدا و سیاست‌های کدخدا علاقه فراوانی دارد. توسعه نامحدود فضای مجازی در کشور به نوعی در راستای استراتژی فصل الخطاب کدخدا، یعنی همان دهکده جهانی است. با این تفاوت که راه‌یابی به دهکده جهانی سه دهه قبل مسیر نبود اما توسعه فضاهای اینترنتی زمینه پیوستن شهروندان عادی به دهکده جهانی را فراهم می‌آورد.

اگر دلسوزان فرهنگی انقلابی این گزارش را بخوانند و از غصه بمیرند، رواست! اتفاق شگرفی در فضای مجازی افتاده است و ضرورت ایجاب می‌کند، آتش به اختیاران ، فعالان انقلابی و دلسوزان فرهنگی کشور بدون فوت وقت سعی کنند با یک برنامه مدون وارد فعالیت در حوزه مجازی شوند. حضرت آیت الله خامنه‌ای بارها و بارها به عنوان تذکر فرموده‌اند" اگر من امروز رهبر انقلاب نبودم، رئیس فضای مجازی کشور می‌شدم!"