گروه سیاست مشرق – برجام با خود یک رؤیای فراموش ناشدنی دارد. رؤیای شکسته‌شدن سد تحریم‌ها و برآمدن آفتاب تابان. [1]چرخیدن همزمان سانترفیوژها و چرخ زندگی مردم. فتح‌الفتوحی که با خود معجزه عبور از رکود و زایش و رونق اقتصادی را به همراه دارد. دستاورد عظیمی که از آب خوردن مردم تا ازدواج و بیکاری جوانان بسیط و گسترده است[2] و قرار بود گشایش اقتصادی بزرگی در کشور ایجاد کند که مردم با گوشت، پوست و استخوان خود این مواهب عظیم را احساس کنند. برنامه‌ای که تأخیر در اجرای آن هر روز 100 میلیون دلار ضرر به کشور وارد می‌ساخت.[3]

قرار بود برجام آن‌قدر رونق اقتصادی ایجاد کند که مردم نیازی به پول یارانه‌های نقدی نداشته باشند و شب واریز یارانه‌ها نه مردم پشت باجه عابر بانک‌ها صف بکشند و نه دولت شب مصیبت عظمایش باشد. قرار بود در این رویای از دست رفته تمامی تحریم‌ها از جمله مالی، بانکی، بیمه، حمل و نقل، پتروشیمی و فلزات گران‌بها به‌طور کامل از روز اول اجرای برجام لغو و زنجیرهای تحریم از پای اقتصاد ایران گسسته شود. اما کم کم این رویای فراموش ناشدنی آب رفته و آرمان‌شهری که از برجام ساخته شد در حال فروریزی است. [4]

اما هر روز با گذشت برجام عقب‌نشینی بیشتری در خصوص دستاوردهای برجام صورت می‌گیرد. دستاوردهایی که دومینووار ولی‌الله سیف، رئیس‌کل بانک مرکزی آن را تقریباً هیچ می‌خواند و علی‌اکبر صالحی از تأخیر عمل به تعهدات طرف مقابل می‌گوید، عراقچی بیان می‌دارد که نباید از برجام انتظار گشایش اقتصادی داشت.[5] تخت‌روانچی از نارضایتی ایران درخصوص اجرای برجام سخن می‌گوید[6] و محمدجواد ظریف نیز خواستار عملیاتی شدن توافقات نه فقط روی کاغذ می‌َشود[7] و فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بیان می‌دارد که ایران از روند اجرای برجام شکایت دارد.[8]

درحالی که عراقچی می‌گوید برجام به جنگ اقتصادی علیه ایران خاتمه داد[9] آمریکایی‌ها به غارت دو میلیارد دلاری اموال ایران می‌پردازد و بانک‌های اروپایی از ترس مجازات‌‌های طرف آمریکایی سفت و سخت به شیوه کار خود قبل از برجام در قبال ایران ادامه می‌دهند و نقل و انتقالات مالی توسط سوئیفت با مشکل روبه‌رو می‌شود. کانادا هم از این آب گل آلود چند میلیون دلاری به جیب می‌زند.

کنگره آمریکا و نهاده‌های داخلی این کشور کار ویژه استحکام‌بخشی به سد تحریم‌ها را با تصویب و ارائه طرح‌های مختلف از جمله تصویب و قانونی کردن طرح «محدودسازی سفر به ایران»، ارائه طرح «عدم خرید آب‌سنگین ایران»، احضار و تحت‌فشار قرار دادن شرکت‌ها و بانک‌های اروپایی و چینی در مورد روابط تجاری و مالی با کشورمان، هشدارهای مکرر به بانک‌ها و شرکت‌های خارجی برای پذیرفتن عواقب تجارت با ایران، تدوین راهبرد برای مقابله با آنچه «اقدامات ایران در منطقه خاورمیانه در پسابرجام» خوانده شده را بر عهده می‌گیرد و بازی کهنه پلیس و خوب و بد را به خوبی کاخ سفید و کنگره اجرا می‌کند.

وزارت خارجه آمریکا نیز نام ایران را در صدر کشورهای حامی تروریست می‌گذارد این درحالی است که محمدجواد ظریف، با جان کری، رئیس دستگاه دیپلماسی آمریکا پیش از این برای برطرف کردن موانع اجرای برجام با هم جلسه می‌گذارند و به نشانه دوستی کنار پرچم‌های کشورهای یکدیگر عکس یادگاری می‌گیرند.

اما به نظر می‌رسد همه این وقایع از چشم تیزبین وزیرخارجه کشورمان پنهان مانده که در مجلس بدون حضور و سخنرانی منتقدین به‌راحتی با اشاره به موضوع تحریم بانک‌ها، نطق می‌کند:‌ «ما نباید این را خودمان تبلیغ کنیم، تنها جایی که تبلیغ می‌کنند بعضی از دوستان در داخل هستند؛ بنابراین باید فضای رقابتی ایجاد کنیم و حتی بنده در سفر قبلی که به اروپا داشتم تعدادی از مسئولان بانک‌ها نیز با ما بودند و در سفری است که امشب به اسلو خواهم داشت مذاکرات بانکی و سیاسی انجام خواهیم داد.»[10]

یکه‌تازی‌های ظریف در بهارستان بدون اشاره به نواقص اجرای برجام در حالی است که حسین قضاوی معاون وزیر اقتصاد به‌عنوان یکی از مسئولان دولتی پس از سخنان ظریف بیان می‌دارد که «همچنان بانک‌ها نتوانسته‌اند روابط کارگزاری با بانک‌های بزرگ اروپایی داشته باشند.»

وی در مورد اینکه اکنون ال سی بانک‌های داخلی را چند بانک خارجی می‌پذیرند؟ بیان می‌دارد: «تعدادشان از 15 بانک فراتر رفته است.»

قضاوی در مورد اینکه آیا اکنون ال‌سی‌ها تنزیل می‌شود؟ با سخنانی حاکی از عدم قطعیت در این موارد است، عنوان کرد: «چیزی که می‌توانم اشاره کنم اینکه برخی بانک‌های خارجی رابطه کارگزاری با بانک‌های ایرانی دارند. تنزیل ال سی نزد برخی بانک‌های خارجی به‌صورت محدود انجام می‌شود، اما حجم تجارت ایران بیش از این‌ها نیاز به این فرایند دارد. لازم است بانک‌های بزرگ وارد شوند و منابع خود را برای تنزیل ال‌سی‌ها به کار بگیرند و برای تأمین مالی تجاری و پروژه‌ها، منابع فاینانس و ری فاینانس در اختیار قرار دهند. وضعیت در مورد این مباحث درگذر زمان بهتر خواهد شد.»

به هر جهت با توجه به سخنان قضاوی و نگاهی به موضوع بی‌کاری و کارخانه‌هایی که در رکود اقتصادی اعلام ورشکستگی می‌کنند باید اشاره کرده که این موارد نه‌تنها منافی دستاوردهای برجام به‌مانند آرمان‌شهری است که دولت قبل از اجرای آن ترسیم کرده بلکه بسیاری از اقدامات اولیه و مورد توافق طرفین نیز اجرا نشده است و بر همین اساس محمدجواد ظریف روز چهارشنبه در ادامه ملاقات‌ها در حاشیه اجلاس اسلو گفت‌وگویی با جان کری وزیر خارجه آمریکا درباره پیگیری تعهدات آمریکا در برجام خواهد داشت[11].

به نظر می‌رسد لزوم اطلاع‌رسانی صحیح به افکار عمومی در پیشبرد اهداف برجام اثرگذارتر باشد؛ چراکه با وجود کاستی‌هایی که در اجرای آن وجود دارد اگر طرف آمریکایی که کنترل طرف‌های دیگر اروپایی را نیز در دست دارد احساس کند که جو روانی در اعتراض به عدم عمل به تعهداتش وجود ندارد و طرف ایرانی از اجرای برجام رضایت دارد کمتر به اجرای وظایف خود اهتمام می‌ورزد. از این رو شفاف‌سازی و محرم دانستن مردم ایران از جمله موارد مهم اجرای برجام است که به اجرای درست آن کمک شایان توجهی می‌کند.