سرویس فرهنگ و هنر مشرق -  در ابتدای دهه 60 مدیران وقت ارشاد برای آنکه بتوانند سیاست‌های خویش در حیطه تولید محصولات سینمایی مورد قبول خود را به طور جدی دنبال کنند بنیادی غیرانتفاعی به نام بنیاد سینمایی فارابی را راه‌اندازی کردند. بنیادی که آقای فخرالدین انوار معاون سینمایی وقت ارشاد رفیق سالیان خود آقای سیدمحمد بهشتی را به مدیرعاملی آن برگزید و نام بنیاد نیز از باشگاهی به نام فارابی که پیش از انقلاب اسلامی کارش توسعه کلوب‌های نمایش فیلم بود به عاریه گرفته شد.

 

 

حمایت‌های سالیان دراز معاونت‌های سینمایی مختلف از بنیاد سینمایی فارابی سبب شد که این نهاد به ظاهر غیرانتفاعی و در باطن کاملاً دولتی جایگاهی قدرتمند در عرصه تولیدات سینمای ایران پیدا کند و تقریباً تمامی سینماگران ایرانی برای یک بار هم که شده گذرشان به ساختمان این بنیاد در خیابان سی تیر افتاده باشد؛ ساختمانی که زمانی ملک قوام السلطنه نخست وزیر دو سلسله قاجار و پهلوی بود.
فارابی همان قدر که در گذر دوران و به واسطه بودجه‌های حمایتی که از معاونت و بعدتر، سازمان سینمایی به آن سرازیر می‌شد قوی‌تر و قوی‌تر شد، نوعی گستردگی بی‌حساب و کتاب در نیروی انسانی نیز پیدا کرد که همین گسترش طولی در ابتدای دهه نود یعنی زمانی که دولتمردان مرتب درباره کمبود منابع مالی درکشور سخن می‌گفتند، برایش دردسرساز شد.
این دردسرها تأثیری مستقیم بر فارابی داشت و خیلی زود زمزمه‌هایی درباره تعدیل نیروی انسانی در این بنیاد و حتی واگذاری آن به بخش خصوصی شنیده شد.اما آیا بنیادی که با نام غیرانتفاعی تشکیل شده ولی نیروهای سینمایی دولت نقش مهمی در چینش هیأت‌امنای آن دارند، امکان خصوصی شدن دارد؟
 
*فارابی نمی‌تواند خصوصی شود

یکی از مدیران سابق بنیاد سینمایی فارابی که البته نمی‌خواهد نامش فاش شود با بیان اینکه ماهیت بنیاد فارابی امکان خصوصی بودن را از آن گرفته است به «صبح نو» گفت: فارابی نمی‌تواند خصوصی شود به یک دلیل مهم و آن هم اینکه تمام اموال این بنیاد متعلق به دولت است و حتی اگر این بنیاد منحل هم شود باید اموال آن به دولت برگردد.
وی ادامه داد: درست است که گفته شده فارابی مؤسسه‌ای غیرانتفاعی است اما این مؤسسه کاملاً وابسته به دولت است و حتی هیأت‌امنای آن هم نمی‌تواند حکم به خصوصی‌سازی آن دهد! البته در برهه‌هایی از زمان دیده‌ایم که خواسته‌اند با تغییر اساسنامه فارابی آن را خصوصی کنند که با همین تغییر اساسنامه هم مخالفت‌هایی صورت گرفت و به نتیجه نرسید.
این مدیر سابق با اشاره به اینکه فارابی راه‌اندازی شد برای آن که بازوی حمایتی قوی برای سینمای ایران باشد بیان داشت: برای بهبود اوضاع سینمای ایران دو تقسیم کار مهم صورت گرفت؛ یکی حمایت و دیگری نظارت. نظارت که از طریق اداره نظارت و ارزشیابی صورت گرفت و حمایت هم از کانال فارابی.

 

این مدیر سابق در پاسخ به این پرسش «صبح نو» که اگر امکان خصوصی شدن فارابی نباشد پس ذکر پسوند «غیرانتفاعی» کنار نام آن برای چیست؟ بیان داشت: فارابی توسط دولت تأسیس شده است و سیستم هیأت‌امنایی دارد و همواره هم در هیأت‌امنای آن مدیران سینمایی وقت مؤثر بوده‌اند. خلاصه کنم، فارابی ماهیت غیردولتی دارد اما نه به معنای خصوصی بودن!

فارابی باید از درگیری در تولید دست بکشد

آقای رامین رحیمی، پخش کننده و کارشناس اقتصاد سینما اما فکر می‌کند سیاست‌های مدیریتی باید به سمت حذف فارابی برود. رحیمی با اشاره به اینکه در درازمدت بهتر است که نهادهای حمایتی به سمت حذف شدن بروند بیان داشت: البته حذف کامل فارابی که امکان‌پذیر نیست اما فارابی آرام آرام باید به سمتی برود که از درگیری در تولید دست کشیده و به سمت کارهای پژوهشی و تحقیقاتی برود.
وی ادامه داد: به نظر می‌رسد دولت هم بدش نیاید که تزریق بودجه در سینما را کاهش دهد و به قولی سینمای ایران را از حالت سوبسیدی خارج کند اما یقیناً این اتفاق نمی‌تواند دفعتاً رخ دهد و باید به تدریج و آرام آرام تصدی‌گری را کاهش داد. درست مثل تاجری که اعلام ورشکستگی می‌کند، دولت هم می‌تواند این توجیه را داشته باشد که مشارکت مستقیم در تولید برایش سودآور نبوده پس دلیلی برای امتداد موجودیت سازوکار زیان‌ده وجود ندارد.
وقتی از رحیمی پرسیدیم که با حذف بازوی حمایتی دولت در تولید آن گاه جایگاه نظارتی سازمان سینمایی زیر سؤال نمی‌رود؟ پاسخ داد: به هر حال با حذف سوبسیدهای دولتی، دولت نمی‌تواند نقش نظارتی قوی خود را بازی کند. همین حالا هم که همه چیز کجدارومریز است باز هم می‌بینیم که کم نیستند فیلمسازانی که قید دریافت پروانه ساخت سینمایی را می زنندیا با پروانه ویدیویی فیلم می‌سازند یا اصلاً پروانه نمی‌گیرند. می‌ماند یک پروسه نظارتی در مرحله پروانه نمایش که آن هم با گستردگی سامانه VOD(ویدیوی درخواستی) به تدریج اثرگذاری خود را از دست می‌دهد.

خصوصی یا دولتی؛ باید گرفت و گیرها را حل کرد

حالا باید دید نظرات اعضای ذینفع در بنیاد سینمایی فارابی فعلی درباره خصوصی شدن آن چیست؟ آقای محمود عزیزی، بازیگر و مدرس دانشگاه که از اعضای هیأت‌امنای بنیاد سینمایی فارابی است، با بیان اینکه تاکنون هیچ حرفی درباره واگذاری فارابی به بخش خصوصی نشنیده است به «صبح نو» گفت: آنچه درباره خصوصی شدن یا دولتی ماندن می‌شنویم عمدتاً به دلیل گرفت و گیرهایی است که در فارابی وجود دارند. اصولاً تمامی مراکزی که به بخش دولتی متصل‌اند معمولاً یک گیرهایی در روند اجرایی دارند چراکه این گونه مراکز عموماً جزو نهادهایی‌اند که تمنا و درخواست از آنها زیاد است. به نظرم فارغ از آن که این مؤسسه خصوصی شود یا در حالت فعلی بماند، باید کوشید این گیرها را مرتفع کرد.

وی ادامه داد: مسأله اصلی سیاست‌های کلان سینمایی است و تعریف مسوولیت در فارابی. به عنوان عضوی از هیأت‌امنای فارابی، همواره به دنبال این هستیم که وظایف فارابی منطبق با امکانات و ابزار موجود به درستی تعریف شود و اگر این تعریف درست صورت گیرد آن گاه دیگر با حجم بالایی از تمناهای سینماگران از این مؤسسه مواجه نخواهیم بود.

عزیزی در ادامه با اشاره به تقسیم‌بندی مقطعی بین سینماگران به «صبح نو» گفت: به نظر می‌رسد سینماگران ما هر وقت خودشان از سفره امکانات سهمی می‌برند همه چیز برایشان خوب است اما هر وقت سهمی بهشان نمی‌رسد متوجه گرفت و گیر می‌شوند! مسأله بر سر این است که وقتی بودجه محدود است، به هر حال به برخی کمتر می‌رسد. با این حال اگر دوستان سینمایی فکر می‌کنند اساس کار و سیاست‌گذاری فارابی ایراد دارد چه اشکالی دارد که به میدان بیایند و برای حل مشکل کمک کنند.